چرایی و چگونگی تجارت دریایی مردم بوشهر با هندوستان(1305- 1350ش)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری تاریخ، سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران،بوشهر، ایران.

چکیده

هدف: در اوایل حکومت پهلوی، فعالیت ناوگان دریایی خارجیان در منطقه فروکش کرد. در مقابل، تکاپوهای سفرهای تجاری مردم بوشهر به هندوستان و حوزۀ اقیانوس هند افزایش یافت. در این پژوهش علل، نتایج و چگونگی خاتمه یافتن این سفرها بررسی می‌شود.
روش٫ رویکرد پژوهش: این پژوهش با روش تاریخی و شیوۀ توصیفی- تحلیلی و با کمک اسناد و مدارک آرشیوی سازمان اسناد ملی ایران، اسناد اتاق بازرگانی بوشهر، منابع کتابخانه‌ای و مصاحبۀ نگارنده با ناخدایان قدیمی نوشته شده است.
یافته‌ها و نتیجه‌گیری: سفرهای تجاری مردم بوشهر یک میراث کهن و ماندگار برای برآوردن معیشت و نیازهای منطقه بود. صادرات خرما و سایر کالاها به هند و نیاز مردم بوشهر و نواحی خلیج‌فارس به چوب‌های مخصوص در معماری محلی و کشتی‌سازی و لوازم دیگر، از علل اصلی این سفرها بود که با تغییر رویۀ معماری و تجارت، تحولات اقتصادی در کشورهای حوزۀ خلیج‌فارس و تجارت با کشورهای مذکور در آغاز دهۀ پنجاه خورشیدی، این سفرها پایان یافت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Reasons behind Bushehr’s Maritime Trade with India (1927-1972)

نویسنده [English]

  • Golamhoesein Nezami
PhD of History, National Library and Archives of Iran, Boshehr, Iran
چکیده [English]

Purpose: Early in the Pahlavi regime, the commercial activities of the foreign navy diminished in the region, but Bushehr’s trade trips to India and the Indian Ocean region were increased. Accordingly, the aim of this study is to investigate the reasons behind these trips and their termination.
Method and Research Design This research was written with historical method and descriptive-analytical method and with the help of archival documents and documents of National Records Organization of Iran, documents of Bushehr Chamber of Commerce, library sources and author's interview with old captains..
Finding and conclusion: The business trips of the people of Bushehr were a lasting legacy to meet the livelihood and needs of the region. Exports of dates and other goods to India and the need of the people living in the Persian Gulf for special wood in local architecture and shipbuilding and other essential supplies were the main reasons for these trips. Eventually, these trips were terminated with changing their procedure, the economic developments in the Persian Gulf countries and trade with these countries in the early 1972s.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Maritime trade
  • Bushehr
  • India
  • Persian Gulf
 
منابع فارسی
اسناد
سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران (ساکما)
2400060170005؛ 2400060170006؛ 2400060170007؛ 240080187001؛ 240080187007؛ 290001950؛ 2930063200002؛ 2930063200007؛ 2930063200009؛ 2930063200010؛ 2930063200012؛ 2930063200013؛ 2930063200014؛ 2930063200019؛ 2930063200020؛ 2930063200021؛ 2930063200022؛ 2930063200023؛ 2930063200024.
اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی استان بوشهر (اتباب)
132، (18/2/1337)؛ 139، (23/2/1343)؛ 155، (22/1/1343)؛ 758، (18/8/1331)؛ 783، (12/10/1335)؛ 869، (11/12/1337)؛ 1501، (11/12/1337)؛ 2529، (15/10/1335)؛ 28766، (2/12/1337).
کتاب
بلادی، محمدرضا. (1399). موسیقی بوشهر و ریشه‌های آن در گذر تاریخ و تعاملات فرهنگی. تهران: آرون.
پارسا، علی. (1391). بادبان‌های جنوب: دریانوردی بادبانی در خلیج فارس و اقیانوس هند. تهران: فرهنگ نشر نو.
پارکر، استیو. تی. (۱۳۹۴). یادداشتهای استیو تی پارکر. (افشین پرتو، مترجم). قم: صحیفۀ خرد.
پریدار، مجتبی. (1393). اسنادی از اتاق بازرگانی بوشهر. (ج1). تهران: آبادبوم.
ترور، ا. پ. (1395). گزارش سالانۀ بالیوز انگلیس در بوشهر و پس‌کرانه. (حسن زنگنه، مترجم). قم: صحیفۀ خرد.
جمال‌زاده، سیدمحمدعلی. (1376). گنج شایگان: اوضاع اقتصادی ایران. تهران: بنیاد افشار.
حسن‌نیا، محمد. (1394). بندر کنگ شاهراه تجاری خلیج فارس در گذر تاریخ. کرج: جنوب.
حسن‌نیا، محمد؛ زارعی، ایوب. (1399). میراث ماندگارِ دریانوردان و لنج‌سازان. تهران: جنوب.
حسینی شیرازی، میرزامحمود. (۱۳۹۰). سفرنامۀ میرزامحمود شیرازی به بمبیی. (مصطفی ندیم، مصحح). شیراز: بنیاد فارس‌شناسی.
دابیژا، استانیسلاو. (1394). گزارش‌های استانیسلاو دابیژا کنسول روسیه در ایران. (افشین پرتو، مترجم). قم: صحیفۀ خرد.
رایین، اسماعیل. (1350). دریانوردی ایرانیان، جلد 1: از دوران‌های افسانه‌ای تا ظهور اسلام. (چ2). تهران: جاویدان.
رایین، اسماعیل. (1356). دریانوردی ایرانیان، جلد 2: از عصر استعمار تا امروز. (چ2). تهران: جاویدان.
ریشهری، عبدالحسین. (1382). سنگستانجلد 1. شیراز: نوید شیراز.
سدیدالسلطنه، محمدعلی. (1371). سرزمین‌های شمالی پیرامون خلیج فارس و دریای عمان در صد سال پیش. (حاشیه‌نویس و تعلیقه‌نویس، احمد اقتداری). تهران: جهان معاصر.
سعادت، محمدحسین. (۱۳۹۰). تاریخ بوشهر. (مصححان و محققان، عبدالرسول خیراندیش و عمادالدین شیخ‌الحکمایی). تهران: میراث مکتوب.
طاهری، رضا. (1388). از مروارید تا نفت: تاریخ خلیج فارس (از بندر سیراف تا کنگان و عسلویه). شیراز: داستان‌سرا.
عیسوی، چارلز. (۱۳۶۲). تاریخ اقتصادی ایران. (یعقوب آژند، مترجم). تهران: گستره.
فلاندن، اوژن. (۱۳۵۶). سفرنامۀ اوژن فلاندن به ایران. (چ3). (حسین نورصادقی، مترجم). تهران: اشراقی.
فلور، ویلم. (1398). بوشهر (شهر، تجارت و جامعه 1797-1947). (ج1). (اسماعیل نبی‌پور، مترجم). بوشهر: دانشگاه علوم پزشکی و خدمات درمانی.
فلور، ویلم. (1399). بوشهر (شهر، تجارت و جامعه 1797-1947). (ج2). (اسماعیل نبی‌پور، مترجم). بوشهر: دانشگاه علوم پزشکی و خدمات درمانی.
فهیمی دیلمی، عبدالله. (1398). راهنمای دریایی بانضمام المختصر الخاص للمسافر و الطوّاش و الغوّاص. (آرمین‌دخت امین، کوشش‌گر). قم: سرای کتاب.
کنین، عبدالحسین. (1393). بادهای محلی استان بوشهر. قم: صحیفۀ خرد.
لاخ. ارسکین. (۱۳۶9). سفرنامۀ دریایی لاخ. (حسین ذوالقدر، مترجم؛ چارلز بلگریو، کوشش‌گر). تهران: آناهیتا.
لوریمر، جان گوردن. (1394). سواحل خلیج فارس. (مترجم و کوشش‌گر، عبدالرسول خیراندیش). تهران: آبادبوم.
مشایخی، عبدالکریم. (1392). ناخدا عباس دریانورد. قم: صحیفۀ خرد.
مشایخی، عبدالکریم. (1395). سفرنامۀ دریایی ناخدا عباس دریانورد. قم: صحیفۀ خرد.
مظفری‌زاده، علی‌رضا. (۱۳۹۵). تاریخ خاندان آل‌مذکور. تهران: بنیاد ایران‌شناسی شعبۀ بوشهر.
نظامی، غلام‌حسین. (1383). نقش بصره و بنادر کرانه‌های شمالی خلیج فارس در روابط ایران و عثمانی. بوشهر: انتشارات بوشهر.
نوربخش، حسین. (1369). جزیرۀ قشم و خلیج فارس. تهران: امیرکبیر.
نوربخش، حسین. (1374). بندر کنگ: شهر دریانوردان و کشتی‌سازان. (چ2). تهران: بی‌نا.
نیک‌پور، مجید. (۱۳۸۶). ملاحان خاک و سیاحان افلاک. کرمان: بنیاد کرمان‌شناسی.
وایت هاوس، دیوید. (1384). کاوش‌های علمی باستان‌شناسی سیراف. (غلام‌رضا معصومی، مترجم). بوشهر: شروع.
مقاله
خیراندیش، عبدالرسول؛ تبریزنیا، مجتبی. (۱۳۹۰). «بانک شاهی در بوشهر». چاپ‌شده در کتاب: پژوهش‌نامۀ خلیج فارس، دفتر اول و دوم، صص 145-151. تهران: خانۀ کتاب ایران.
عزیزی، حشمت‌الله و دیگران. (1397). «چگونگی شکل‌گیری حکمرانی بنادر و جزایر خلیج فارس به مرکزیت بوشهر در عصر ناصری». پژوهش‌نامۀ تاریخ‌های محلی، شمارۀ 13، صص 171-190.
مجموعه‌مقالات
برت، برادلی. (1377). «گذری به شهر دریاها». (گردآورنده و مترجم، حسن زنگنه). چاپ‌شده در کتاب: میرمهنّا و شهر دریاها. صص 151-171 قم: مؤسسۀ فرهنگی همسایه.
مصاحبه
باشی، غلام‌رضا. متولد 1332. بندر عامری. 14/12/1393.
بحری. علی، متولد 1334. بندر کنگ. 7/2/1397.
بحری، محمدحسین. متولد 1327. بندر کنگ. 7/2/1397.
بخشی، عبدالرضا. ناخدا، متولد 1316. بندر رستمی. 26/11/1391.
خلیلی، ابراهیم. ناخدا. متولد 1326. بندر بوالخیر. 4/12/1391.
خلیلی، خضر، متولد 1326. بندر عامری. 14/12/1393.
درویشی، عباس. ناخدا. متولد 1315. بندر خورشهاب. 26/9/1394.
دریایی، عبدالله. متولد 1317. بندر کنگ. 7/2/1397.
ذاکری، ادریس. ملوان، متولد 1332. بندر خورشهاب. 26/9/1394.
رستمی، حسین. ناخدا. 1325. بندر رستمی. 14/12/1393.
زارعی، خدر. ملوان. متولد 1310. بندر رستمی. 26/11/1391.
زیارتی، سلطان. ناخدا. متولد 1334. بندر عامری. 14/12/1393.
صابری، حسین. مکانیک کشتی. متولد 1315. بندر رستمی. 26/11/1391.
صفری، اسحاق. ملوان. متولد 1310. بندر عامری. 14/12/1393.
صفری، عبدالله. ناخدا. متولد 1310. بندر عامری. 4/12/1391.
صفری، غلام‌رضا. ناخدا. متولد 1336. بندر عامری. 26/9/1394.
عامرنژاد، جعفر. ناخدا. متولد 1318. بندر عامری. 26/9/1394.
عربی، صالح. متولد 1311. بندر کنگ. 8/2/1397.
عمویی، جابر. ناخدا. متولد 1323. بندر رستمی. 14/12/1393.
عمویی، عباس. ناخدا. متولد 1329. بندر رستمی. 25/10/1400.
غلام‌پور، موسی. متولد 1300. بندر کنگ. 8/2/1397.
غلامی منفرد، ماندنی. متولد 1312. بندر کنگ. 7/2/1397.
غلامیان، عبدالرسول. ناخدا. متولد 1331. بندر رستمی. 26/11/1391.
غلامیان، غلام. متولد 1322. بندر رستمی. 26/11/1391.
فروزان، علی. ناخدا. متولد 1322. بندر کنگ. 8/2/1397.
قاسمی، ابراهیم. متولد 1311. بندر کنگ. 8/2/1397.
لایق‌خواه، عبدالحسین. ناخدا. متولد 1320. بندر بوالخیر. 4/12/1391.
منابع عربی
الحجی، یعقوب یوسف. (2004الف). نُواخذة السفر الشِراعی فی الکویت. (الطبعة الثالثه). الکویت: مرکز البحوث و دراسات الکویتیه.
الحجی، یعقوب یوسف. (2004ب). الروزنامجات البحریة الکویتیه. (المجلد الاول). الکویت: مرکز البحوث و دراسات الکویتیه.
الخرافی، یوسف‌بن‌ناصر. (2004). رحمانی. (محقق و شارح، حسن صالح شهاب). الکویت: مرکز البحوث و دراسات الکویتیه.
الرّومی، احمد البشر. (2005). معجم المصطلحات البحریة فی الکویت. (الطبعة الثالثه). الکویت: مرکز البحوث و دراسات الکویتیه.
النصّاری، احمد بن عبدالامام. (1418ق). دلیل الاسفار للنّواخذ و البحّار فی میاه الخلیج [الفارسی]. (الطبعة الثالثه). قم: مطبعة الشهید.
فلیرز، آلن، (1982). أبناء السندباد قصة الابحار مع العرب. (ترجمة و تحقیق، نایف خرما). مطبعة حکومة الکویت.
https://ia903107.us.archive.org/6/items/ktp2019-bskn1367/ktp2019-bskn1367.pdf
قهرمانی مقبل، علی‌اصغر. (۱۳۹۳). بحر فارس و خلیج فارس فی المصادر العربیة القدیمة. بوشهر: جامعة الخلیج فارس.
منابع لاتین

Idha, Mohamad. (1998). “The Mangroves of Lamu: History, Socio-economic and Conservation Issues”. pp 1-14 (1400.11.19). From: https://aquadocs.org/handle/1834/8473.

Mkumbukwa, Abdallah Rashid. (2014). “The History of use and conservation of Marine Resources in ZanZibar”. pp. 76-78 (1400.11.12). From: https://epub.uni- bayreuth.de/3317/1/Revised%20PhD_Abdallah_Publication_10final.pdf