کشف حجاب در فارس؛ برنامه ها و مقاومتها (بررسی اسنادی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار بخش تاریخ دانشگاه شیراز

چکیده

هدف: امریه کشف حجاب مهم ترین اقدام پهلوی اول(1320-1304ش.)در روند مدرنیزاسیون بود. بررسی های تاریخی صورت گرفته تا کنون بخشی از اسناد این واقعه را منتشر ساخته است و اسناد قابل توجهی همچنان در آرشیوها موجود است. در این نوشتار در گستره جغرافیایی فارس – آن زمان استان هفتم – و در محدوده زمانی 1314 تا 1317ش. مهم ترین اسناد موجود  با محوریت؛ 1) نوع برنامه ها و اقدامات حکومت و 2)چگونگی مقاومتهای مردم بررسی شده است.
روش/رویکرد پژوهش: روش پژوهش در این بررسی به شیوه پژوهش های تاریخی است، بدین ترتیب که داده ها از منابع –بطور خاص اسناد- گردآوری و حول محور مساله پژوهش نظام یافته است. در پژوهش های مساله محور، رویکرد تبیینی مبنای بسیاری از بررسی هاست. بر این اساس روند شبه مدرن سازی پهلوی اول مبنای طرح کشف حجاب و همچنین اساس چگونگی پیشبرد آن قلمداد شده است.
یافته ها و نتایج پژوهش: هر چند در بررسی اسنادی نگاه پژوهشگر به تعداد اسنادی است که در اختیار دارد و بسته به داده های آن قادر به بازسازی واقعه است اما بطور معمول می توان چشم انداز قابل درکی ارایه کرد. حاصل این بررسی تایید این نکته است که برنامه ها از مرحله تبلیغ و ترویج آغاز، و به تهدید و اجبار منتهی شد. متناسب با این روند، مقاومت ها به شیوه های گوناگون سلبی و ایجابی بروز یافت و از نهادینگی آن جلوگیری کرد. در مجموع باورهای دینی و سنتهای پایدار، مهمترین مانع در روند سیاست های شبه مدرن سازی دوره پهلوی اول – از جمله کشف حجاب-بود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The policy of banning the hijab in Fars province during the time of Reza Shah: state's programs vs people resistance

نویسنده [English]

  • Mohammad Ali Ranjbar
Assistant Professor, History, Shiraz University
چکیده [English]

Purpose: This paper studies events following the announcement of the mandatory discard of the hijab by women during the years 1935- 1938. First, the government programs and undertakings, then the resistance shown by people, is reported.
Method/Research Design: Investigation is based on archival records.
Findings: The program in the region started by promoting voluntary abandonment of the hijab, but ended with threats and forcible removal of the hijab by the police in public. As a result, resistance by people was both passive (women avoiding appearing in the public) as well as active (by resisting restrictions). Religion and tradition were instrumental in undermining the policy. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hijab
  • Fars Province
  • Reza Shah (1925-1941)
  • Resistance
  • Discard of Hijab Policy
 
اسناد:
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران(ساکما)، شماره های: 350/8844، 293/19059، 293/13693، 293/13290، 250/5412، 293/18247، 293/40328، 350/70، 350/355، 272/350، 293/39402، 350/783، 350/858، 293/13127، 293/13213، 293،40328، 293/6447، 297/32818، 293/10473، 350/2329، 350/8932، 293/10762، 293/10822، 297/31929، 293/42298، 350/9109، 293/42366، 293/19697، 293/14809، 350/1686، 350/70، 293/19059، 293/41254، 297/9029.
کتابها:
ابراهامیان، یرواند( 1377). ایران بین دو انقلاب(فتاحی ،گل محمدی مترجمان). تهران: نی.
اتابکی، تورج ،(1385) تجدد آمرانه: جامعه و دولت در عصر رضاشاه(حقیقت‌خواه، مترجم).تهران: ققنوس.
اعظام قدسی، حسن ( 1356). خاطرات من، تهران: امیرکبیر.
اکبری، محمدعلی( 1384). تبارشناسی هویت جدید ایرانی ( عصر قاجاریه و پهلوی)، تهران: علمی فرهنگی.
امینی، داوود( 1382). چالشهای روحانیت با رضاشاه، تهران: سپاس.
بامداد، بدرالملوک (1347) زن ایرانی از انقلاب مشروطیت تا انقلاب سفید، تهران: ابن‌سینا.
بروجردی، مهرزاد( 1382). پیروزی و رنج های نوسازی مستبدانه، رضاشاه و شکل گیری ایران نوین، (استفانی کرونین گرداورنده ؛ مرتضی ثاقب فر مترجم)، تهران: جامی
بشیریه، حسین( 1374) جامعه شناسی سیاسی، تهران: نو.
بهار، محمدتقی (1378) تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران، ج 2، تهران: امیر کبیر.
تکمیل همایون، ناصر( 1385). آموزش و پرورش در ایران، تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی .
توکلی طرقی، محمد ( 1382). تجدد بومی و بازاندیشی تاریخ، تهران: تاریخ ایران.
حیدریان، فاطمه ( 1379)، کشف حجاب به روایت اسناد، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
خلیلی خو، محمدرضا( 1373) . توسعه و نوسازی ایران در عصر رضاشاه، اسناد منتشر نشده سازمان پرورش افکار، تهران: جهاد دانشگاهی.
 دیگار، ان پیر؛ هوردکاد، برنارد؛ ریشار، یان ( 1378). ایران در قرن بیستم، (عبدالرضا هوشنگ مهدوی مترجم)، تهران: البرز.
زرنگ، محمد ( 1381). تحول نظام قضایی در ایران، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
صدر(صدرالاشراف)،محسن،1364،خاطرات صدرالاشراف،تهران،وحید.
صادقی،فاطمه،1384،جنسیت،ناسیونالیسم وتجدد در ایران(دوره پهلوی نخست)،تهران،قصیده سرا.
صلاح، مهدی، (1384) کشف حجاب: زمینه‌ها، پیامدها و واکنش‌ها، تهران: موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی
فوران، جان( 1377). مقاومت شکننده، تاریخ تحولات اجتماعی ایران، (احمد تدین مترجم)، تهران: رسا.
کاتم، ریچارد ( 1371) . ناسیونالیزم در ایران، ( فرشته سرلک مترجم)، تهران: گفتار.
کاتوزیان، محمدعلی همایون ( 1380) . دولت و جامعه در ایران، ت(حسن افشار مترجم)، تهران: نشر مرکز
گروه مولفین( 1375). سلسله پهلوی و نیروهای مذهبی به روایت تاریخ کمبریج، ت( عباس مخبر مترجم)، تهران: طرح نو.
مکی،حسین،1362،تاریخ بیست ساله،تهران،ناشر.
نیرشیرازی،عبدالرسول،1387،روزگار پهلوی اول،شیراز،دریای نور.
هدایت ، مهدیقلی ، (1372) خاطرات و خطرات، تهران: انتشارات زوار.
حکایت کشف حجاب،1373،تهران،موسسه فرهنگی ولایت.
مقالات:
آشنا،حسام الدین،1370، "کشف حجاب در آئینه اسناد،گنجینه اسناد،شماره اول.
اتحادیه،منصوره،1373،"واقعه کشف حجاب"، گنجینه اسناد .ش.53.
توفیق،ابراهیم،1385،"مدرنیسم و شبه پاتریمونیالیسم،تحلیلی از دولت در عصر پهلوی"جامعه شناسی ایران،دوره هفتم،ش.1.
رمضان نرگسی،رضا،1383،"زمینه سازی کشف حجاب در ایران،فصل نامه بانوان شیعه،سال اول،ش.2.
منظورالاجداد،سید محمد حسین،1385،"امریه کشف حجاب"،کیهان فرهنگی،ش.236.