عبدالغفار نجم الملک و نقش او در دوره گذار از دانش جغرافیای سنتی به جغرافیای نوین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکترای تاریخ ایران اسلامی دانشگاه تهران

چکیده

 
  هدف پژوهش: این پژوهش بر آن است تا با بررسی متون تألیفی و فعالیت­ های علمی نجم ­الملک در زمینه جغرافیا، به روشن شدن دوره مهمی از تحولات کشور، یعنی دوره گذار دانش جغرافیای سنتی به دوره نوین بپردازد و نقش او را در این انتقال مورد ارزیابی تاریخی قرار دهد.
روش/رویکرد پژوهش: روش تحقیق این پژوهش، توصیفی- تحلیلی و به شیوه اسنادی و کتابخانه­ ای است و در ادامه، اطلاعات گردآوری شده، سازماندهی و تجزیه و تحلیل شده‌است.
یافته ­ها و نتیجه ­گیری: همزمان با تأسیس دارالفنون، آموزش علوم نظامی، نقشه ­نگاری و جغرافیای مدرن در ایران آغاز شد و پس از هفت سال، نخستین گروه از محصلان دارالفنون، فارغ­ التحصیل شدند. نجم ­الملک یکی از این دانش­ آموختگان بود که به­ مدت چهار دهه، به­ عنوان نخستین معلم ایرانی علوم ریاضی و جغرافیای جدید در کنار سایر معلمان فرنگی به تدریس و نگارش کتاب­ های درسی در دارالفنون پرداخت. علاوه ­بر تدریس، نجم ­الملک، بانی خدمات علمی بسیاری بود. نخستین سرشماری علمی، ساخت کره جغرافیایی جواهرنشان، تدوین نخستین اطلس جغرافیایی و ترسیم نقشه دارالخلافه، بخشی از دستاوردهای علمی او در شاخه­ های مختلف جغرافیای انسانی و جمعیت، طبیعی، و سیاسی به­ شمار می ­آید که نقش مهمی در شکل­گیری و گسترش جغرافیای جدید در ایران داشته است.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Abd al-Ghaffar Najm al-Mulk and his role in the transition from traditional geography to modern geography

نویسنده [English]

  • Maryam Saghafi
چکیده [English]

Purpose: In this research, we are trying to survey the role of Najm al-Mulk in transition from traditional to modern geography, with the review of his books and scientific activities in the field of geography. 
Method/Reaserch Design: Library resources and archival records have been studied.
Findings: At the same time of establishment of Dar al-Funon, military education, mapping and modern geography began to teach in Iran and after seven years, the first group of students graduated from this academy. Abd al-Ghaffar was one of those graduates who began to teach and write textbooks as the first Iranian teacher of mathematics and geography, along with other foreign teachers in Dar al-Funon for four decades. 
In additional of teaching, he sponsored numerous educational service. The first scientific census, construction of a jeweled globes, writing the first map of the world, mapping Tehran are the only part of his scientific achievements in various fields of human geography, population, political and natural geography that played important role in the formation and development of new knowledge in geography.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qajar
  • Dar al-Funon
  • Najm al-Mulk
  • books
  • Geography

مراجع

اسناد
سازمان اسناد و کتابخانة ملی جمهوری اسلامی ایران(ساکما)، 295002028 و 295001113 و 295004807و 17919/296 .
منابع اصلی
استخری(بی­تا).مسالک و ممالک.نسخه خطی موجود در کتابخانه و موزه ملی ملک، شماره بازیابی 5990.
اعتمادالسلطنه(1367). تاریخ منتظم ناصری(محمد­اسماعیل رضوانی، مصحح). تهران: دنیای کتاب.
__________(1374). چهل سال تاریخ ایران در دورة پادشاهی ناصرالدین شاه- الماثر والآثار(ایرج افشار، کوششگر). تهران: اساطیر.
__________(1356). روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه. تهران: امیرکبیر.
__________(1367). مرآت­البلدان(عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث، کوششگران). تهران: دانشگاه تهران.
سالور­،قهرمان میرزا(1374). روزنامه خاطرات عین­السلطنه(مسعود سالور و ایرج افشار، مصححان). تهران: اساطیر.
عبد­الغفار نجم­الدوله(1317ق). اصول اوایل هندسه. تهران: بی­جا.
_____________(1298ق). اصول علم جغرافی. تهران: بی­جا.
_____________(1318ق). اصول هندسه. تهران: بی­جا.
_____________(1302ق). اطلس تازه جغرافی عهد جدید. تهران: دار­الطباعه خاصه مدرسه مبارکه دارالفنون.
_____________(1301ق). فروع علم جغرافی. تهران: بی­جا.
_____________(1319ق). کفایة­الجغرافی جدید. تهران: بی­جا.
کتاب‌های تحقیقی
ارجمند،کامران(1391). «ظهور مدرنیته علمی در ایران»(افسانه منفرد، مترجم).فصلنامه میراث علمی اسلام و ایران، 2.
پاکدامن، ناصر(1353). «میرزا عبدالغفار نجم­الدوله و تشخیص نفوس دارالخلافه». فرهنگ ایران زمین(ایرج افشار، کوششگر)،20.
جلالی، نادره(1383). خدمات نجم­الدوله در عهد ناصری» در زندگی­نامه و خدمات علمی و فرهنگی مرحوم میرزاعبدالغفار­خان نجم­الدوله. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
حائری، عبدالهادی(1387). نخستین رویارویی­های اندیشه­گران ایران با دو رویه تمدن بورژوازی غرب. تهران: امیرکبیر.
ذکاء­الملک، محمد­حسین خان (1353). «ترجمه حال حاجی­نجم­الدوله». فرهنگ ایران زمین(ایرج افشار، کوششگر) ،20.
 
رشدیه، شمس­الدین(1362). سوانح عمر. تهران: تاریخ ایران.
سعدوندیان، سیروس(1379). درآمدی بر جمعیت­شناسی تاریخی ایران در عصر قاجار. تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
عبدالغفار نجم­الدوله(1384).«سفرنامه حج» در سه اثر از نجم­الدوله-رساله تطبیقیه، رساله تشخیص نفوس دارالخلافه و سفرنامه حج(احمد کتابی، کوششگر). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
گنجی، محمد­حسن(1367). جغرافیا در ایران از دارالفنون تا انقلاب. مشهد: آستان قدس رضوی.
محبوبی اردکانی، حسین(1370). تاریخ موسسات تمدنی جدید در ایران. تهران: دانشگاه تهران.
یغمایی، اقبال(1376). مدرسه دارالفنون. تهران: سروا.
 
Cartwright, William and Gartner, Georg and Lehn Antje (2009). Cartography and Art lecture notes in geoinformation and cartography. Berlin: Springer – Verlag.
Crone, G.R(1953).Maps and their makers. London: Hutchinson house.
Dickinson, R.E. and Howarth, O.J.R(1933).The making of geography.London: Oxford university press.
Foret, Philippe and Kaplony, Andreas(2008).The journey of maps and images on the silk road. Boston: Brill.
 

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 10 خرداد 1394
  • تاریخ بازنگری: 01 مرداد 1394
  • تاریخ پذیرش: 06 مرداد 1394

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار