واکاوی و تحلیل عملکرد شرکت تجاری لیانازوف در ایالت استرآباد براساس اسناد منتشرنشدۀ وزارت امور خارجه (1318ق-1335ق/1900م-1917م)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، گروه تاریخ ,و ایراشناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

2 دانش آموخته دکتری تاریخ ایران دوره اسلامی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

10.30484/ganj.2025.3278

چکیده

درپیِ تحولات نوگرایانه در روسیه از زمان حکومت پتر کبیر (1682م-1725م)، نگاه این دولت به ایران تغییر کرد و ماهیت استعماری پیدا کرد. روس‌ها پس‌ازآن، نگاهی ویژه به ایالات شمالی ایران داشتند و تلاش می‌کردند در این مناطق نفوذ کنند. دراین‌میان ایالت استرآباد، جایگاهی ویژه برای دولت روسیه پیدا کرد؛ زیرا راه رسیدن آن‌ها به مناطق شرقی ایران و نزدیک‌شدن به هندوستان را تسهیل می‌کرد. روس‌ها تلاش زیادی کردند که در زمینه‌های مختلف به‌ویژه بُعد اقتصادی، بر منطقۀ استرآباد تسلط یابند. از سال 1293ق/1876م امتیاز ماهی‌گیری در سواحل ایرانی دریای مازندران و رودخانه‌هایی که به آن وارد می‌شد ازجمله سواحل استرآباد به تاجری روسی به‌نام لیانازوف واگذار شد. این امتیاز در سال‌های بعد نیز تمدید شد و پس‌از مرگ لیانازوف به فرزندانش واگذار شد و تا وقوع انقلاب اکتبر 1917م در دست این خانواده باقی ماند. اینکه، خاندان لیانازوف چه اقداماتی در منطقۀ استرآباد انجام دادند؟ و فعالیت‌های آن‌ها چه تأثیری در این منطقه به‌جای گذاشت؟ پرسش‌های اصلی پژوهش حاضر است.
هدف: بررسی عملکرد شرکت تجاری لیانازوف در ایالت استرآباد.
روش: در این پژوهش به‌روش توصیفی–تحلیلی و با استفاده از اسناد منتشرنشدۀ وزارت امور خارجه، به پرسش‌ها پاسخ داده شده‌است.
یافته‌ها و نتیجه: خاندان لیانازوف اگرچه به ساخت تأسیسات ماهی‌گیری و بناهایی همچون انبار، حمام، پل، و بیمارستان در منطقۀ استرآباد اقدام کردند، ولی سلطۀ آن‌ها بر فعالیت ماهی‌گیری و شیلات، دست تعدّی آن‌ها بر ساکنان محلی به‌ویژه ترکمن‌ها را باز گذاشت. این مسئله، برخورد با لیانازوف‌ها را اجتناب‌ناپذیر می‌کرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Analysis and Evaluation of the Performance of the Lianazov Commercial Company in Astarabad Province, Based on Unpublished Documents from the Ministry of Foreign Affairs (1318–1335 AH / 1900–1917 AD)

نویسندگان [English]

  • Ali Akbar Jafari 1
  • Mina Moeini 2
1 Associate Professor, Department of History and Iranology, Faculty of Letters and Humanities, University of Isfahan, Isfahan, Iran.
2 PhD in History of Iran in Islamic era, Department of History and Iranology, Faculty of Letters and Humanities, University of Isfahan, Isfahan, Iran.
چکیده [English]

Purpose: The modernizing reforms initiated under Peter the Great (1682–1725) transformed Russia’s perception of Iran, imbuing it with an increasingly colonial character. A major shift involved Russia’s intensified focus on Iran’s northern provinces, particularly Astarabad, which held strategic importance as an entry point into eastern Iran and because of its proximity to British India. Russian efforts to dominate Astarabad, especially in economic terms, deepened over time. In 1293 AH / 1876 AD, exclusive fishing rights along the Iranian Caspian coast and its tributary rivers, including those of Astarabad, were granted to the Russian merchant Stepan Lianazov. These rights expanded and were subsequently inherited by his descendants, remaining under their control until the October Revolution of 1917. This article addresses two central questions: what activities the Lianazov family pursued in Astarabad, and what impact their operations had on the region.
Method and Research Design: This research has been carried out with a descriptive–analytical approach, using unpublished archival documents from the Ministry of Foreign Affairs.
Findings and Conclusion: While the Lianazov family built facilities for fishing, warehouses, bathhouses, bridges, and even hospitals in Astarabad, the monopolization of fisheries and maritime operations helped them to extensively exploit the local inhabitants, especially the Turkmen. This systematic encroachment made the confrontations with the local population inevitable.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Russians
  • Turkmen
  • Lianazov
  • Fisheries
  • Astarabad