بررسی پدیدۀ تکدی در دورۀ ناصری؛ نمونۀ موردی ولایت گروس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه تاریخ، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری گروه تاریخ دانشگاه تهران، تهران، ایران

10.30484/ganj.2024.3154

چکیده

هدف: تکدی به‌عنوان یکی از تجلیات شایع فقر، ناشی از نابه‌سامانی‌های اقتصادی و اجتماعی است. این پدیده در دورۀ قاجار پیامدهای گستردۀ اجتماعی دَرپی داشت. در پژوهش حاضر براساس گزارش دولتی مهمی از دورۀ ناصری دربارۀ گروه متکدیان در ولایت گروس، درصددیم تا پدیدۀ تکدی و تحلیل ویژگی‌های گروه متکدیان (جنسیت، سن، شیوه‌های رفتاری) را بررسی کنیم و شماری از علل روی‌آوری دسته‌های متکدیان به این رویه را بازشناسی کنیم.
روش / رویکرد: در این پژوهش برای شناسایی اطلاعات و تحلیل و پردازش آن در قالب مقوله‌های مربوط به این پدیده از شیوۀ تحلیل مضمون برپایۀ منابع کتاب‌خانه‌ای و اسناد بهره بردیم. پرسش محوری این پژوهش به وضعیت پدیدۀ تکدی و ویژگی‌های گروه متکدیان در ولایت گروس مربوط است.
یافته‌ها: تکدی در ولایت گروس در سنین مختلف وجود داشت. جامعۀ 36درصدی زنان متکدی نشانۀ شکنندگی خانواده‌های فرودستان دربرابر عامل فقر و روی‌آوری به تکدی است. ازسوی‌دیگر اقدام کارگزار دولت در تهیه و ارسال گزارش رسمی -که مستلزم جمع‌آوری اطلاعات متکدیان بوده‌است- نشان‌دهندۀ تعداد قابل‌توجه این گروه و دغدغه‌های حکومت محلی و شاید دولت مرکزی دربارۀ آثار اجتماعی این امر (ازجمله اختلال در نظم و امنیت) بوده و به‌احتمال به چاره‌اندیشی دراین‌باره معطوف بوده‌است. البته برنامۀ خاصی از مقابله با تکدی و یا سامان‌دهی متکدیان در این ولایت در دست نیست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Examining the Phenomenon of Begging in the Nasrid Era, a Case Study of Garrus Province

نویسندگان [English]

  • Shahram Yousefifar 1
  • Zahra Musivand 2
1 Professor, Department of History, University of Tehran, Tehran, Iran
2 PhD Student of History, Department of History, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

Purpose: Begging, as a prevalent manifestation of poverty, stems from economic and social disruptions. This phenomenon had extensive social repercussions during the Qajar era. This study, based on an important governmental report from the Naseri period concerning beggars in Garrus Province, aims to investigate the phenomenon of begging, analyze the characteristics of beggars (gender, age, and behavioral patterns), and identify some of the reasons that prompted groups of beggars to adopt this practice. The central question of the study pertains to the state of begging and the characteristics of beggars in Garrus Province.
 
 Method and Research Design: The research employs thematic analysis based on library sources and documents to identify, analyze, and categorize data related to this phenomenon.
Findings and Conclusion: Begging in Garrus Province occurred across various age groups. The fact that 36% of the beggars were women reflects the vulnerability of impoverished families to poverty and their subsequent resort to begging. Moreover, the government's initiative in compiling and sending an official report—which required collecting data on beggars—indicates the significant presence of this group and the concerns of local and possibly central authorities regarding the social consequences of begging, such as disruptions to order and security. However, no specific program for addressing or organizing beggars in this province appears to have been implemented.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Poverty
  • Beggars
  • Begging
  • Qajar Era
  • Social policy
منابع
اسناد
سازمان اسناد و کتاب‌خانۀ ملی ایران (ساکما): 7345/295؛ 7604/295؛ 12982/296؛ 21258/296؛ 21259/296.
نسخۀ خطی
جغرافیای ایران. سازمان اسناد و کتاب‌خانۀ ملی ایران. شمارۀ 15561-5.
فهرست خزائن و معادن ایران. سازمان اسناد و کتاب‌خانۀ ملی ایران. شمارۀ 10268-5.
کتاب
اعتمادالسلطنه، محمدحسن. (بی‌تا). تاریخ منتظم ناصری. (ج3). (محمداسماعیل رضوانی، کوشش‌گر). تهران: دنیای کتاب.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن. (1350). روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه: وزیر انطباعات در اواخر دورۀ ناصری: مربوط به سال‌های 1292 تا 1313 هجری قمری. تهران: امیرکبیر.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن. (1363). المآثروالآثار. (کوشش‌گر، ایرج افشار). تهران: اساطیر.
افشار، ایرج. (1371). کرمانشاهان و تمدن دیرینۀ آن. (ج2). تهران: زرین.
افشار، فروزان. (1400). تکدی‌زدایی: از انقلاب مشروطه تا انتهای پهلوی اول. تهران: همشهری.
اوبن، اوژن. (1362). ایران امروز. (علی‌اصغر سعیدی، مترجم). تهران: کتاب‌فروشی زوار.
بریتل‌بنک، ویلیام. (1399). ایران در دورۀ قحطی: روایتی از دیدار شرق و سفر رفت و بازگشت (1873م/1290ق). (سیده‌فاطمه یاحسینی، مترجم). تهران: شیرازۀ کتاب ما.
پولاک، یاکوب ادوارد. (1368). سفرنامۀ پولاک «ایران و ایرانیان». (کیکاووس جهانداری، مترجم). تهران: خوارزمی.
دولت‌آبادی، یحیی. (1361). حیات یحیی. (ج1). تهران: فردوسی.
دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغت‌نامۀ دهخدا. (ج5). تهران: دانشگاه تهران.
روش‌شوار، ژولین‌دو. (1378). خاطرات سفر ایران. (مهران توکلی، مترجم). تهران: نی.
سالور، قهرمان‌میرزا. (1374). روزنامۀ خاطرات عین‌السلطنه (قهرمان‌میرزا سالور). (ج2). (مسعود سالور و ایرج افشار، کوشش‌گران). تهران: اساطیر.
سرنا، کارلا. (1363). مردم و دیدنی‌های ایران: سفرنامۀ کارلا سرنا. (غلام‌رضا سمیعی، مترجم). تهران: نشر نو.
شیل، لیدی. (1368). خاطرات لیدی شیل. (حسین ابوترابیان، مترجم). تهران: نشر نو.
طالبوف، عبدالرحیم. (1356). کتاب احمد. تهران: شبگیر.
علی‌زادۀ بیرجندی، زهرا؛ ملک‌زاده، الهام. (1400). تکدی‌گری در دورۀ قاجار و پهلوی. تهران: فکر بکر.
فووریه، ژوانس. (1385). سه سال در دربار ایران: از 1306 تا 1309 قمری. (عباس اقبال آشتیانی، مترجم). تهران: علم.
قزوینی، محمدشفیع. (1370). قانون قزوینی: انتقاد اوضاع اجتماعی ایران دورۀ ناصری. (ایرج افشار، کوشش‌گر). تهران: طلایه.
کرزن، جورج ناتانیل. (1349). ایران و قضیۀ ایران. (ج2). (غلام‌علی وحید مازندرانی، مترجم). تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
کرمانی، ناظم‌الاسلام. (1376). تاریخ بیداری ایرانیان. (ج1). (علی‌اکبر سعیدی سیرجانی، کوشش‌گر). تهران: پیکان.
گزارش‌های اوضاع سیاسی‌اجتماعی ولایات عصر ناصری. (1372). (محمدرضا عباسی و پرویز بدیعی، کوشش‌گران). تهران: پژوهشکدۀ اسناد سازمان اسناد و کتاب‌خانۀ ملی.
گزارش‌های نظمیه از محلات طهران (1377). (ج1). (انسیه شیخ‌رضایی و شهلا آذری، کوشش‌گران). تهران: سازمان اسناد و کتاب‌خانۀ ملی ایران.
گوبینو، کنت دو. (1383). سه سال در آسیا. (عبدالرضا هوشنگ مهدوی، مترجم). تهران: قطره.
گیدنز، آنتونی. (1376). جامعه‌شناسی. (منوچهر صبوری کاشانی، مترجم). تهران: نی.
لابن، ژان. (1359). جامعه‌شناسی فقر (جهان سوم و جهان چهارم). (جمشید بهنام، مترجم). تهران: خوارزمی.
لایارد، سر اوستن هنری. (1367). سفرنامۀ لایارد یا ماجراهای اولیه در ایران. (مهراب امیری، مترجم). تهران: وحید.
مراغه‌ای، زین‌العابدین. (بی‌تا). سیاحت‌نامۀ ابراهیم‌بیگ مراغه‌ای. (ج1). (محمدعلی سپانلو، کوشش‌گر). بی‌نا.
مریوانی، محمد. (1382). بیجار در گذر تاریخ. تهران: نیک‌پندار.
معین، محمد. (1383). فرهنگ فارسی. (ج1). تهران: امیرکبیر.
ممتحن‌الدوله، میرزامهدی‌خان. (1353). خاطرات ممتحن‌الدوله. (حسین‌قلی‌خان شقاقی، کوشش‌گر). تهران: امیرکبیر.
موسوی خویی، ابوالقاسم. (1314ق). موسوعة الامام الخوئی. (ج24). قم: مؤسسۀ احیاء آثار امام الخویی.
نراقی، مهدی. (1379). جامع‌السعادات: علم اخلاق اسلامی. (ج2). (چ9). (سیدجلال‌الدین مجتبوی، مترجم). تهران: حکمت.
ویشارد، جان. (1363). بیست سال در ایران. (علی پیرنیا، مترجم). تهران: نوین.
هولتسر، ارنست. (1354). ایران در یک‌صد و سیزده سال پیش. (محمد عاصمی، مترجم). تهران: مرکز مردم‌شناسی ایران.
مقاله
علی‌زادۀ بیرجندی، زهرا. (1402). «بررسی نحوۀ عملکرد خیریه‌ها در امور متکدیان (مطالعۀ موردی: دورۀ قاجار و پهلوی)». پژوهش‌نامۀ مطالعات وقف و امور خیریه، دورۀ 1، شمارۀ 1.
مهربانی، وحید. (1391). «تکدی‌گری و مبادلات اقتصادی در بازار سنتی تهران». مجلۀ اقتصادی- ماه‌نامۀ بررسی مسائل و سیاست‌های اقتصادی، دورۀ 12، شمارۀ 2.
پایان‌نامه
لسانی‌پور، مهری. (1394). «تکدی‌گری در ایران عصر صفوی و قاجار». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ تاریخ و تمدن رشتۀ تاریخ اسلامی، دانشگاه بین‌المللی امام‌خمینی قزوین
روزنامه
ایران سلطانی. سال پنجاه‌وهفتم، شمارۀ 16، ص2.
ایران سلطانی. سال پنجاه‌ونهم، شمارۀ 10، ص4.
حبل‌المتین. سال ششم، شمارۀ 12، ص4.
وقایع اتفاقیه. 14ذی‌قعدۀ1267ق، شمارۀ 32، ص2.
وقایع اتفاقیه. 22ذی‌الحجۀ1268ق، شمارۀ 88، ص4.
وقایع اتفاقیه. 3صفر1271ق، شمارۀ 195، ص3.