سفرهای دریایی گپ از بندرهای جنوبی ایران به شرق آفریقا طی قرون 18 تا 20 میلادی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار دانشکدۀ مطالعات جهان، دانشگاه تهران، تهران، ایران

10.30484/ganj.2024.3141

چکیده

هدف: عرضۀ اطلاعات بکر و دست‌اول از سفرهای دریایی از بندرهای جنوبی ایران به شرق آفریقا در ادوار متأخر.
در این مقاله ارتباطات دریایی بندرهای جنوبی ایران و سواحل و جزایر شرق آفریقا طی قرون هجده تا بیست میلادی که عمدتاً بر صادرات و واردات برخی اقلام تجاری و پرطرفدار متمرکز بوده‌است، براساس منابع موجود بررسی شده‌است.
پرسش‌های اصلی مقاله عبارت‌اند از:
1- «این سفرهای طولانی و توأم با مخاطرات اساساً برمبنای چه هدفی سازمان‌دهی می‌شده‌اند؟»
2- «این سفرها از چه مسیری انجام می‌شده‌اند؟»
3- «آیا سفرهای گپ صرفاً اقتصادمحور بوده‌اند یا نتایج دیگری نیز به‌دنبال داشته‌اند؟»
فرضیۀ اصلی پژوهش عبارت است از: «ایرانیان و بومیان سواحل و جزایر شرق آفریقا تأثیر و تأثر متقابل فرهنگی و اجتماعی بر یکدیگر داشته‌اند».
روش/رویکرد پژوهش: این مقاله با بهره‌گیری توأمان از روش تحقیقِ تلفیقیِ توصیفی–تحلیلی و روش کیفی (با تکیه بر مصاحبه‌های ساختارمند با برخی از ناخدایان کهن‌سال) نوشته شده‌است.
یافته‌ها و نتیجه‌گیری: رسوخ نرم و تدریجی شاخصه‌هایی از فرهنگ ایرانی دربین بومیان سواحل و جزایر شرق آفریقا ازطریق سفرهای دریایی موسوم به گپ، نمادی از دیپلماسی موفق و پویای فرهنگ فراملی ایران طی چند سدۀ گذشته به‌شمار می‌رود. سفرهای دریانوردان ایرانی به شرق آفریقا در قرون متأخر، علاوه‌بر دستاوردهای اقتصادی پیوندهایی را هم در عرصه‌های فرهنگی-اجتماعی بین سواحل جنوبی ایران و شرق آفریقا رقم زده‌است که ردِّپای تأثیرات ماندگار آن هنوز در مناطقی در سواحل شرق آفریقا نظیر زنگبار، پِمبا، مومباسا و مالیندی، و شهرهای ایرانی واقع در سواحل خلیج فارس و دریای عمان مشهود است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Maritime Journeys of Gap from Southern Iranian Ports to East Africa during the 18th to 20th Centuries

نویسنده [English]

  • Amirbahram Arabahmadi
Associate Professor, Faculty of World Studies, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

purpose: This study aims to provide original and first-hand information about maritime voyages from the southern ports of Iran to East Africa in the later periods. The article examines maritime connections between the southern Iranian ports and the coasts and islands of East Africa during the 18th to 20th centuries, focusing primarily on the export and import of certain popular trade items, based on available sources.
Method and Research Design: This article employs a combined descriptive-analytical and qualitative research method (relying on structured interviews with some elderly captains).
Finding and Conclusion: The gradual and subtle infiltration of certain aspects of Iranian culture among the indigenous populations of the coasts and islands of East Africa through maritime journeys known as "Gap" represents a symbol of Iran’s successful and dynamic transnational cultural diplomacy over the past few centuries. These journeys, in addition to economic benefits, also fostered cultural and social ties between the southern coasts of Iran and East Africa. The enduring impact of these interactions can still be observed in regions along the East African coast such as Zanzibar, Pemba, Mombasa, and Malindi, as well as in Iranian cities located on the coasts of the Persian Gulf and the Sea of Oman.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Southern Ports
  • Persian Gulf
  • East Africa
  • Zanzibar
  • Trade Relations
  • Culture

مراجع

منابع فارسی
کتاب
آدمیت، فریدون. (1354). امیرکبیر و ایران. تهران: خوارزمی.
بلادی، محمدرضا. (1399). موسیقی بوشهر و ریشه‌های آن در گذر تاریخ و تعاملات فرهنگی. تهران: آرون.
پارسا، علی. (1391). بادبان‌های جنوب: دریانوردی در خلیج فارس و اقیانوس هند. تهران: فرهنگ نشر نو.
دریایی، احمدنور. (1384). مراسم آیینی و فولکلور مردم بندر کنگ. تهران: احسان.
ساعدی، غلام‌رضا. (1345). اهل هوا. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات اجتماعی.
سعادت کازرونی، محمدحسین. (1390). تاریخ بوشهر 1282-1354ق. (عبدالرسول خیراندیش و عمادالدین شیخ‌الحکمایی، مصححان و محققان). تهران: میراث مکتوب؛ کازرونیه.
سمسار، محمدحسن. (1337). جغرافیای تاریخی سیراف. تهران: انجمن آثار ملی.
سیرافی، سلیمان؛ سیرافی، ابوزید. (1335). شگفتی‌های جهان باستان. (محمدلُوی عباسی، مترجم). تهران: گوتنبرگ.
شهریاری الرامهرمزی، بزرگ. (1883-1886). عجایب الهند: برة و البحرة و الجزایره. لیدن: بریل.
عرب احمدی، امیربهرام. (1395). جایگاه ایرانیان شیرازی‌الاصل در توسعۀ تمدن و فرهنگ شرق آفریقا. اصفهان: نگارخانه.
نوربخش، حسین. (1359). بندر کنگ: شهر دریانوردان و کشتی‌سازان. بندرعباس: ابن‌سینا.
وجدانی، بهروز. (1376). فرهنگ موسیقی ایران. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
مقاله
اندیشکدۀ بندر کنگ. (1402). «نمونه‌ای از تاریخ شفاهی دریانوردی خلیج فارس». روزنامۀ اقتصاد سرآمد، دوشنبه، 5تیر1402، سال هفتم، شمارۀ 1669، صفحۀ 5، اقتصاد دریا.
«تقدیر از دریانورد بازمانده از جنگ جهانی دوم». (1390). ماه‌نامۀ بندر و دریا، سال بیست‌وششم، پیاپی 183، ص106: رویدادهای بنادر کشور.
حسن‌نیا، محمد. (1400). «سفرهای دریایی ایرانیان و تأثیر آن بر جوامع مبدأ و مقصد.» ماه‌نامۀ بندر و دریا، دورۀ 36، شمارۀ 296.
خجسته، فرامرز؛ انصاری‌نسب، بنیامین. (1393). «تحلیل جامعه‌شناختی آیین دریائی «رزیف» در بندر کنگ». پژوهش‌نامۀ فرهنگی هرمزگان، دورۀ 4، شمارۀ 8 و 9.
عرب احمدی، امیربهرام. (1386). «مؤلفه‌های فرهنگی-تمدنی جهان ایرانی در شرق آفریقا». فصل‌نامۀ مطالعات ملی، سال هشتم شمارۀ 2، صص 81-106.
نظامی، غلام‌حسین. (1401). «چرایی و چگونگی تجارت دریایی مردم بوشهر با هندوستان». گنجینۀ اسناد، سال 32، دفتر 4، صص 51-75.
نوربخش، حسین. (1390). «سفرهای دریایی دریانوردان بندر کُنگ از خلیج فارس تا آفریقا و هندوستان». چاپ‌شده در کتاب: پژوهش‌نامۀ خلیج فارس. (دفتر اول و دوم). صص 115-129. تهران: خانۀ کتاب.
مجموعه‌مقاله
ذوالفقارنسب، فاطمه؛ پروره، حسین؛ اسوار، عادل. (1395). «نگاهی به لنج چوبی، اثری ماندگار بر تاریخ خلیج فارس». در مجموعه‌مقالات یازدهمین همایش ملی علمی-فرهنگی خلیج فارس. (سعید پورعلی؛ رحیم یعقوب‌زاده؛ سیدسعید هاشمی، پدیدآورندگان). تهران: جهاد دانشگاهی.
مصاحبه
ابراهیمی، ناخدا حمود. متولد 1329 جزیرۀ خارک. 14/12/1400.
اسماعیلی، ناخدا علی‌عباس. متولد 1328 جزیرۀ خارک. 15/2/1400.
اکیده، خمیس. متولد 1942 دارالسلام. 14/4/1377.
بحری، ناخدا علی. متولد 1330 بندر کنگ. 18/2/1398.
بلوچ، محمدمجیب. متولد 1969 زنگبار. 28/12/1388.
حسینا، ناخدا محمد. متولد 1328 بوشهر. 16/11/1402.
حمود، ناخدا علی. متولد 1329 جزیرۀ قشم (بندر لافت). 11/12/1398.
شریفیان، محسن. متولد 1354 بوشهر. 14/2/1396.
عبداللهی، ناخدا عیسی. متولد 1331 جزیرۀ قشم. 12/12/1398.
ماهینی، ناخدا حمید. متولد 1327 بوشهر. 16/11/1402.
محمدی، ناخدا جاسم‌محمد. متولد 1332 بندر کنگ. 18/2/1398.
مطالعات میدانی
مطالعات میدانی نویسنده در جزیرۀ خارک، 12اردیبهشت1400.
مطالعات میدانی نویسنده در جزیرۀ قشم، 12اسفند1398.
منابع لاتین
Book
Hourani, George F. (1959). Arab Seafaring in the Indian Ocean in Ancient and Medieval Times. Princeton: Princeton University Press.

Kaplan, Marion. (2015). So Old a Ship: Twilight of the Arab Dhow. April 30, 2015.

McIntyre, Chris; McIntyre, Susie. (2013). Zanzibar: Pemba, Mafia (The Bradt Travel Guide). Bradt Travel Guides.
Middleton, John. (1992). The World of the Swahili, an African Mercantile Civilization. Yale University Press.
Mirzai, Behnaz. (2017). A History of Slavery and Emancipation in Iran, 1800-1929. Texas: University of Texas Press.
Molvaer, Reidulf Knut. (1980). Tradition and Change in Ethiopia: Social and Cultural Life As Reflected in Amharic Fictional Literature, Ca.1930-1974. Leiden: BRILL.
Article
AbdulSheriff, Abdulaziz. (2000). “History of Navigation in Zanzibar”. Swahili Magazine, 3.
 

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 14 دی 1402
  • تاریخ بازنگری: 15 دی 1402
  • تاریخ پذیرش: 18 اسفند 1402

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار