بررسی جایگاه بانوان در موقوفات شهرستان گناباد در دوران قاجار و پهلوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ، دانشکدۀ ادبیات،دانشگاه الزهرا، تهران،ایران.

2 دانشیار گروه تاریخ، دانشکدۀ ادبیات، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران.

3 دانشجوی دکتری تاریخ، گروه تاریخ، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه الزهراء، تهران،ایران.

10.30484/ganj.2024.3137

چکیده

هدف: بررسی سهم زنان در موقوفات گناباد در دوران قاجار و پهلوی؛ بیان ویژگی‌ها و مصارف این موقوفات در این دو مقطع؛ تبیین تأثیر گرایش‌های زنانه در تعیین نوع و مصرف موقوفات؛ چگونگی تعیین متولیان موقوفات زنان گنابادی.
روش/رویکرد پژوهش: این پژوهش، با رویکرد توصیفی-تحلیلی و برمبنای محتویات اسناد موقوفات موجود در ادارۀ اوقاف گناباد و نیز مندرجات برخی کتب، جایگاه بانوان در موقوفات شهرستان گناباد و موارد مرتبط با موقوفات آنان را بررسی می‌کند.
یافته‌ها و نتایج: زنان گنابادی تنها در ایجاد 17% از وقفیات دوران قاجار و پهلوی در گناباد مشارکت داشته‌اند. عمدۀ موقوفات زنان گنابادی، آب و زمین کشاورزی است؛ ولی گاهی درخت توت و عناب هم وقف شده‌است. اکثر زنان واقف، روستایی هستند و تحت‌تأثیر قیام سیدالشهداء(ع)، عمدۀ درآمد موقوفات خود را وقف سوگواری محرم کرده‌اند. تقریباً می‌توان گفت که واقفان زن گنابادی، گرایش‌های زنانۀ خود را در تعیین مصارف موقوفات خود و متولیان آن‌ها درنظر نگرفته‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Status of Women in Endowments of Gonabad during the Qajar and Pahlavi Eras

نویسندگان [English]

  • Jamshid Noroozi 1
  • Zekrollah Mohammadi 2
  • narges Khazaei 3
1 Associate Professor, Department of History, Faculty of Literature, Alzahra University, Tehran, Iran.
2 Associate Professor, Department of History, Faculty of Literature, Alzahra University, Tehran, Iran.
3 PhD Student of History, Department of History,, Faculty of Literature and Humanities,, Alzahra University,, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Purpose: The study aims to examine the contribution of women to the endowments of Gonabad during the Qajar and Pahlavi periods, to describe the characteristics and purposes of these endowments during these two eras, to explain the influence of feminine tendencies in determining the type and use of endowments, and to understand how female endowment caretakers were selected in Gonabad.
Method and Research Design: This research adopts a descriptive-analytical approach, based on the content of endowment documents available at the Gonabad Endowments Office, as well as information from certain books, to analyze the position of women in the endowments of Gonabad and related issues concerning their endowments.
Findings and Conclusion: Women in Gonabad contributed to only 17% of the endowments during the Qajar and Pahlavi periods. The majority of women’s endowments consist of water and agricultural land; however, sometimes mulberry and jujube trees were also endowed. Most female benefactors were from rural areas, and, influenced by the uprising of Imam Hussain (a), they devoted most of the income from their endowments to Muharram mourning ceremonies. It can almost be said that Gonabadi female benefactors did not consider their feminine tendencies in determining the purposes of their endowments and the selection of their caretakers.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Endowment
  • Benefactor
  • Women
  • Gonabad
  • Qajar
  • Pahlavi
منابع
اسناد
ادارۀ اوقاف شهرستان گناباد: اسناد کلاسۀ:
1/الف؛ 3/الف؛ 6/الف؛ 9/الف؛ 47/الف؛ 51/الف؛ 55/الف؛ 1/ب؛ 10/ب؛ 15/ب؛ 38/ب؛ 72/ب؛ 3/ت؛ 50/ت؛ 52/ت؛ 68/ت؛ 76/ت؛ 94/ت؛ 101/ت؛ 102/ت؛ 106/ت؛ 8/ح؛ 59/ح؛ 115/ح؛ 150/ح؛ 2/خ؛ 14/خ؛ 9/ر؛ 46/ر؛ 49/ر؛ 4/ز؛ 5/ز؛ 6/ز؛ 21/ز؛ 22/ز؛ 27/ز؛ 29/ز؛ 31/ز؛ 32/ز؛ 33/ز؛ 5/س؛ 4/ش؛ 15/ش؛ 18/ش؛ 3/ص؛ 12/ص؛ 16/ص؛ 1/ط؛ 18/ع؛ 34/ع؛ 56/ع؛ 79/ع؛ 103/ع؛ 2/ف؛ 4/ف؛ 5/ف؛ 6/ف؛ 10/ف؛ 30/ق؛ 40/ق؛ 41/ق؛ 10/ک؛ 22/ک؛ 29/ک؛ 30/ک؛ 3/م؛ 14/م؛ 18/م؛ 24/م؛ 27/م؛ 33/م؛ 49/م؛ 50/م؛ 54/م؛ 63/م؛ 125/م؛ 135/م؛ 168/م؛ 196/م؛ 8/ن؛ 13/ن؛ 22/ن؛ 23/ن؛ 36/ن؛ 3/و؛ 7/ی.
کتاب
آبراهامیان، یرواند. (1379). ایران بین دو انقلاب. (احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی، مترجمان). تهران: نشر نی.
ابن‌حوقل، محمد. (1345). صورةالارض. (دکتر جعفر شعار، مترجم). تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
استرآبادی، میرمحمدهاشم‌بیگ. (1328). بُحَیره. بی‌جا: چاپ شعبان.
ازغندی، علی‌رضا. (1382). تاریخ تحولات سیاسی و اجتماعی ایران (1320-1357). تهران: سمت.
بروگش، هاینریش کارل. (1388). سفری به دربار سلطان صاحب‌قران (1859-1861). (حسین کردبچه، مترجم). تهران: اطلاعات.
پاپلی یزدی، محمدحسین، و همکاران. (1379). قنات قصبۀ گناباد: یک اسطوره. مشهد: شرکت سهامی آب منطقه‌ای خراسان.
پورابراهیم، حسین. (1371). جغرافیای گناباد. [مشهد]: مرندیز.
پولاک، یاکوب ادوارد. (1368). سفرنامۀ پولاک «ایران و ایرانیان». تهران: خوارزمی.
خوافی، شهاب‌الدین‌عبدالله. (1349). جغرافیای حافظ ابرو، قسمت ربع خراسان: هرات. (مایل هروی، کوشش‌گر). تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
حدادی‌منش، مجید؛ حسینی، سیدعلی. (1396). مجموعۀ تنقیح‌شدۀ قوانین و مقررات اوقافی. قم: شرکت و چاپ انتشارات وابسته به سازمان اوقاف.
زمانی، عباس. (1399). گناباد: پیر تاریخ. مشهد: مرندیز.
شاه‌حسنی، پروانه. (1390). وقف‌شناسی تهران: از شهری اسلامی تا شهری مدرن. مشهد: پاپلی.
شجیعی، زهرا. (1372). نخبگان سیاسی ایران از انقلاب مشروطیت تا انقلاب اسلامی. (ج1). تهران: سخن.
فریزر، جیمز. (1363). تاریخ نادرشاه افشار و مختصری از تاریخ سلاطین مغول در هند. (ابوالقاسم‌خان ناصرالملک، مترجم). تهران: پاسارگاد.
طباطبایی، سیدمحمدرضا. (1392). صرف ساده. قم: دارالعلم.
کارلاسرنا، مادام. (1362). سفرنامۀ مادام کارلاسرنا: آدم‌ها و آیین‌ها در ایران. (علی‌اصغر سعیدی، مترجم). بی‌جا: زوار.
لباف خانیکی، رجب‌علی. (1383). گناباد: خاستگاه حماسه‌های پنهان. تهران: سازمان میراث فرهنگی.
محبوب فریمانی، الهه؛ طلایی، زهرا. (1400). گزیدۀ اسناد حضور زنان در آستان قدس رضوی از صفویه تا پهلوی اول. مشهد: مرکز اسناد آستان قدس.
مستوفی، حمدالله. (1336). نزهةالقلوب. تهران: کتاب‌خانۀ طهوری.
مطبعه‌چی اصفهانی، سیدمصطفی. (1392). وقف کارآمد. تهران: دبیرخانۀ شورای‌عالی انقلاب فرهنگی.
معین، محمد. (1384). فرهنگ فارسی معین. تهران: گلی
نوائیان رودسری، جواد. (1390). «مدرنیسم و مشکل جدید وقف». ویژه‌نامۀ تحلیلی دفتر پژوهش؛ مؤسسۀ فرهنگی-هنری خراسان. انتشارات مؤسسۀ فرهنگی هنری خراسان با مشارکت ادارۀ اوقاف خراسان. شمارۀ 18، 1390، ص37.
یوشیدا، ماساهارو. (1373). سفرنامه. (هاشم رجب‌زاده، مترجم). مشهد: آستان قدس رضوی.
مقاله
حسن‌آبادی، ابوالفضل. (1382). «تاریخچۀ تشکیلات اداری آستان قدس رضوی در دورۀ صفویه». کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شمارۀ 71 و 70.
ربانی، محمد. (1384). «نگرشی بر استحمام در متون اسلامی». چاپ‌شده در کتاب: مجموعه‌مقاله‌های همایش حمام در فرهنگ ایرانی، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری.
ملایی توانی، علی‌رضا، غلام‌پور، میثم. (1393). «حمام و استحمام در فرهنگ ایرانیان عصر قاجاریه (از آغاز تا مشروطه)». مطالعات تاریخ فرهنگی (پژوهش‌نامۀ انجمن ایرانی تاریخ)، ش21.
یارمحمدی، تکتم، نوروزی، جمشید. (1398)، «چگونگی وقف و موقوفات گناباد در سال‌های 1285-1435ق». پژوهش‌نامۀ تاریخ‌های محلی ایران، سال هفتم، شمارۀ دوم، پیاپی 14، بهار و تابستان (صفحات 29-44).
پایان‌نامه
اکبریان، سیدسعید. (1397). «تاریخ وقف در شهرستان گناباد از دورۀ صفویه تا عصر حاضر». (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد)، مشهد، گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه فردوسی.
مصاحبه
آقای تقوی، رئیس ادارۀ اوقاف و امور خیریۀ گناباد، شنبه، (26/09/1401).
آقای باقرزاده، بخشدار مرکزی شهرستان گناباد، دوشنبه، (28/09/1401).
کتاب لاتین
Bonine, Michael E. (1989). “From Qanat, Field Systems and Morphology: Rectangularity on the Iranin Plateau”. Qanat, Kariz and Khattara: Traditional Water Systems in the Middle East and North Africa, Edited by Peter Beaumont, Micheal Bonine, Keith Stanley McLachlan, Anne McLachlan. Landon: The Middle East Center, School of Oriental and Africa Studies, University of London.