نقش ایرانیان یهودی در کشف و فروش آثار عتیقه در دورۀ قاجار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه پیام‌نور، ایران

2 دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

تمدن کهن ایران شاه‌کارهای هنری بی‌نظیری به جهان عرضه کرده‌است. ارزش و اهمیت این شاه‌کارها و آزمندی سوداگران موجب شده‌است که این آثار پیوسته موردتعرض و دستبرد قرار گیرند. با ورود کاوش‌گران غربی، آثار باستانی ایران به‌صورت روشمند کشف شد و به بازارهای دیگر کشورها راه یافت. درپی افزایش حضور اروپاییان، خریدوفروش «عتیقه‌جات»، کاوش‌های غیرقانونی، و ساخت آثار عتیقۀ بدلی در ایران رونق گرفت. ایرانیان یهودی نیز در این بازار وارد شدند. حضور ایشان در کشف و فروش آثار عتیقه، جنبه‌های مثبت و منفی زیادی داشت.
هدف: بررسی وجوه مختلف نقش ایرانیان یهودی در کشف و فروش آثار تاریخی دورۀ قاجار.
روش / رویکرد پژوهش: رویکرد مقالۀ حاضر «کیفی»[1] و «توصیفی–تحلیلی»[2] است و داده‌ها به‌روش «اسنادی»[3] و برپایۀ منابع «کتاب‌خانه‌ای»[4] گردآوری شده‌اند.
یافته‌ها و نتیجه‌گیری: بسیاری آثار تاریخی ایران را اروپائیان از ایران خارج کردند. آن‌ها در دورۀ قاجار از افراد دوره‌گرد استفاده کردند و عتیقه‌های موجود در خانه‌ها را به‌واسطۀ ایشان خریدند. فعالیت در این حوزه به‌حدی سودآور بود که گروهی از یهودیان به‌صورت انحصاری به حفاری غیررسمی یا خریدوفروش آثار عتیقه ‌پرداختند و از این راه امرارمعاش می‌کردند. کشف و خریدوفروش آثار عتیقه در دورۀ قاجار به یهودیان منحصر نبود و سایر ایرانیان نیز به آن می پرداختند.
 
[1]- Qualitative research
[2]- Descriptive–analytical
[3]- Documentarymethod
[4]- Library method

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Role of Jewish Iranians in the Discovery and Sale of Antiquities in the Qajar Era (1847 –1925)

نویسندگان [English]

  • MohammadReza Askarani 1
  • Mansour Mosavi 2
1 Associate Professor, Department of History, Payame Noor University, I. R. Iran
2 PhD Student, Department of History, Payame Noor University, Tehran,, I. R. Iran
چکیده [English]

Ancient Iranian civilization has provided the world with unique artefacts. With the advent of western explorers, in the 19th century these artifacts were systematically discovered and reached Europrsn markets.  At the same time, illicit explorations and making counterfeit items became common. A number of Jewish Iranians became engaged in the business of discovery and sale of antiquities. Their involvement had both positive and negative consequences. Such consequences are reported in the present study
Method and Research Design: Archivial records as well as library resources were studied to collect data.
Findings and Conclusion: Plenty of archeological intems were taken to abroad. European dealers employed locals to buy antiques kept in people’s homes. The lucrative business attracted many Iranians including Jews illegal excavation and sale of items.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Jews
  • Qajaris
  • Illegal Excavations
  • Antiques
  • Constitutional
منابع
اسناد
سازمان اسناد و کتاب‌خانۀ ملی ایران (ساکما):
(1328ق) 42/32/80/240؛ (1328ق) 2-1/300/12/290؛ (1328ق) 1309/293؛ (1328ق) 001308/293؛
(1328ق) 1/94/8/293؛ (1328ق) 2/95/8/293؛ (1328ق) 3/95/8/293؛ (1328ق) 1/96/8/293؛
(1328ق) 584/20/0/297؛ (1328ق) 47/00/0/330؛ (1328ق) 6/80/3/360؛ (1329ق) 2/18/30/250؛
(1330ق) 20697/297؛ (1331ق) 584/20/0/297؛ (1331ق) 279/27234؛ (1331ق) 47/00/0/330؛
(1332ق) 55/37/115/240؛ (1332ق) 59/37/115/240؛ (1293ق) 62/37/115/240؛
(1332ق) 281/37/115/240؛ (1333ق) 9/37/115/240؛ (1334ق) 290/2942؛ (1339ق) 584/20/0/297؛ (1340ق) 584/20/0/297.
(1291ش) 210-208/37/115/240؛ (1291ش) 20691/297؛ (1301ش) 20584/297؛ (1301ش) 584/20/0/297.
کتاب
احتشام‌السلطنه، محمود علامیر. (1367). خاطرات احتشام‌السلطنه. (سیدمحمدمهدی موسوی، کوشش‌گر). تهران: زوار.
اوبن، اوژن. (1362). ایران امروز 1907-1906م: ایران و بین‌النهرین. (چ1). (علی‌اصغر سعیدی، مترجم و حاشیه‌نویس). تهران: زوار.
بروگش، هاینریش کارل. (1367). سفری به دربار سلطان صاحبقران. (ج1). (حسین کردبچه، مترجم). تهران: اطلاعات.
پولاک. یاکوب ادوارد. (1368). سفرنامۀ پولاک «ایران و ایرانیان». (کیکاووس جهانداری، مترجم). تهران: خوارزمی.
جکسن، آبراهام والنتاین ویلیامز. (1369). سفرنامۀ جکسن: ایران در گذشته و حال. (چ3). تهران: خوارزمی.
دستره، آنت. (1363). مستخدمین بلژیکی در خدمت دولت ایران. (چ1). (منصوره اتحادیه (نظام‌مافی)، مترجم). تهران: تاریخ ایران.
دوسرسی، کنت. (1362). ایران در 1839-1840م/۱۲۵5۱۲۵6ق سفارت فوق‌العادۀ کنت دوسرسی. (چ1). (احسان اشراقی، مترجم). تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
دیولافوا، ژان بابتیست. (1369). سفرنامه: خاطرات کاوش‌های باستان‌شناسی شوش 1866-1884م. (چ2). (ایرج فره‌وشی، مترجم). تهران: دانشگاه تهران.
روششوار، ژولین دو. (1378). خاطرات سفر ایران. (مهران توکلی، مترجم). تهران: نی.
سرنا، کارلا. (1362). سفرنامۀ مادام کارلا سرنا (آدم‌ها و آیین‌ها در ایران). (علی‌اصغر سعیدی، مترجم). تهران: زوّار.
سعدوندیان، سیروس؛ اتحادیه (نظام مافی)، منصوره. (1368). آمار دارالخلافۀ تهران: اسنادی از تاریخ اجتماعی تهران در عصر قاجار ... (1269 هجری قمری – 1286 هجری قمری – 1317 هجری قمری). تهران: تاریخ ایران.
سیّاح، محمدعلی‌بن‌محمدرضا. (1346). خاطرات حاج‌سیّاح یا دورۀ خوف و وحشت. (حمید سیّاح، کوشش‌گر؛ سیف‌الله گلکار، مصحح). تهران: ابن‌سینا.
شریفی، یوسف. (1387ش/2009م). درد اهل ذمه: نگرشی بر زندگی اجتماعی اقلیت‌های مذهبی در اواخر عصر صفوی. لس‌آنجلس: شرکت کتاب.
عباسی، محمدرضا؛ بدیعی، پرویز. (گردآورندگان). (1372). گزارش‌های اوضاع سیاسی، اجتماعی ولایات عصر ناصری (1307ق). (چ1). تهران: سازمان اسناد ملی ایران، پژوهشکدۀ اسناد.
عیسوی، چارلز. (1389). تاریخ اقتصادی ایران (عصر قاجار 1332-1215ھ ق). (یعقوب آژند، مترجم). تهران: گستره.
فریزر، جیمز بیلی. (1364). سفرنامۀ فریزر. (منوچهر امیری، مترجم). تهران: توس.
فلاندن، اوژن. (1356). سفرنامۀ اوژن فلاندن به ایران. (حسین نورصادقی، مترجم). تهران: اشراقی.
کرزن، جرج ناتانیل. (1341). ایران و قضیۀ ایران. (ج1). (غلام‌علیِ وحید مازندرانی، مترجم). تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
کهن، گوئل. (1387ش/2008م). همراه با فرهنگ؛ گوشه‌ای از تاریخ مؤسسۀ آلیانس در ایران (خاطرات الیاس اسحقیان). لس‌آنجلس: بی‌نا.
گوبینو، ژوزف آرتور. (1383). سه سال در آسیا: سفرنامۀ کنت دوگوبینو (18551858). (عبدالرضا (هوشنگ) مهدوی، مترجم). تهران: قطره.
لوتی. پیر. (1370). به‌سوی اصفهان. (بدرالدین کتابی، مترجم). تهران: اقبال.
لوسوئور، امیل. (1368). نفوذ انگلیسی‌ها در ایران. (محمدباقر احمدی ترشیزی، مترجم). تهران: کتاب برای همه.
لوسوئور، امیل. (1374). زمینه‌چینی‌های انگلیس برای کودتای 1299. (ولی‌الله شادان، مترجم). تهران: اساطیر.
ناصرالدین‌شاه. (1362). سفرنامۀ ناصرالدین‌شاه به فرنگ. اصفهان: مشعل با همکاری انتشارات غزل.
واندنبرگ، لوئی. (1348). باستان‌شناسی ایران باستان. (چ1). (عیسی بهنام، مترجم؛ رومن گریشمن، مقدمه‌نویس). تهران: دانشگاه تهران.
ویلز، چارلز جیمز. (1368). ایران در یک قرن پیش: سفرنامۀ دکتر ویلز. (غلام‌حسین قراگزلو، مترجم). تهران: اقبال.
یزدانی. مرضیه. (1380). اسناد هیات‌های باستان شناسی در ایران (1345 1254ش). تهران: سازمان اسناد ملی ایران، پژوهش‌کدۀ اسناد.
مقاله
رفیعی آتانی، مریم؛ چوبک، حمیده. (1394). «نگرش عوام به آثار باستانی در دورۀ قاجار». تهران: دوفصل‌نامۀ علمی–پژوهشی تاریخ‌نگری و تاریخ‌نگاری دانشگاه الزهرا (س)، سال 25 (دورۀ جدید)، شمارۀ 16 (پیاپی 101)، صص 105–124.
زارعی مهروز، عباس؛ شریفی، لیلا. (1393). «بررسی تاریخی فعالیت‌های اقتصادی یهودیان همدان در روزگار قاجار». پژوهش‌نامۀ تاریخ‌های محلی ایران. شمارۀ 1 (پیاپی 5)، صص 140–152.
سهیم، هایده. (1375). «خاطرات یهودیان ایران». ایران‌نامه، شمارۀ 57، صص 51–76.
طرفداری، علی‌محمد. (1396). «کاوش‌های باستان‌شناسانه و عتیقه‌یابی سیاحان و شرق‌شناسان اروپایی در عهد قاجار». فصل‌نامۀ مطالعات تاریخ فرهنگی، سال نهم، شمارۀ 33، صص 47-70.
علی‌شاهی قلعه‌جوقی، ابوالفضل؛ دهقان سیمکانی، مهدی. (1393). «پژوهشی در مالکیت گنج و میراث فرهنگی و قوانین مربوط به آن». دوفصل‌نامۀ دانش‌نامۀ حقوق اقتصادی، دورۀ جدید، سال بیست‌ویکم، شمارۀ 6، صص 51-76.
نصیری‌مقدم، نادر. (1383). «ماجرای دزدی از کتاب‌خانۀ سلطنتی کاخ گلستان (تهران 1325ق)». (فرزانه شادان‌پور، مترجم). فصل‌نامۀ کتاب، شمارۀ 57، صص 178-186.
یزدانی، مرضیه. (1375). «هیأت‌های باستان‌شناسی در ایران». گنجینۀ اسناد، دورۀ 6، شمارۀ 1 و 2، صص 95–111.
روزنامه
انجمن بلدیه: (سال اول، شمارۀ 5، رمضان 1325).
مجلس: (دورۀ اول، جلسۀ 95، 20ربیع‌الثانی1285)؛ (دورۀ هفتم، جلسۀ 172، 12آبان1309).
ندای وطن: (سال دوم، شمارۀ 4، 10شوال1325).