تحلیل انتخابات دورۀ پنجم مجلس شورای ملی در اصفهان (با تکیه بر اسناد منتشرنشدۀ مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

2 استاد گروه تاریخ دانشگاه اصفهان، اصفهان،‌ ایران

چکیده

هدف: این پژوهش با تکیه بر اسناد، انتخابات دورۀ پنجم مجلس شورای ملی در حوزۀ انتخابیۀ اصفهان را بررسی می‌کند و با تبیین نقش گروه‌های ذی‌نفوذ سیاسی در مبارزات انتخاباتی، تحلیلی آماری از روند شمارش آرا و نتیجۀ نهایی انتخابات به‌دست می‌دهد.
روش/ رویکرد پژوهش: تحقیق حاضر با رویکرد توصیفی-تحلیلی و تلفیقی از دو روش کیفی و کمی مبتنی‌بر منابع اسنادی، مطبوعاتی و کتاب‌خانه‌ای انجام شده‌است.
یافته‌ها و نتیجه‌گیری: انتخابات دورۀ پنجم مجلس شورای ملی در حوزۀ انتخابیۀ اصفهان بسیار رقابتی و تنگاتنگ بود. حضور رضاخان سردارسپه به‌عنوان داوطلب نمایندگی در چندین حوزۀ انتخابیه ازجمله در اصفهان -که بیشتر با هدف نمایش قدرت انجام می‌شد تا رسیدن به کرسی نمایندگی مجلس- به تنش سیاسی بین هواداران رضاخان و عوامل لشکر جنوب از یک‌سو و حلقۀ علمای اصفهان در سوی دیگر منجرشد. یافته‌های این تحقیق هم‌چنین مؤید نوعی تضاد تعیین‌کننده بین رأی توده‌های روستایی با جمعیت شهری است. رأی شهر اصفهان به کاندیداهای موردحمایت آقانورالله نجفی تمایل داشت و رأی روستاها -که در دست ملاکان بود- عمدتاً به سبد نامزدهای دیگری ریخته شد. درپایان، اگرچه نتیجۀ تجمیعی رأی شهر و توابع به شکست ائتلاف علما انجامید، ولی تحلیل نتایج این انتخابات نشان می‌دهد که روحانیون در صندوق شهر، نه‌تنها از سایر کاندیداها بلکه حتی از خود رضاخان نیز بیشتر رأی کسب کرده‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Parliamentary Election of 1923 in Isfahan Constituency

نویسندگان [English]

  • Mohammad Afghari 1
  • Morteza Dehghannejad 2
  • Mortaza Nouraei 2
1 1. PhD Student, Department of History, University of Isfahan, Isfahan, I. R. Iran
2 Professor, Department of History, University of Isfahan, Isfahan, I. R. Iran
چکیده [English]

Purpose: This paper discloses the role of the influential political groups in the election campaign. It also provides a statistical analysis of the votes.
Methodology and Research Design: Archival records and library materials were consulted for gathering data.
Findings and Conclusion: The competition was very close in Isfahan.  The candidacy of Reza Khan, then Reza Shah Pahlavi (1925-1941) in several electorates including Isfahan was more to manifest his power than to win a seat. That led to political tension between his local supporters and the agents of the so-called South Division military forces on one hand,  and the circles of Isfahan religious leaders - the Ulamaa- on the other hand. Vote counts revealed that urban areas voted in favor of the Ulama, headed by hugely influential Aqa Nourollah Najafi. Rural voters were cast for candidates favored by landlords. Although the coalition of the Ulama was defeated, our analysis of numbers shows that they received the support of urban voters.

کلیدواژه‌ها [English]

  • National Parliament of Iran
  • Isfahan
  • 5th round of parliament
  • Reza Khan
  • Aqa Nourollah Najafi

 

منابع

اسناد
اسناد منتشرنشده
کتاب‌خانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، اسناد انتخابات اصفهان (کمام، انتخابات):
کارتن ۳: پروندۀ ۲۰، ردیف ۷ و ۸ و ۹.
کارتن ۵: پروندۀ ۹، ردیف ۱.
کارتن ۷: پروندۀ ۱، ردیف ۱، پروندۀ ۲، ردیف ۳ و ۴ و ۵؛ پروندۀ ۳، ردیف ۱ و ۲؛ پروندۀ ۴، ردیف ۱ و ۲ و ۳ و ۴؛ پروندۀ ۵، ردیف ۱؛ پروندۀ ۶، ردیف ۱ و ۲ و ۳؛ جزوۀ ۳، ردیف ۱؛ جزوۀ ۲، ردیف ۴.
اسناد منتشرشده
انتخابات مجلس پنجم به‌روایت اسناد. (1384). (ج۱). تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.
کتاب
آبراهامیان، یرواند. (۱۳۷۷). ایران بین دو انقلاب. (احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی، مترجمان). تهران: نی.
آوری، پیتر. (۱۳۷۳). تاریخ معاصر ایران: از تأسیس تا انقراض سلسلۀ قاجاریه. تهران: عطائی.
احتشام‌السلطنه، مهدی. (۱۳۶۷). خاطرات احتشام‌السلطنه. (سیدمحمدمهدی موسوی، کوشش‌گر). تهران: زوار.
 اسامی نمایندگان مجلس شورای ملی از آغاز مشروطیت تا دورۀ ۲۴ قانونگذاری و نمایندگان مجلس سنا در هفت دورۀ تقنینیه از ۲۵۰۸ تا ۲۵۳۶ شاهنشاهی. (1356). تهران: بی‌نا.
اعظام قدسی، حسن. (۱۳۴۲). کتاب خاطرات من یا روشن‌شدن تاریخ صدساله. (ج1). تهران: چاپ‌خانۀ حیدری.
افشار، ایرج. (۱۳۸۰). چهل سال تاریخ ایران در دورۀ پادشاهی ناصرالدین‌شاه. (ج2). تهران: اساطیر.
الفت، لاله. (1384). گنج زری بود در این خاکدان. اصفهان: نوشته.
الفت، محمدباقر. (۱۳۴۷). دیوان الفت. اصفهان: کتاب‌فروشی ثقفی.
امینی، محمد. (۱۳۹۵). زندگی و زمانۀ احمد کسروی. لس‌آنجلس: شرکت کتاب.
البصری، علی. (۱۳۵۰). یادداشت‌های اعلی‌حضرت رضاشاه کبیر در زمان ریاست‌الوزرائی و فرماندهی کل قوا. (شهرام کریم‌لو، مترجم). تهران: چاپ‌خانۀ ارتش شاهنشاهی.
بهار، محمدتقی. (۱۳۵۷). تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران: انقراض قاجاریه. (ج1). تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
جابری انصاری، محمدحسن. (۱۳۲۲). تاریخ اصفهان و ری و همۀ جهان. اصفهان: مجلۀ خرد.
جناب، ضیاءالدین. (۱۳۹۵). ایام پرتلاطم: نگاهی به تحولات مشروطه و بنیاد آموزش نوین در اصفهان. (رضا بی‌طرفان و مولود ستوده، کوشش‌گران). تهران: شیرازه.
دولت‌آبادی، یحیی. (۱۳۶۲). حیات یحیی. (ج4). تهران: عطار؛ فردوسی.
رفیعی مهرآبادی، ابوالقاسم. (۱۳۵۵). آتشکدۀ اردستان: مشتمل بر جغرافیا و تاریخ اردستان و تحقیق در انساب سادات طباطبایی ایران. (ج2). تهران: علمی.
سپهر، احمدعلی. (۱۳۳۶). ایران در جنگ بزرگ. تهران: بی‌نا.
سیف‌پور فاطمی، نصرالله. (۱۳۸۷). آیینۀ عبرت، خاطرات دکتر سیف‌پور فاطمی. (علی دهباشی، کوشش‌گر). تهران: سخن؛ شهاب ثاقب.
فراهانی، حسن؛ بهبودی، هدایت‌الله. (۱۳۸۹). روزشمار تاریخ معاصر ایران. (ج۳). تهران: مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
فراهانی، حسن؛ بهبودی، هدایت‌الله. (۱۳۹۳). روزشمار تاریخ معاصر ایران. (ج5). تهران: مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
کرونین، استفانی. (۱۳۸۹): رضاشاه و شکل‌گیری ایران نوین. (مرتضی ثاقب‌فر، مترجم). نشر گلشن.
کسروی، احمد. (۱۳۲۳). ده سال در عدلیه. نسخۀ الکترونیکی.
کسروی، احمد. (۱۳۸۳). تاریخ مشروطۀ ایران. تهران: امیرکبیر.
کمره‌ای همدانی، علی‌رضا. (۱۳۸۴). حکم می‌کنم! نگاهی به اخلاق و رفتار رضاشاه. تهران: مدرسه.
محمود، محمود. (۱۳۷۸). تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در قرن نوزدهم میلادی. (ج6). تهران: اقبال.
مستوفی، عبدالله. (۱۳۸۴). شرح زندگانی من. (ج3). تهران: زوار.
موحد ابطحی، حجت. (۱۳۷۷). ریشه‌ها و جلوه‌های تشیع و حوزۀ علمیۀ اصفهان در طول تاریخ. (ج1). اصفهان: دفتر تبلیغات المهدی.
مهدوی، مصلح‌الدین. (a۱۳۴۸). تذکرةالقبور یا دانشمندان و بزرگان اصفهان. اصفهان: کتاب‌فروشی ثقفی.
مهدوی، معزالدین. (b۱۳۴۸). داستان‌هایی از پنجاه سال: اوضاع اجتماعی نیم‌قرن اخیر. تهران: چاپ‌خانۀ وحید.
مهدوی، مصلح‌الدین. (۱۳۷۱). خاندان شیخ‌الاسلام اصفهان در طول چهارصد سال. اصفهان: گل‌بهار.
مهدوی، مصلح‌الدین. (۱۳۸۶). اعلام اصفهان. (ج1). (غلام‌رضا نصراللهی، مصحح). اصفهان: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری.
ناظم‌الاسلام کرمانی، محمد. (۱۳۸۴). تاریخ بیداری ایرانیان. (ج3). (علی‌اکبر سعیدی سیرجانی، کوشش‌گر). تهران: امیرکبیر.
نفیسی، مهدی. (۱۳۸۶). از طبابت تا تجارت: خاطرات یک تاجر اصفهانی. تهران: تاریخ ایران.
هدایت، مهدی‌قلی. (۱۳۸۵). خاطرات و خطرات. (ج1). تهران: زوار.
مقاله
آبادیان، حسین. (۱۳۸۴). «نظریه‌پردازان استبداد منور: تأملی در دیدگاه‌های سیاسی علی دشتی و مرتضی مشفق کاظمی». مطالعات تاریخی، ش۶، بهار ۱۳۸۴.
آبادیان، حسین. (۱۳۸۸). «انتخابات مجلس پنجم و مجلس مؤسسان براساس اسناد منتشرنشدۀ وزارت جنگ». مطالعات تاریخی، ش27، زمستان ۱۳۸۸.
اطاعت، جواد. (۱۳۸۵). «گذار از پاتریمونیالیسم به خودکامگی». روزنامۀ اعتماد ملی، شمارۀ ۱۵۷، ۲۴مرداد۱۳۸۵.
بیات، کاوه. (۱۳۷۸). «سیاست‌گریزی، مقدمه‌ای بر پذیرش استبداد: از مجلس چهارم تا مجلس پنجم، 1301-1302 شمسی». فصل‌نامۀ گفتگو، شمارۀ ۲۶، زمستان ۱۳۷۸.
دریایی، نیلگون. (۱۳۹۰). «سیری در انتخابات مجلس پنجم شورای ملی». مطالعات تاریخی، ش۳۴، پاییز ۱۳۹۰.
سعادت نوری، حسین. (۱۳۴۶). «حاج‌میرزایحیی دولت‌آبادی». مجلۀ ارمغان، دورۀ سی‌وششم، شمارۀ ۷، مهر ۱۳۴۶.
لواءِ مختاری، شاه‌پور. (۱۳۵۳). «خاطرات نیم‌قرن خدمت: کودتای اسفند 1299». مجلۀ خاطرات وحید، شمارۀ ۳۰، فروردین ۱۳۵۳.
مجلسی، فضل‌الله. (a۱۳۵۲). «خاطراتی از اوضاع اصفهان و یزد در دورۀ قاجاریه». بخش اول، مجلۀ خاطرات وحید، شمارۀ ۲۰، خرداد ۱۳۵۲.
مجلسی، فضل‌الله. (b۱۳۵۲). «اوضاع اصفهان در دورۀ قاجاریه و حکومت مسعودمیرزا ظل‌السلطان فرزند ناصرالدین‌شاه قاجار «2»». مجلۀ خاطرات وحید، شمارۀ ۲۱ و ۲۲، تیر ۱۳۵۲.
یغمایی، اقبال. (۱۳۵۲). «سیدمهدی عمادالسلطنۀ مشیر فاطمی (بیست‌وهشتمین وزیر معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه)». مجلۀ آموزش‌وپرورش (تعلیم‌وتربیت)، شمارۀ ۷۰، آبان ۱۳۵۲.
روزنامه‌ها و نشریات
اخگر، (محل نشر: اصفهان. صاحب‌امتیاز: فتح‌الله وزیرزاده. سردبیر: امیرقلی امینی): فوق‌العاده، 13آذر1302؛ فوق‌العاده، 23آذر1302.
صبح امید، (محل نشر: اصفهان. سردبیر: محمدتقی ادیب خراسانی): سال اول، ش20، 20بهمن1300؛ سال سوم، ش1، 15اردیبهشت1302؛ سال سوم، ش۲، 15خرداد1302؛ سال سوم، ش3، 19مرداد1302.
منابع لاتین
Cronin, Stephanie. (1994). “Opposition to Reza Khan within the Iranian Army, 1921-26”. in Middle Eastern Studies, Vol. 30, No. 4, Oxford: Taylor & Francis, Ltd.