سقوط مهاباد و سرانجام هنگ چهاردهم ژاندارمری (مهر 1300 شمسی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکترای تاریخ ایران دوره اسلامی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

چکیده

هدف: بعداز خاتمۀ جنگ جهانی اول و خروج قوای بیگانه از آذربایجان و  ضعف دولت مرکزی، اسماعیل‌آقا (سمکو) به قدرت بلامنازع منطقه تبدیل شد و درصدد بسط موقعیت خود برآمد. او در دی‌ماه 1299 ارومیه را تصرف کرد. مخبرالسلطنه، حکمران آذربایجان، با آگاهی از وخامت اوضاع، هنگ چهاردهم ژاندارمری تبریز را به فرماندهی ماژور ملک‌زاده به استقرار در مهاباد و مقابله با پیشروی سمکو مأمور کرد. سمکو در مهرماه سال بعد به این شهر حمله برد و آن را تسخیر و هنگ چهاردهم ژاندارمری را متلاشی کرد. این مقاله زمینه‌ها، چرایی، و چگونگی سقوط مهاباد را بازمی‌نمایاند.
روش/ رویکرد پژوهش: داده‌ها از اسناد آرشیوی و منابع کتابخانه‌ای گردآمده است.
یافته‌ها و نتیجه‌گیری: حملۀ حساب‌شدۀ سمکو و ضعف و کوتاهی حکمران آذربایجان و فرماندۀِ ژاندارم‌ها سبب سقوط مهاباد و  کشتار صدها ژاندارم و تضعیف موقعیت حکومت مرکزی در این منطقه شد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The fall of Mahabad and fate of the 14th Gendarmerie regiment (October 1921)

نویسنده [English]

  • Sirvan Khosrozadeh
PhD in History, Payam Noor University, Tehran, I. R. Iran
چکیده [English]

Purpose: Withdrawal of foreign forces from Azerbaijan after the end of WWI and at the same time the weakness of the central government in the region, encouraged Simko, the Kurdish warlord, to extend his power further. Simko captured Urmia in January 1921 and extended his power toward south to capture the Kurdish city of Mahabad. Mokhber o-Saltaneh, the governor of Azerbaijan, sent a regiment of the gendarms from Tabriz, commanded by Major Malekzadeh to defend the city. Simko invaded the city captured it in October the same year.  This paper ecamines the developments that led to the fall of  Mahabad in the hands of Simko.
Method and Research Design: Archival documents and library resources were examined to collect data for this study.
Findings and Conclusions: While emphasizing the inevitability of the war in Mahabad, evidnce show that several factors contributed to the fall of the city including the failure of the governor of Azerbaijan and the brigad’s commander to take effective actions. As the result, hundreds of gendarmes were killed the central government's position in the area considerably weakened. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Simko
  • Mahabad
  • Malekzadeh
  • Mokhber aSaltaneh
  • Gendarmerie
منابع
اسناد منتشرنشده
ادارۀ اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه (استادوخ)
سال 1300 شمسی، کارتن 45، پروندۀ 1، سند 13.
سال 1300 شمسی، کارتن 45، پروندۀ 10، اسناد شمارۀ 2؛ 1/2؛ 3؛ 19؛ 27؛ 28؛ 35؛ 36؛ 37؛ 41؛ 115.
سال 1300 شمسی، کارتن 45، پروندۀ 12، سند 53.
کتاب فارسی
ارفع، حسن. (بی‌تا). کردها و یک بررسی تاریخی و سیاسی. نیویورک.
افسر، پرویز. (1332). تاریخ ژاندارمری ایران. چاپ خانۀ قم.
امین‌الشرع خویی، میرزاابوالقاسم. (1378). میراث اسلامی ایران، دفتر هشتم؛ خاطرات امین‌الشرع خویی. (چ1). (رسول جعفریان، کوشش‌گر). قم: انتشارات کتاب‌خانۀ آیت‌الله مرعشی.
انزلی، حسن. (1384). ارومیه در گذر زمان. تهران: انتشارات دستان.
تمدن، محمد. (1350). اوضاع ارومیه در جنگ اول یا تاریخ رضائیه. ارومیه: موسسۀ مطبوعاتی تمدن.
توفیق، رحمت‌الله. (1389). تاریخچۀ ارومیه، یادداشت‌هایی از سال‌های جنگ اول جهانی و آشوب بعدازآن. تهران: پردیس دانش.
جهانبانی، امان‌الله. (1380). سرباز ایرانی و مفهوم آب‌وخاک (زندگی‌نامۀ خودنوشت سپهبد امان‌الله جهانبانی). تهران: انتشارات فردوس.
خسروی چیانه، فرود. (1389). تاریخ ایل قراپاپاق. ارومیه: انتشارات ادیبان.
صمدی، محمد. (1377). نگاهی به تاریخ مهاباد. (چ1). مهاباد: انتشارات رهرو.
کرونین، استفانی. (1377). ارتش و حکومت پهلوی. (غلام‌رضا علی‌بابایی، مترجم). تهران: انتشارات خجسته.
محمودزاده، قادر. (1374). خاطرات پرماجرای دکتر آسو «چهرۀ مهاباد». تهران: نشر هور.
معتمدالوزاره، رحمت‌الله‌خان. (1389). ارومیه در محاربۀ عالم‌سوز: از مقدمۀ نصارا تا بلوای اسماعیل‌آقا 1298-1300. (کاوه بیات، کوشش‌گر). تهران: شیرازه.
ملک‌زادۀ هیربد، حسن. (1328). سرگذشت حیرت‌انگیز یک افسر و کارمند ارشد دولت در ۳۷ سال خدمات لشگری و کشوری... . تهران: بی‌نا.
هدایت، مهدی‌قلی‌خان. (مخبرالسلطنه). (1385). خاطرات و خطرات. تهران: انتشارات زوار.
کتاب کردی
هاوار، محمد ره‌سوڵ. (2005). سمکۆ و بزووتنه وه ی نه ته وایه تی کورد. حکوومه‌تی هه‌ریمی کوردستان، وه‌زاره‌تی ڕۆشنبیری، سلئمانی.
روزنامه
ستارۀ ایران: سال هفتم، شمارۀ 62، 5شنبه 4صفر1340؛ سال هفتم، شمارۀ 63، جمعه 5صفر1340.
منابع لاتین
Burrell, Robert Michael. (1997). Iran Political Diaries (1881-1965)؛ volume 6: 1921–1923.