بررسی پروانچه‌ها در اسناد تشکیلات اداری آستان قدس در دورۀ صفویه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناس ارشد تاریخ، کارشناس اسناد تاریخی مرکز اسناد آستان قدس رضوی

چکیده

هدف: مقالۀ حاضر در صدد تبیین و شناساندن یکی از انواع سند به نام «پروانچه»  و تحلیل جایگاه آن در میان مجموعۀ اسناد تشکیلات اداری آستان قدس در دورۀ صفویه است.
روش/ رویکرد پژوهش: این پژوهش به روش توصیفی – تحلیلی بر پایۀ منابع کتابخانه‌ای و با بررسی پروانچه‌های موجود در اسناد تشکیلات اداری آستان قدس، انجام شده است.
یافته‌ها و نتایج پژوهش: یافته‌ها نشان می‌دهد پروانچه، توسط شاه صفوی صادر می‌شد و مضمون آن بیشتر مربوط به امور جاری و تصمیمات مربوط به امور مالی است. پروانچه، جهت انتصاب افراد به مشاغل در مجموعۀ آستان قدس و تعیین حقوق آن‌ها و پرداخت مواجب به نظامیان حکومتی و نیز پرداخت وظیفه به وظیفه‌بگیران و بازماندگان آن‌ها صادر می‌شد و متصدیان آستان قدس ملزم به رعایت مفاد آن بودند. پروانچه‌های موجود، نسخۀ اصلی نیست؛ بلکه سواد یا صورتی از اسناد است. علت این است که پروانچه‌های یاد شده در دستگاه سلطنتی صادر می‌شد، سواد یا رونوشت آن برابر اصل می‌شد و به آستان قدس ارسال می‌گشت. همین رونوشت، اساس گماردن افراد به شغلی و پرداخت حقوق به آن‌ها در مجموعۀ آستان قدس بود. از سال 1120 ق. پروانچه‌ای موجود نیست و به نظر می‌رسد از این زمان به بعد پروانچه جای خود را به «رقم» می‌دهد. این روند، در دورۀ افشاریه نیز ادامه می‌یابد و پروانچه به عنوان نوعی شیوۀ دستوری منسوخ می‌شود. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Parvancheh in Safavid era: an examination of the holdings in the archives of Astan-e-Quds Razavi

نویسنده [English]

  • Hamideh Shahidi
چکیده [English]

Purpose: The purpose of this study is to describe and analyze a kind of ordinance called Parvancheh in the archives of Astan Quds Razavi from the Safavid era.
Method/ Research Approach: Items are described in terms of physical properties, informational value, and content.
Findings: Parvanchehs were issued by Safavid kings and basically involved current issues and financial affairs, e. g. appointment of people to positions, setting salaries, and paying allowances (Vazifeh) to children and the elderly. All Parvanchehs are not original. Some are copies, as each Parvancheh issued by the court, was copied, checked against the original and sent out. It seems after 1120 a. h, Parvancheh was abandoned and replaced with Raqam (another kind of ordinance) which lasted to the end of Afsharid era

کلیدواژه‌ها [English]

  • Parvancheh- decrees- Safaids- Astan Quds Razavi
  • Afsharids
اوغلی موسوی، تیمورمناف (1386) . چهل سند فارسی از جمهوری آذربایجان (پرویززارع شاهمرسی، مترجم) . تهران: مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی.
ترکمان، اسکندر بیگ (1382) . تاریخ عالم آرای عباسی (ج2) . (ایرج افشار، ناظر) . تهران : امیرکبیر.
دبیران دبیرخانه شاه سلیمان صفوی (1388) . منشات سلیمانی (رسول جعفریان، کوششگر) . تهران : کتابخانه ، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
رضایی، امید (1389) . طغرای دوازده خانه و المثنی نویسی نشان. تحقیقات تاریخ اجتماعی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ، 1 (1) ، 59-79
سازمان کتابخانه ها ، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی (ساکماق) ، اسناد شماره 22805-28525-28526-28528-28531-28594-28681-29139-29146-29150-29158-31899-32262-32987-33380-44967-44975-44981
شاردن، جان (1374) . سفرنامه شاردن (ج3) . (اقبال یغمایی، مترجم) . تهران: توس
قائم مقامی، جهانگیر (1350) . مقدمه ای بر شناخت اسناد تاریخی . تهران: انجمن آثار ملی
مایل هروی، نجیب (1372) . کتاب آرایی در تمدن اسلامی . مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی
بوسه، هریبرت (1367) پژوهشی در تشکیلات دیوان اسلامی (غلام رضا ورهرام، مترجم) . تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی
فلور، ویلم (1388) دیوان و قشون در عصر صفوی (کاظم فیروزمند، مترجم) تهران: آگاه