چالش ایران و افغانستان بر سر منطقه چکاب (1310-1313ش)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

1 دانشجوی دکترای تاریخ ایران دورة اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

2 کارشناس اسناد تاریخی مرکز اسناد آستان قدس رضوی

چکیده

هدف: این پژوهش برآن است نخست به پیشینة مالکیت و اهمیت منطقة چکاب بپردازد، دوم این که فرآیند اختلافات ارضی ایران و افغانستان در این منطقه و سرانجام آن را بیان دارد، همچنین تأثیر سیاست کلی رضاشاه را در قبال کشورهای همجوار در این باب  مورد بررسی قرار دهد.
روش/رویکرد پژوهش: این پژوهش با بهره‌گیری از اسناد و مدارک موجود و منابع کتابخانه‌ای و با روش توصیفی – تحلیلی تنظیم شده است.
یافته‌ها و نتایج پژوهش: یافته‌ها نشان می‌دهد که پیشینة مالکیت منطقة چکاب به کشور ایران تعلق داشته و از املاک موروثی امیر محمدابراهیم علم بوده است. در جریان مسألة چکاب مماشات زیادی از سوی ایران برای اجتناب از درگیری صورت پذیرفت. با این حال در ابتدا تمایل زیادی برای حفظ این منطقه وجود داشت اما بعدها سیاست دولت بر این امر قرارگرفت که چکاب را به افغانستان واگذارد و در نهایت به فروش آن به افغان‌ها با قیمتی پایین‌تر از قیمت تعیین‌شده از امیر ابراهیم علم رضایت داد. بنابراین، گزارش واگذاری این منطقه به افغانستان توسط فخرالدین آلتای دور از واقعیت است چراکه پیش از آمدن آلتای از ترکیه جهت داوری و رفع کشمکش مرزی میان ایران و افغانستان، این منطقه در عمل به افغان‌ها واگذار شده بود. این خاک‌بخشی را باید در سیاست خارجی رضاشاه جستجو کرد که بر پایة برداشتی خاص ازحسن همجواری شکل گرفته بود. اقدامات امیر محمدابراهیم علم جهت حفظ این منطقه از نظر ملی و حفظ تمامیت ارضی قابل تقدیر است. به نظر می‌رسد اگر حمایت دولت نیز وجود داشت با توجه به نفوذ محلی امیر علم و اتکا به نیروهای محلی امکان داشت این منطقه از خاک ایران جدا نشود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Iran and Afghanistan dispute over the Chekab property (1931-1934)

نویسنده [English]

  • Hamideh Shahidi 1 2
1
2
چکیده [English]

Purpose:The ownership of Chekab from earlier times and its importance for both parties is discussed. The dispute from the very beginning to the end is then fully reported. Finally, the paper comments on the consequences which Reza Shah’s decision to give up the claim had on the relationship with neighboring countries.
Method/Research Design:Data was collected from archival documents and library sources.
Findings and Results:Chekab had traditionally belonged to Amir Muhammad Ebrahim ‘Alam, a subject of Iran . Findings show that although at first there was much interest on the Iranian side to keep the property, the government later gave up its claim and agreed to transfer Chekab to Afghanistan. The government of Afghanistan purchased the property at a low price from the owner, Amir Ebrahim 'Alam. This was well before the Turkish arbitrator, Fakhr al-Din Altay's entered into the matter. The decision to surrender Chekab to the Afghans was an example of Reza Shah’s foreign policy to preserve good relations with neighboring countries. Amir Muhammad ‘Alam’s endeavors' to protect his property is praiseworthy from the national point of view of territorial integrity. Given his influence in the region, it seems possible that with the support of the government, he could have prevented Chekab from being separated from Iran. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Pahlavi I
  • Iran
  • Afghanistan
  • border disputes
  • Chekab region
  • Amir Ebrahim ‘Alam
اسناد
سازمان کتابخانه‌ها، موزها و مرکزاسناد آستان قدس رضوی(ساکماق)، (260برگ): اسناد شمارة 6274، 9471 و71031.
ادارة اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه(استادوخ)، (176برگ): 1310ش، کارتن20، پروندة31/ 1311ش، کارتن18، پروندة 31.
کتاب‌ها
افشار سیستانی، ایرج(1381). خاندان علم و سیاستهای استعماری در خاور ایران. تهران: مرکز نشر و تحقیقات قلم آشنا.
بهمنی قاجار، محمدعلی(1390). تمامیت ارضی ایران(ج1). تهران: موسسة مطالعات و پژوهشهای سیاسی.
شاهدی، مظفر(1377). زندگی سیاسی خاندان علم. تهران: موسسة مطالعات تاریخ معاصر ایران.
فرخ، سیدمهدی(1371). تاریخ سیاسی افغانستان(ج1). قم: احسانی.
مجتهدزاده، پیروز(1378). امیران مرزدار و مرزهای خاوری ایران.(حمیدرضا ملک‌محمدی نوری، مترجم). تهران: شیرازه.
مجتهدزاده، پیروز(1386). بازیگران کوچک در بازی بزرگ.(سیدعباس احمدی، مترجم). تهران: معین.
مخبر، محمدعلی(1324).مرزهای ایران. تهران: کیهان.
معتمدی(معتمدالوزاره)، رحمت‌ا...(1390). از سیاه‌کوه تا دهانة ذوالفقار. تهران: پردیس دانش.
مکی، حسین(1374). تاریخ بیست ساله ایران(ج6).  تهران: علمی.
منصف، محمدعلی(1354). امیر شوکت‌الملک علم (امیر قاین). تهران: امیرکبیر.