بررسی و تحلیل مؤلفه‌های جریان تاریخ‌نگاری چپ (کمونیستی) ایرانی در اولین دهۀ پس از انقلاب اسلامی 1357ش

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دوره دکتری تاریخ ایران دانشگاه اصفهان

2 استاد گروه تاریخ دانشگاه اصفهان

3 استادیار گروه معارف دانشگاه بوعلی سینا همدان

چکیده

هدف: هدف این پژوهش بررسی و تحلیل مؤلفه و شاخص‌های اصلیِ جریان تاریخ‌نگاری چپ (کمونیستی) ایرانی در اولین دهۀ پس از پیروزی انقلاب اسلامی 1357ش است. در پاسخ به این سؤال که جریان تاریخ‌نگاری چپ (کمونیستی)، دارای چه مؤلفه‌ها و مشخصه‌هایی در این دوران بوده‌است. فرضیۀ این پژوهش این است که جریان تاریخ‌نگاری چپ در دهۀ شصت شمسی به‌عنوان یکی از پرکارترین دوره‌ها در ادوار تاریخ‌نگاری این جریان با تأثیر از فضای انقلابی آن زمان، دارای مؤلفه و مشخصه‌های خاصی بوده‌است. با این توضیح که برخی از این مؤلفه‌ها در تمامی ادوار تاریخ‌نگاری این جریان مطرح بوده‌است؛ ولی برخی دیگر متأثر از انقلاب اسلامی 1357ش و فضای انقلابی در اولین دهۀ پس از انقلاب نمود یافته‌اند.
روش/رویکرد پژوهش: روش پژوهش حاضر به شکل توصیفی– تحلیلی با تکیه‌بر منابع اسنادی و کتابخانه‌ای است.
یافته‌ها و نتایج: یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که دهۀ شصت شمسی به دلیل فضای باز انقلابی -به‌ویژه در اوایل این دهه- در ادوار تاریخ‌نگاری جریان چپ یک نقطۀ عطف است. تولید آثار قلمی فراوان مورخان و نویسندگان چپ در قالب خاطره‌نگاری و کتاب‌های تاریخی خود، منجر به ایجاد مؤلفه‌ها و مشخصه‌های خاص این جریان تاریخ‌نگاری در این دوران شده‌است این امر در جای خود می‌تواند نظم بهتری به مهم‌ترین ویژگی‌های این نوع تاریخ‌نگاری بدهد و خصیصه‌های این نگرش تاریخی را نمایان سازد. ازجمله مؤلفه‌هایی که در این پژوهش بررسی خواهد شد و می‌توان آن‌ها را مهم‌ترین مشخصۀ تاریخ‌نگاری چپ (کمونیستی) در اولین دهۀ پس از انقلاب اسلامی نامید، عبارتند از: نگاه ایدئولوژیک، اغراق‌گویی و بزرگنمایی، تولید واژگان و مفاهیم جدید، پیشینه‌سازی طولانی، شوروی‌دوستی، وابستگی عقیدتی و سیاسی به کمونیست جهانی، تهمت و افترا به مخالفان خود، تضاد و تناقض، نپذیرفتن مسئولیت دربارۀ رویدادهای گذشته و مبارزه با امپریالیسم.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Iranian Communists Historiography in the 1980s

نویسندگان [English]

  • zienab ahmadvand 1
  • Morteza Dehghannejad 2
  • ali akbar kahbaf 2
  • Abdollah Ataei 3
1 -
2
3
چکیده [English]

Purpose: This paper examines histories written by Iranian communists in the decade immediately after the Islamic Revolution of 1979. The purpose is to explore outstanding characteristics of their works.
Method/Research Design: Data is gathered and analyzed from library and archival resources.
Findings: Characteristics of the works include ideological approach, exaggeration, producing new discourse, pro-Soviet attitude, lengthy backgrounds, advocating international communism, slandering opponents, refusing to accept responsibility for past events, and combating imperialism.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Historiography
  • Iran
  • communists
-          آبراهامیان، یرواند. (1391). ایران بین دو انقلاب: درآمدی بر جامعه‌شناسی سیاسی ایران معاصر. (چ18). (احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی ولیلایی، مترجمان). تهران: نشر نی.
-            آبراهامیان، یرواند. (1379). ایران بین دو انقلاب. (کاظم فیروزمند و دیگران، مترجمان). تهران: نشر مرکز.
-              آبراهامیان، یرواند. (بی‌تا). خاطراتی از چپ. بی‌جا.
-               ایگرس، گئورگ. (1389). تاریخ‌نگاری در قرن بیستم از عینیت علمی تا چالش پسامدرن. (عبدالحسین آذرنگ، مترجم). تهران: انتشارت سمت.
-               جزنی، بیژن. (بی‌تا). چگونه مبارزۀ مسلحانه توده‌ای می‌شود و چند مقالۀ دیگر. بی‌جا.
 
-               جوانشیر، ف. م. (1360). تجربۀ 28 مرداد: نظری به تاریخ ملی‌شدن صنعت نفت. تهران: شرکت سهامی انتشارات خاص و انتشارات حزب توده.
-               حزب توده از شکل‌گیری تا فروپاشی 1363-1320. (ج2). (1387).(جمعی از پژوهشگران موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، کوششگر). تهران: موسسۀ مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
-              حسن‌زاده، اسماعیل. (1384). مشی چریکی چپ در ایران: در تحولات سیاسی- اجتماعی ایران از 1357-1320. (مجتبی مقصودی، کوششگر). تهران: نشر روزبه.
-                خامه‌ای، انور. (1362). خاطرات: فرصت بزرگ ازدست‌رفته: روایتی از تشکیلات حزب توده. تهران: نشر هفته.
-              خاطرات نورالدین کیانوری. (1373). (موسسۀ تحقیقاتی و انتشاراتی دیدگاه، کوششگر). تهران: انتشارات اطلاعات.
-              دهباشی، علی. (1380). خاطرات سیاسی دکتر فریدون کشاورز. تهران: نشر آبی.
-               رواسانی، شاپور. (1367). دولت و حکومت در ایران در دورۀ تسلط استعماری سرمایه‌داری. تهران: شمع.
-              سازمان چریک‌های فدایی خلق. (1360). بحثی پیرامون بحران در سازمان ما. بی‌جا: بی‌نا.
-           سیاست و سازمان حزب توده از آغاز تا فروپاشی. (ج1). (1370). (مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، کوششگر). تهران: مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
-              سیاست و سازمان حزب توده از آغاز تا فروپاشی. (ج1). (1372). (مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، کوششگر). تهران: مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
-                 -       طبری، احسان. (1367). کژراهه، خاطراتی از تاریخ حزب توده. (چ3). تهران: انتشارات امیرکبیر.
-                  طبری، احسان. (1366). کژراهه، خاطراتی از تاریخ حزب توده. (چ 2). تهران: انتشارات امیرکبیر.
-                 طبری، احسان. (1360). چهرۀ یک انسان انقلابی. تهران: انتشارات حزب توده.
-                  فصیحی، سیمین. (1372). جریان‌های اصلی تاریخ‌نگاری در دورۀ پهلوی. (چ1). تهران: نشر نوید.
-                  قمری، داریوش. (1380). تحول ناسیونالیسم در ایران. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
-                کامبخش، عبدالصمد. (1358). شمه‌ای دربارۀ تاریخ جنبش کارگری در ایران. (چ5). بی‌جا: انتشارات حزب توده.
-                کشاورز، کریم. (1357). من متهم می‌کنم کمیتۀ مرکزی حزب تودۀ ایران را. بی‌جا: بی‌نا.
-                 کولاکوفسکی ، لشک. (1384). جریان‌های اصلی در مارکسیسم: برآمدن گسترش و فروپاشی. (ج1). (عباس میلانی، مترجم). تهران: انتشارات آگاه.
-             کیانوری، نورالدین. (1371). خاطرات. (ج2). تهران: نشر اطلاعات.
 
-         کیانوری، نورالدین. (1361). حزب تودۀ ایران و مسائل میهن انقلابی ما؛ مجموعه‌مقالات، مصاحبه‌ها و سخنرانی‌ها. بی‌جا: انتشارات حزب توده.
-               کیانوری، نورالدین. (1360). مواضع حزب تودۀ ایران در جبهۀ داخلی و جهانی علیه امپریالیسم. تهران: نشر حزب تودۀ ایران.
-              کیانوری، نورالدین. (1359). حزب تودۀ ایران در برخورد با مسائل مشخص سیاسی، اقتصادی و ایدئولوژیک انقلاب: پرسش و پاسخ. بی‌جا: انتشارات حزب توده.
-             مارکس، کارل؛ انگلس، فردریک. (1385). مانیفست حزب کمونیست. (محمد پورهرمزان، مترجم). برلین: انتشارات حزب تودۀ ایران.
-            مارکس، کارل. (1378). دست‌نوشته‌های اقتصادی و فلسفی 1844 کارل مارکس. (چ2). (حسن رضوی، مترجم). تهران: انتشارات آگاه.
-                نجاتی، غلام‌رضا. (1371). تاریخ سیاسی بیست‌وپنج‌سالۀ ایران. (ج1و2). تهران: مؤسسۀ انتشاراتی رسا.
-               نوذری، حسینعلی. (1381). احزاب سیاسی و نظام‌های حزبی. تهران: نشر گستره.
-              نوذری، عزت‌الله. (1380). تاریخ احزاب سیاسی در ایران. شیراز: انتشارات نوید.
-               نیک‌آئین، امیر. (1360). ماتریالیسم دیالکتیک و ماتریالیسم تاریخی ... . تهران: انتشارات حزب توده.
-              همایون کاتوزیان، محمدعلی. (1390). اقتصاد سیاسی ایران. (چ13). (محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، مترجمان). تهران: نشر مرکز.
مقاله
-   ترابی فارسانی، سهیلا و مریم توسلی کوپایی. (1388). «درآمدی بر تاریخ‌نگاری حزب تودۀ ایران». فصلنامۀ تاریخ‌نگری و تاریخ‌نگاری. شمارۀ 4.
- رحمانیان، داریوش. (1389). «مکاتب تاریخ‌نگاری ایران معاصر». کتاب ماه تاریخ و جغرافیا. شمارۀ 152.
مسکوب، شاهرخ. (1375). «ملاحظاتی در باب خاطرات مبارزان حزب تودۀ ایران». مجلۀ ایران‌نامه. شمارۀ 56.
اسناد آرشیوی
سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران (ساکما):
33721/999؛ 17315/296؛ 17509/296؛ 19444/264؛ 15786/264؛ 15011/264؛ 14165/264.
کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی (کمام):
1026528؛ 970387؛ 583/پ1391/01. 
 
اسناد چاپ شده
 -  اسناد تاریخی جنبش کارگری، سوسیال‌دمکراسی و کمونیستی ایران. (ج1 تا4). (1359). تهران: نشر علم.
 
-   اسناد و اعلامیه‌های حزب تودۀ ایران از شهریور 57تا اسفند 58. (1359). بی‌جا: نشر حزب توده.
 
-   حزب تودۀ ایران، اسناد و دیدگاه‌ها حزب تودۀ ایران از آغاز تا انقلاب 57. (ج2) (1360). تهران: نشر حزب تودۀ ایران.
 
کتاب
-              آبراهامیان، یرواند. (1391). ایران بین دو انقلاب: درآمدی بر جامعه‌شناسی سیاسی ایران معاصر. (چ18). (احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی ولیلایی، مترجمان). تهران: نشر نی.
-             آبراهامیان، یرواند. (1379). ایران بین دو انقلاب. (کاظم فیروزمند و دیگران، مترجمان). تهران: نشر مرکز.
-                 آبراهامیان، یرواند. (بی‌تا). خاطراتی از چپ. بی‌جا.
-              ایگرس، گئورگ. (1389). تاریخ‌نگاری در قرن بیستم از عینیت علمی تا چالش پسامدرن. (عبدالحسین آذرنگ، مترجم). تهران: انتشارت سمت.
-                جزنی، بیژن. (بی‌تا). چگونه مبارزۀ مسلحانه توده‌ای می‌شود و چند مقالۀ دیگر. بی‌جا.
-               جوانشیر، ف. م. (1360). تجربۀ 28 مرداد: نظری به تاریخ ملی‌شدن صنعت نفت. تهران: شرکت سهامی انتشارات خاص و انتشارات حزب توده.
-                حزب توده از شکل‌گیری تا فروپاشی 1363-1320. (ج2). (1387).(جمعی از پژوهشگران موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، کوششگر). تهران: موسسۀ مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
-              حسن‌زاده، اسماعیل. (1384). مشی چریکی چپ در ایران: در تحولات سیاسی- اجتماعی ایران از 1357-1320. (مجتبی مقصودی، کوششگر). تهران: نشر روزبه.
-              خامه‌ای، انور. (1362). خاطرات: فرصت بزرگ ازدست‌رفته: روایتی از تشکیلات حزب توده. تهران: نشر هفته.
-                  خاطرات نورالدین کیانوری. (1373). (موسسۀ تحقیقاتی و انتشاراتی دیدگاه، کوششگر). تهران: انتشارات اطلاعات.
-                دهباشی، علی. (1380). خاطرات سیاسی دکتر فریدون کشاورز. تهران: نشر آبی.
-                   رواسانی، شاپور. (1367). دولت و حکومت در ایران در دورۀ تسلط استعماری سرمایه‌داری. تهران: شمع.
-                سازمان چریک‌های فدایی خلق. (1360). بحثی پیرامون بحران در سازمان ما. بی‌جا: بی‌نا.
-           سیاست و سازمان حزب توده از آغاز تا فروپاشی. (ج1). (1370). (مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، کوششگر). تهران: مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
-           سیاست و سازمان حزب توده از آغاز تا فروپاشی. (ج1). (1372). (مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، کوششگر). تهران: مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
-             طبری، احسان. (1367). کژراهه، خاطراتی از تاریخ حزب توده. (چ3). تهران: انتشارات امیرکبیر.
 
-طبری، احسان. (1366). کژراهه، خاطراتی از تاریخ حزب توده. (چ 2). تهران: انتشارات امیرکبیر.
-                 طبری، احسان. (1360). چهرۀ یک انسان انقلابی. تهران: انتشارات حزب توده.
-              فصیحی، سیمین. (1372). جریان‌های اصلی تاریخ‌نگاری در دورۀ پهلوی. (چ1). تهران: نشر نوید.
-                 قمری، داریوش. (1380). تحول ناسیونالیسم در ایران. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
-                کامبخش، عبدالصمد. (1358). شمه‌ای دربارۀ تاریخ جنبش کارگری در ایران. (چ5). بی‌جا: انتشارات حزب توده.
-               کشاورز، کریم. (1357). من متهم می‌کنم کمیتۀ مرکزی حزب تودۀ ایران را. بی‌جا: بی‌نا.
-               کولاکوفسکی ، لشک. (1384). جریان‌های اصلی در مارکسیسم: برآمدن گسترش و فروپاشی. (ج1). (عباس میلانی، مترجم). تهران: انتشارات آگاه.
-                کیانوری، نورالدین. (1371). خاطرات. (ج2). تهران: نشر اطلاعات.
-                 کیانوری، نورالدین. (1361). حزب تودۀ ایران و مسائل میهن انقلابی ما؛ مجموعه‌مقالات، مصاحبه‌ها و سخنرانی‌ها. بی‌جا: انتشارات حزب توده.
-                کیانوری، نورالدین. (1360). مواضع حزب تودۀ ایران در جبهۀ داخلی و جهانی علیه امپریالیسم. تهران: نشر حزب تودۀ ایران.
-                کیانوری، نورالدین. (1359). حزب تودۀ ایران در برخورد با مسائل مشخص سیاسی، اقتصادی و ایدئولوژیک انقلاب: پرسش و پاسخ. بی‌جا: انتشارات حزب توده.
-               مارکس، کارل؛ انگلس، فردریک. (1385). مانیفست حزب کمونیست. (محمد پورهرمزان، مترجم). برلین: انتشارات حزب تودۀ ایران.
-                 مارکس، کارل. (1378). دست‌نوشته‌های اقتصادی و فلسفی 1844 کارل مارکس. (چ2). (حسن رضوی، مترجم). تهران: انتشارات آگاه.
-                 نجاتی، غلام‌رضا. (1371). تاریخ سیاسی بیست‌وپنج‌سالۀ ایران. (ج1و2). تهران: مؤسسۀ انتشاراتی رسا.
-                نوذری، حسینعلی. (1381). احزاب سیاسی و نظام‌های حزبی. تهران: نشر گستره.
-                نوذری، عزت‌الله. (1380). تاریخ احزاب سیاسی در ایران. شیراز: انتشارات نوید.
-                 نیک‌آئین، امیر. (1360). ماتریالیسم دیالکتیک و ماتریالیسم تاریخی ... . تهران: انتشارات حزب توده.
-                 همایون کاتوزیان، محمدعلی. (1390). اقتصاد سیاسی ایران. (چ13). (محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، مترجمان). تهران: نشر مرکز.
 مقاله
- ترابی فارسانی، سهیلا و مریم توسلی کوپایی. (1388). «درآمدی بر تاریخ‌نگاری حزب تودۀ ایران». فصلنامۀ تاریخ‌نگری و تاریخ‌نگاری. شمارۀ 4.
- رحمانیان، داریوش. (1389). «مکاتب تاریخ‌نگاری ایران معاصر». کتاب ماه تاریخ و جغرافیا. شمارۀ 152.
- مسکوب، شاهرخ. (1375). «ملاحظاتی در باب خاطرات مبارزان حزب تودۀ ایران». مجلۀ ایران‌نامه. شمارۀ 56.
حزب توده از شکل‌گیری تا فروپاشی 1363-1320. (ج2). (1387).(جمعی از پژوهشگران موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، کوششگر). تهران: موسسۀ مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.