درآمدی تحلیلی بر سیاست‌های فرهنگی- مذهبی پهلوی اول و دوم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار تاریخ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

2 دانشجوی دکتری تاریخ دانشگاه خوارزمی

چکیده

هدف: هدف پژوهش بررسی سیاست‌های فرهنگی- مذهبی دوران پهلوی اول و دوم است. در پاسخ به این سؤال که عملکرد هریک در مواجهه با موضوعات فرهنگی- مذهبی چه بوده است. فرضیه پژوهش هم این است که اساساً ماهیت سیاست‌های هر دو دوره یکی است و تنها به دلیل شرایط زمانی، نوع اِعمال سیاست‌ها شدت و ضعف داشته است.
روش/رویکرد پژوهش: این پژوهش با روش پژوهش توصیفی­­-تبیینی با تکیه ‌بر اسناد و منابع اصلی انجام شده است.
یافته‌‌ها و نتایج: یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد سیاست‌های فرهنگی- مذهبی دورة پهلوی اول متأثّر از چند عامل، روشنفکران را متقاعد کرد که تنها راه نجات ایران استقرار دیکتاتوری منور است. نتیجه آن، حکومت رضاشاه با شالودۀ سیاست تجدد غربی و دین عرفی بود. با رشد خودکامگی حکومت، ابزار سرکوب چون سانسور استفاده شد که در دوره پهلوی دوم، برای دوری از نتایج آن، درحالی‌که عرفی‌گرایی و غرب‌گرایی همچنان ستون فقرات سیاست‌های حکومت بودند، شیوه اعمال سیاست‌ها تغییر کرد. اشغال ایران در جنگ دوم جهانی و قدرت‌یافتن حزب توده، حکومت را به نهاد روحانیت که از عرصه‌های سیاسی- فرهنگی دور بود نزدیک کرد؛ اما در دهه 40 و پس از فوت آیت‌الله بروجردی و اعلام رفراندوم انقلاب سفید، وضعیت تغییر نمود و در دهه 50، با چندبرابرشدن درآمدهای نفتی، شاه خود را بی‌نیاز از متحدان داخلی دید؛ بنابراین سیاست‌های فرهنگی– مذهبی خود را با جدّیت اجرا نمود که وقایع منتهی به انقلاب 1357، موفق نبودن این سیاست‌ها را نشان داد.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Religious and cultural policies in the Pahlavi era (1925-1979)

نویسندگان [English]

  • Elham Malekzadeh 1
  • Mohammad Baghaei 2
1
2
چکیده [English]

Purpose: This study examines religious and cultural policies of Reza Shah (1925-1941) and Mohammad Reza Shah (1941-1979).
Method/ Research Design: Library resources were consulted to gather data for the analysis.
Findings and Results: Religious and cultural policies in the Pahlavi era were influenced by Iranian intellectuals’ intention to modernize the nation by supporting an "enlightened dictatorship". Reza Shah's policy, therefore, was to promote modernization and to support a secular approach to religion. However, after establishing his authoritarian rule, Reza Shah exercised harsh censorship and social repression with little cultural creativity. During the reign of Mohammad Reza, after the fall of Reza Shah, and while the policy remained the same, during the occupation of Iran by allied forces he found the Shiite clerical establishment to be a potential ally to resist the danger of communism. However, after the death of Ayatollah Boroujerdi and a successful referendum for the so-called White Revolution reforms, the Shah did not need to continue his alliance with the religious establishment.

کلیدواژه‌ها [English]

  • cultural policy
  • Reza Shah
  • Mohammad Reza Pahlavi

مراجع

اسناد
سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران (ساکما)، 1ــ۹۸/۲۹۳/۶۵۷۸، 2ــ۹۸/۲۹۳/۶۵۷۸، 3ــ۹۸/۲۹۳/۶۵۷۸، 1ــ۲۹۷/۱۷۲۱۲، 2ــ۲۹۷/۱۷۲۱۲، 3ــ۲۹۷/۱۷۲۱۲، 1ــ۲۴۰/۲۱۵۴۴، 2ــ۲۴۰/۲۱۵۴۴، 5ــ۲۴۰/۲۱۵۴۴، 1ــ۹۷/۳۶۴/۷۴۷، 2ــ۹۷/۳۶۴/۷۴۷. ساکما، 3784/280 ، ساکما، 3829/280، ساکما، 37141/ 297
کتاب‌ها و مقالات
آبراهامیان، یرواند(1377). ایران بین دو انقلاب(چ1). (احمد گل‌‌محمدی، محمدابراهیم فتاحی، کاظم فیروزمند، محسن مدیرشانه‌چی، حسن شمس‌آوری، مترجمان). تهران: نشر نی.
آوری، پیتر(بی‌تا). تاریخ معاصر ایران(ج2)(چ2). (محمد رفیعی مهرآبادی، مترجم). تهران: عطایی.
اکبری، محمدعلی(1384). تبارشناسی هویت جدید ایرانی(چ1). تهران: علمی و فرهنگی.
بهتاش، علی‌محمد(1351). بررسی آثار و نتایج انقلاب سفید ایران. تهران: وزارت اطلاعات.
پهلوی، رضاشاه(1355). سفرنامة مازندران (1305). تهران: مرکز پژوهش و نشر فرهنگ سیاسی دوران پهلوی.
پهلوی، رضاشاه(1355). سفرنامة خوزستان (1303). تهران: مرکز پژوهش و نشر فرهنگ سیاسی دوران پهلوی.
پهلوی، محمد‌‌رضا(1371). پاسخ به تاریخ(چ1). ( حسین ابوترابیان، مترجم). تهران: رخ
پهلوی، محمدرضا(1356). به‌سوی تمدن بزرگ(چ3). تهران: کتابخانة پهلوی.
پهلوی، محمدرضا(1355). مأموریت برای وطنم. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
   دوانی، علی؛ محمد رجبی، محمدحسن رجبی[ویراستاران]. خاطرات و مبارزات حجت‌الاسلام فلسفی. (چ1)(1376). تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی
خمینی، روح‌الله(1370). صحیفۀ نور(ج1)(چ2). تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
دهنوی، م(1360). مجموعه‌‌ای از مکتوبات سخنرانی‌‌ها پیام‌‌ها و فتاوی امام خمینی. تهران: بی‌نا.
دیگار، ژان پیر(1377). ایران در قرن بیستم. (عبدالرضا هوشنگ مهدوی، مترجم). تهران: البرز.
رجبی، محمدحسن(1378). زندگانی سیاسی امام خمینی. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
روحانی، حمید(1360). بررسی و تحلیلی از نهضت امام خمینی(ج1)(چ11). تهران: انتشارات راه امام.
ساناساریان، الیز(1384). جنبش حقوق زنان در ایران. (نوشین احمدی خراسانی، مترجم). تهران: اختران.
 سلیمانی، کریم(1388). «سانسور مطبوعات، کتاب، فیلم‌برداری و عکس‌برداری در دورۀ رضاشاه (1304ــ1320)». پژوهشنامۀ انجمن ایرانی تاریخ، 1(2).
سولیوان، ویلیام؛ آنتونی پارسونز(1372). خاطرات دو سفیر(چ1). (محمود طلوعی، مترجم). تهران: علم.
شوشتری، محمدعلی(1379). خاطرات محمدعلی شوشتری. (غلامحسین میرزا صالح، کوششگر) تهران: کویر.
شوکراس، ویلیام(1369). آخرین سفر شاه(چ2). (عبدالرضا هوشنگ مهدوی، مترجم). تهران: البرز.
عراقی، مهدی(1370). خاطرات حاج مهدی عراقی(چ1). تهران: رسا.
فالاچی، اوریانا(1358). مصاحبه با تاریخ(ج1)(چ3). (پیروز ملکی، مترجم). تهران: امیرکبیر.
کرونین، استفانی(1383). رضاشاه و شکل‌گیری ایران نوین (دولت و جامعه در زمان رضاشاه). (مرتضی ثاقب فر، مترجم). تهران: نشر جامی.
کدی، نیکی(1381). ایران دورة قاجار و برآمدن رضاخان(چ1). (مهدی حقیقت‌خواه، مترجم). تهران: ققنوس.
کدی، نیکی(1369). ریشه‌‌های انقلاب ایران(چ1). (عبدالرحیم گواهی، مترجم). تهران: قلم.
کسروی، احمد(1323). دولت به ما پاسخ دهد. تهران: پیمان.
کوهستانی نژاد، مسعود(1375). واقعة خراسان. تهران: حوزة هنری.
لاجوردی، حبیب(1382). خاطرات دکتر مهدی حائری یزدی(چ2). تهران: نشر نادر.
مرکز اسناد انقلاب اسلامی(1376). خاطرات و مبارزات حجت‌الاسلام فلسفی(چ1). تهران: انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
مدنی، سیدجلال‌الدین(1362). تاریخ سیاسی معاصر ایران(ج1)(چ2). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
معتضد، خسرو(1388). خاطرات سرتیپ محمد آیروملو (یادواره‌های یک بچه قزاق)(چ1). تهران: البرز.
مکی،حسین(1385). تاریخ20 ساله ایران(چ1). تهران: امیرکبیر.
مهدی نیا، جعفر(1368). زندگی سیاسی علی امینی(چ1). تهران: پاسارگاد.
نجاتی، غلامرضا(1371). تاریخ سیاسی 25 ساله ایران(چ3). تهران: رسا.
نجمی، ناصر(1373). بازیگران عصر رضاشاهی و محمدرضاشاهی(چ1). تهران: اینشتین
هدایت، مخبر‌السلطنه(1363). خاطرات و خطرات(چ4). تهران: زوار.
هوشنگ مهدوی، عبدالرضا(1373). سیاست خارجی ایران در دوران پهلوی(چ1). تهران: البرز.
 
نشریات
روزنامة اطلاعات، (1341)، 7بهمن
روزنامة اطلاعات، (1341)،20دی
روزنامة اطلاعات، (1341)، 16مهرماه
منبع لاتین
Banani, Amin(1961). The Modernization of Iran. Stanford: University press.
 

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 09 اردیبهشت 1394
  • تاریخ بازنگری: 12 مرداد 1394
  • تاریخ پذیرش: 02 اسفند 1394

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار