تحلیل تبعید مخالفان سیاست‌های سه‌گانۀ نظام اجباری، اتحاد البسه، و کشف حجاب، در دورۀ پهلوی اول

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار تاریخ پژوهشکدۀ امام‌خمینی و انقلاب اسلامی، تهران، ایران

2 دانشیار، گروه اجتماعی، پژوهشگاه علوم انتظامی و مطالعات اجتماعی، تهران، ایران

10.30484/ganj.2023.3103

چکیده

چکیده
هدف: شناخت ویژگی‌های تبعید مخالفان سیاست‌های سه‌گانۀ نظام اجباری، اتحاد البسه، و کشف حجاب، در دورۀ پهلوی اول شامل انتخاب محل تبعیدگاه، مدت تبعید، و شناخت گروه‌های اجتماعی تبعیدیان.
روش/ رویکرد پژوهش: این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و با کمک اسناد و مدارک آرشیوی و منابع اصلی تنظیم شده‌است.
یافته‌ها و نتیجه‌گیری: در دورۀ پهلوی اول برای انتخاب تبعیدگاه معیارهای تفاوت اقلیم، مذهب و عقاید، و شغل تبعیدی مدنظر بوده‌است؛ ولی دربارۀ تبعیدیان مخالف نظام اجباری، اتحاد البسه و کشف حجاب این معیارها رعایت نشده‌است. تبعید مخالفان سیاست‌های سه‌گانه جنبۀ تنبیهی و تنبّهی داشت. مدت‌زمان آن کوتاه بود و با اظهار ندامت تبعیدی، تبعید به‌پایان می‌رسید. روزنامه‌نگاران، فعالان کمونیست، ملّاکان و ایلات و عشایر، اتحاد البسه و کشف حجاب را پذیرفتند. در این دوره اتحاد البسه و کشف حجاب مسئلۀ عشایر نبود تا با آن مقابله کنند؛ ولی مسئلۀ مردم محلی بود و بدین‌سبب است که بیشترین تبعیدی از شهرهای استان خراسان و نیز شهرهای قم، یزد و کرمان است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که واکنش مخالفان سیاست‌های نوسازی درقبال تبعید، رویۀ یکسانی را نشان نمی‌دهد. برخی از گروه‌های مردمی با نوشتن ندامت‌نامه به تبعید خود خاتمه دادند؛ ولی در بین روحانیون تبعیدی که در جریان واکنش به اتحاد البسه در تهران «حبس در تبعید» شده بودند نشانه‌ای از ندامت دیده نمی‌شود. تحلیل محتوای تبعیدنوشته‌های این افراد که در قالب شعر، نثر و یادگاری بر دیوارهای زندان قصر باقی مانده‌است از قیاس زندان آن‌ها با زندان امام موسی‌بن‌جعفر حکایت دارد و نشانه‌ای از تأسف از عملکرد در این تبعیدنوشته‌ها دیده نمی‌شود. درنهایت می‌توان به این جمع‌بندی رسید که حکومت با استفاده از ابزار تبعید توانست که این سیاست‌های سه‌گانه را به‌پیش ببرد و ازاین‌جهت ابزار تبعید برای اجرای این سیاست‌ها برخلاف تبعید ایلات و عشایر کارآمد بود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Analysis of the Deportation of the Opponents of the triple Politics of the Conscription, the Unity of Clothes and the Unveiling in the first Pahlavi era

نویسندگان [English]

  • SeyyedMahmood Sadat Bidgoli 1
  • Reza Bigdelo 2
1 Assistant Professor, Department of History, Research Institute of Imam Khomeini and Islamic Revolution, Tehran, I. R. Iran
2 Associate Professor, Department of Social, Police Science and Social Studies Research Institute, Tehran, Iran
چکیده [English]

 
Abstract
Purpose: The purpose of this study was to recognize the characteristics of the exile of the opponents of the triple policies of of the Conscription, the Unity of Clothes and the Unveiling during the first Pahlavi era, including the choice of the exile place of exile and the recognition of the social groups of the exiles.  
 Method and Research Design: This research is based on a descriptive-analytical method and with the help of archival documents and archival sources.  
Findings and Conclusions: During the first Pahlavi era, the criteria of differences in climate, religion and beliefs and the type of exile activity were considered for the choice of exile. But in the case of exiles who oppose the Conscription, the union of clothing and the Unveiling, these criteria have not been observed. This kind of exile has a punitive and warning aspect. Its duration was short, and exile with exile remorse ends. Journalists, Communist Activists, landlords, tribes and nomads accepted the Unity of Clothes and the Unveiling. The unity of clothing and the Unveiling was not a problem for the tribes during this period, But it was the local people's problem, especially the inhabitants of the religious cities, and for this reason the most exiles were from the cities of Khorasan, Qom, Yazd and Kerman. The results of this research Demonstrates that the reaction of opponents to the policies of modernization towards exile does not show the same pattern; some of the popular groups ended their exile by writing a reprimand, But there is no sign of remorse among the exiled clerics who were "imprisoned in exile" during the reaction to the the Unity of Clothes in Tehran.
 The analysis of the content of these people's exiled writings, in the form of poetry, prose and memorials on the walls of the Prison of the remaining palaces, tells about the comparison of their prison with the prison of Imam Musa bin Ja'far, and there is no sign of regret from their actions. Finally, it can be concluded that the government, using the means of exile, was able to pursue these policies and, therefore, the deportation tools were effective in implementing these policies, in contrast to the exile of the tribes and nomads. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Exile
  • Reza shah
  • Forced labor law
  • Unity of clothing
  • Discovery of hijab
  • Political opponents
منابع
اسناد
سازمان اسناد و کتاب‌خانۀ ملی ایران (ساکما):
شمارۀ سند: 2330-290؛ 3295-290؛ 7472-290؛ 8352-290؛ 8832-293؛ 8840-293.
سازمان اسناد و کتاب‌خانۀ ملی ایران، اسناد نخست‌وزیری (ساکمانخ):
شمارۀ سند: 60006؛ 60010؛ 60129؛ 60151؛ 60154؛ 60320؛ 67326.
موسسۀ مطالعات تاریخ معاصر ایران (متما):
 شمارۀ سند: 13532؛ 13533؛ 378-439-3م؛ 17-649-3م؛ 26-508-14م؛ متما، 97-44-3م.
موسسۀ مطالعات و پژوهش‌های سیاسی (مپس): شمارۀ سند: 3009، 18/8/1306ش.
کتاب
اباذری، علی‌رضا. (1391). مرثیه‌های زندان قصر. تهران: موزۀ عبرت ایران.
ادیبی، صادق. (1385). سی سال با رضاشاه در قزاق‌خانه و قشون (خاطرات صادق کج‌کلاه، زنجیرطلا یک سرباز حرفه‌ای). (خسرو معتضد، کوشش‌گر). تهران: البرز.
استارک، فریا. (1364). سفری به دیار الموت، لرستان و ایلام. (علی‌محمد ساکی، مترجم). تهران: علمی.
بولارد، ریدر؛ اسکراین، کلارمونت. (1362). شترها باید بروند. (حسین ابوترابیان، مترجم). تهران: نشر نو.
پورشال‌چی، محمود. (1384). قزاق: عصر رضاشاه پهلوی براساس اسناد وزارت خارجۀ فرانسه. تهران: نشر فیروزه.
حجتی، ابوالمجد. (1377). عبور از عهد پهلوی: در گیرودار دو فرهنگ، مشاهدات و خاطرات پرفسور ابوالمجد حجتی. بی‌جا: محسن.
حکیمیون، اقبال. (1386). سازمان‌های اطلاعاتی و امنیتی ایران تا پایان دورۀ رضاشاه. تهران: مؤسسۀ مطالعات تاریخ معاصر ایران.
خشونت و فرهنگ: اسناد محرمانۀ کشف حجاب (۱۳۱۳-۱۳۲۲ش). (1371). (مدیریت پژوهش، انتشارات و آموزش سازمان اسناد، کوشش‌گر). تهران: سازمان اسناد ملی ایران.
زارعی، مجتبی؛ مختاری اصفهانی، رضا. (1388). پهلویسم یا شبه‌مدرنیسم در ایران: نوسازی فرهنگ و هویت ایرانی-اسلامی به‌روایت اسناد رژیم پهلوی. تهران: خانۀ کتاب.
سالور، قهرمان‌میرزا (عین‌السلطنه). (1374). روزنامۀ خاطرات عین‌السلطنه. (مسعود سالور و ایرج افشار، مصححان). تهران: اساطیر.
سنجر، فریدون. (1370). حاصل چهل سال خدمت. تهران: پروین.
شوشتری، محمدعلی. (1379). خاطرات سیاسی سیدمحمدعلی شوشتری خفیه‌نویس رضاشاه پهلوی. (غلام‌حسین میرزاصالح، کوشش‌گر). تهران: کویر.
صفائی، ابراهیم. (2535). بنیادهای ملی در شهریاری رضاشاه کبیر. تهران: اداره‌کل نگارش وزارت فرهنگ و هنر.
طاهراحمدی، محمود. (1374). اسناد روابط ایران و شوروی (در دورۀ رضاشاه 1304-1318ش). تهران: پژوهش‌کدۀ اسناد سازمان اسناد ملی ایران.
کتاب پهلوی. (بی‌تا). نشریۀ مخصوص مؤسسۀ اطلاعات به‌مناسبت تاج‌گذاری شاهنشاه آریامهر. تهران: مؤسسۀ اطلاعات.
کسروی، احمد. (1335). زندگانی من. (دورۀ کامل). تهران: انتشارات بنیاد.
کشتار مسجد گوهرشاد. (1390). (عبدالحسین طالعی، کوشش‌گر). چاپ‌شده در کتاب: عطارد دانش (جشن‌نامۀ عزیزالله عطاردی). (چند رساله در یک مجلد). (عبدالحسین طالعی، کوشش‌گر). تهران: کتاب‌خانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی. صص 203-212.
گلشائیان، عباس‌قلی. (1377). خاطرات من یا مجموعۀ گذشته‌ها و اندیشه‌ها. تهران: انیشتین.
مجد، محمدقلی. (1389). رضاشاه و بریتانیا: براساس اسناد وزارت خارجۀ آمریکا. (مصطفی امیری، مترجم). تهران: موسسۀ مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات. (1378). تغییر لباس و کشف حجاب به‌روایت اسناد. تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.
مکی، حسین. (1362). تاریخ بیست‌سالۀ ایران. (ج6). تهران: نشر ناشر.
منظورالاجداد، محمدحسین. (1379). مرجعیت در عرصۀ اجتماع و سیاست: اسناد و گزارش‌هایی از آیات عظام نائینی، قمی، حائری و بروجردی 1292 تا 1339 شمسی. تهران: شیرازه.
منظورالاجداد، محمدحسین. (1380). سیاست و لباس (گزیدۀ اسناد متحدالشکل شدن البسه) (1307-1318). تهران: پژوهش‌کدۀ اسناد سازمان اسناد ملی ایران.
هاکس، مریت. (1368). ایران افسانه و واقعیت: خاطرات سفر به ایران. (محمدحسین نظری‌نژاد، محمدتقی اکبری و احمد نمایی، مترجمان). مشهد: آستان قدس رضوی.
هدایت، مهدی‌قلی. (1363). خاطرات و خطرات. (چ4). تهران: زوار.
مطبوعات
روزنامۀ سیاست شمال، 1342ق، 2(29).
روزنامۀ ناهید، 8دی1307، 8(46).