تأثیر «پزشکی‌شدن» جامعه بر مذهب در دوران پس‌از مشروطۀ ایران (1284-1320ش)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

10.30484/ganj.2023.3077

چکیده

چکیده
هدف: با شروع دورۀ مدرن در جهان و سرایت خزندۀ آن به میان جامعۀ ایرانی درطول قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، بسیاری از ساختارهای جامعۀ ایرانی -که درطول تاریخ با مشارکت نهاد سنت و مذهب شکل گرفته بود- موردتهدید مفاهیم و برداشت‌های جدید قرار گرفت و این تهدید در موارد زیادی به مقابلۀ سنت و مدرنیته منجر شد.
یکی از عرصه‌های به‌شدت تأثیرپذیر جامعۀ پیشامدرن ایرانی، نهاد بهداشت و درمان بود که براساس ترکیبی از طب مزاجی، طب عامیانه و با رنگ و بوی مذهبی، درطول تاریخ شکل گرفته بود. پس‌از ورود اولین نشانه‌های مدرنیته به ایران، این نهاد مسلط اجتماعی (نهاد بهداشت و درمان سنتی)، به‌شدت درمعرض هجمۀ تأثیرات بینش علمی تازه قرار گرفت و بسیاری از باورهای آن زیر سؤال رفت.
روش/ رویکرد پژوهش: پژوهش حاضر تلاش کرده‌است تا با تکیه بر یکی از مفاهیم جامعه‌شناسی پزشکی تحت‌عنوان «پزشکی‌شدن» این مقابله و مواجهه را تحلیل کند و میزان تأثیرگذاری این روند بر نفوذ مذهبی درمیان جامعۀ ایرانی را بررسی کند.
یافته‌ها و نتیجه‌گیری: نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که برای چند دهه، فضای فرهنگی جامعه متأثر از صف‌آرایی و تقابل بین مفاهیم مذهبی و مفاهیم بهداشتی بود و در مسیر پزشکی‌شدن، نهاد مذهب بسیاری از عرصه‌های نفوذ اجتماعی را به نهاد پزشکی واگذار کرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The effect of “medicalization” on religion in the post-constitutional period in Iran (1905-1941)

نویسنده [English]

  • Masood Kasiri
Associate Professor, Department of History, University of Isfahan, Isfahan, Iran
چکیده [English]

Abstract
Purpose: With the beginning of modernism and its spread among Iranian society during the nineteenth and early twentieth centuries, many institutions of Iranian society changed. These institutions, which have historically been formed with the participation of the institution of tradition and religion, have been threatened by modern concepts. This threat, in many cases, led to a confrontation between tradition and modernism.
Method and Research Design: One of the most influential institutions of the Iranian society was the institution of health, which was formed based on a combination of temperament medicine, folk medicine and with a religious color and smell, throughout history. After the arrival of modernism in Iran, this powerful social institution was severely exposed to the effects of new scientific insights and many of its beliefs were questioned.
This research, relying on one of the concepts of medical sociology under the title of "medicalization", has analyzed this confrontation.
Findings and conclusions:  It has also examined the impact of medicalization on religion in Iran. The results of this research show that, for several decades, the cultural atmosphere of the society was influenced by health concepts. In the process of medicalization, the institution of religion handed over many areas of social influence to the institution of medicine.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Medicalization
  • Modernism
  • Iran
  • Qajar
  • constitution
  • Reza Shah
 
منابع
اسناد
سازمان اسناد و کتاب‌خانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران (ساکما)
240015790؛ 270000306؛ 290004383؛ 290007716؛ 291001406؛ 291001457؛ 291001463؛ 291002110؛ 295006086؛ 295006087؛ 295006103؛ 297000448؛ 297005072؛ 297014095؛ 297014839؛ 297023595؛ 297030087؛ 297035882؛ 297036114.
کتاب
ابراهیم‌نژاد، هرمز. (1402). پزشکی در ایران. (محمد کریمی، مترجم). تهران: شیرازه.
امیراعلم، دکتر امیرخان. (بی‌تا). نامۀ احمدی یا حفظ‌الصحۀ اسلامی. تهران: دانشگاه علوم پزشکی ایران.
اوستا. (1387). پژوهش جلیل دوست‌خواه. (ج2). تهران: مروارید.
بازرگان، مهدی. (1379). مباحث علمی-اسلامی. تهران: بنیاد فرهنگی مهدی بازرگان.
بازرگان، مهدی. (1322). مطهرات در اسلام. تهران: کتاب‌خانۀ ابن‌سینا.
بصیرت‌منش، حمید. (1378). علما و رژیم رضاشاه: نظری بر عملکرد سیاسی-فرهنگی روحانیون در سال‌های 1305 تا 1320. (چ2). بی‌جا: مؤسسۀ چاپ و نشر عروج.
دورانت، ویل؛ دورانت، آریل. (1358). تاریخ تمدن، جلد اول: مشرق‌زمین گاهوارۀ تمدن. (احمد آرام، مترجم). تهران: اقبال.
دولت‌آبادی، صدیقه. (1377). نامه‌ها، نوشته‌ها و یادها. (افسانۀ نجم‌آبادی و مهدخت صنعتی، کوشش‌گران). (ج2). (چ1). شیکاگو: نگرش و نگارش زن.
رشتی، سیداشرف‌الدین. (1386). دیوان کامل نسیم شمال. (سعید نفیسی، مقدمه‌نویس؛ فریدون سامانی‌پور، مصحح). بی‌جا: سعدی.
شایق، سیروس. (1401). توانا بود هر که دانا بود. (مارال لطیفی، مترجم). تهران: شیرازه.
عطار، محمدبن‌ابراهیم. (1345). دیوان عطار. تهران: علمی فرهنگی.
کنراد، پیتر. (بی‌تا). پزشکی‌شدن جامعه. (ثمین‌سادات بصیر، مترجم). تهران: یار.
کیوان‌آرا، محمود. (1386). اصول و مبانی جامعه‌شناسی پزشکی. اصفهان: دانشگاه علوم پزشکی اصفهان.
محسنی، منوچهر. (1368). جامعه‌شناسی پزشکی و بهداشت. تهران: کتاب‌خانۀ طهوری.
محمدبن‌منور. (1354). اسرارالتوحید. (ذبیح‌الله صفا، کوشش‌گر). تهران: امیرکبیر.
مستوفی، عبدالله. (1377). شرح زندگانی من، تاریخ اجتماعی و اداری دورۀ قاجار. (ج3). تهران: زوار.
نجم‌آبادی، محمود. (1341). تاریخ طب در ایران. (ج1). تهران: چاپ هنربخش.
مقاله
بهجتی اردکانی زهره و دیگران. (1387). «ضرورت بررسی ابعاد مختلف سقطِ‌جنین در ایران». مجلۀ باروری و ناباروری، پاییز 1384، دورۀ 6، شمارۀ 4، (مسلسل 24).
توکلی طرقی، محمد. (1387). «تجدد روزمره و آمپول تدین». ایران‌نامه (مجلۀ تحقیقات ایران‌شناسی، انتشارات بنیاد مطالعات ایران)، شمارۀ 4، زمستان 1387.
نشریه و روزنامه
روزنامۀ اطلاعات، انتشارات اطلاعات، سال‌های 1304 تا 1320 شمسی: (23 مرداد1305ش)؛ (11بهمن1305ش).
روزنامۀ ستارۀ ایران، آرشیو سازمان اسناد و کتاب‌خانۀ ملی منطقۀ مرکزی کشور: سال 1343 قمری: 10 شعبان؛ 11 رمضان؛ 21 رمضان؛ 26 رمضان؛ 18 شوال.
روزنامۀ همشهری، خردنامۀ همشهری. «گفت‌وگو با دکتر محمد توکلی طرقی». شمارۀ 21، آذرماه 1386.
نشریۀ اخگر، آرشیو دانشگاه اصفهان: (8آذر1308ش).
منابع اینترنتی