نگاهی به فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی تجار سلطان‌آباد از مشروطه تا پایان پهلوی اول

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه اراک، اراک، ایران

2 استادیار گروه علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه فرهنگیان، پردیس حکیم فردوسی البرز، کرج، ایران

3 استادیار گروه تاریخ دانشگاه اراک، اراک، ایران

چکیده

شهر سلطان‌آباد در دوران فتح‌علی‌شاه قاجار حدود سال 1228ق توسط یوسف‌خان گرجی، یکی از فرماندهان نظامی، ساخته شد. این شهر با هدف ایجاد امنیت در منطقۀ فراهان و راه‌های ارتباطی بین مناطق شرقی و غربی کشور، براساس الگویی نظامی سازمان‌دهی شد. با گذشت زمان، سلطان‌آباد در ابعاد مختلف اقتصادی و تجاری به شهری مهم تبدیل شد. تولید محصولات کشاورزی و صنعت بافت فرش، جایگاه این شهر را ارتقا داد. به‌همین‌دلیل، تجار سلطان‌آباد نیز به موقعیت برجسته‌ای دست یافتند و در تحولات شهر نقشی مؤثر ایفا کردند.
هدف: بررسی تأثیرگذاری تجار سلطان‌آباد در تحولات اجتماعی و فرهنگی این شهر از دوران مشروطه تا پایان دورۀ پهلوی اول.
روش/ رویکرد  پژوهش: این مقاله با روش تاریخی و شیوۀ توصیفی تحلیلی و با کمک اسناد و مدارک آرشیوی و منابع اصلی در پی پاسخگویی به این پرسش است که تجار سلطان‌آباد در دوران مشروطه و پهلوی اول چه نقشی در ارتقای اجتماعی و فرهنگی سلطان‌آباد داشتند؟
یافته‌ها و نتیجه ­گیری: تجار سلطان‌آباد علاوه‌بر نقش مستقیم در پویایی اقتصادی منطقه، در زمینه‌های فرهنگی مانند احداث مراکز آموزشی و اماکن مذهبی نیز حضوری مؤثر داشتند. آن‌ها با تعامل با بخشی از افراد صاحب‌نفوذ، ازجمله روحانیون، بخشی از مشکلات اجتماعی و اقتصادی ساکنان منطقه را نیز حل کردند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Social-Cultural Role of the Traders of Sultanabad (1906 -1941)

نویسندگان [English]

  • Abdollah Motavali 1
  • Mahdi Jiryaei 2
  • Mohaammad Hassanbeigi 3
1 Associate Professor, Department of History, Arak University, Arak, Iran
2 Assistant Professor, Department of Humanities and Social Sciences, Farhangian University, Hakim Ferdowsi Alborz Campus, Karaj, Iran
3 Assistant Professor, Department of History, Arak University, Arak, Iran
چکیده [English]

Purpose: Sultanabad was constructed in 1849 by a military commander, Yusuf Khan Gorji, at the time of Fath Ali Shah Qajar. The city was organized based on a military model with the aim of establishing security in Farahan region and routes between the east and west parts of the country. Over time, Sultanabad became an important city in various economic and commercial dimensions. Agricultural products and the carpet industry elevated its status. Therefore, the merchants of Sultanabad achieved a prominent position and played an effective role in the development of the city. This article aims to investigate the impact of Sultanabad’s merchants on the social and cultural developments of the city from the Persian Constitution till the end of the First Pahlavi period.
Method and Research Design: Archival records and library resources were studied and analyzed using historical method in a descriptive and analytical way.
Finding and conclusion: The results show that in addition to the immediate role of the merchants in the economic dynamism of the region, they played an effective role in various cultural areas and the established educational centers and religious places. They also interacted with some influential people, including clergies, and solved some of the social and economic problems of the residents.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sultanabad
  • Persian Constitution
  • The First Pahlavi
  • Schools
  • Merchants
منابع فارسی
اسناد
سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران (ساکما)
1084/210؛ 100825/240؛ 47067/240؛ 75748/240؛ 92233/240؛ 120/290؛ 24803/297؛ 5387/360.
کتابخانۀ موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی (کمام)
11/1/28/159/2؛ 2/11/28/159/2؛ 83/16/1/28/159/2.
کتاب
آوری، پیتر و دیگران. (1384). تاریخ ایران به‌روایت کمبریج: از نادرشاه تا زندیه. (دفتر اول از جلد هفتم). (مرتضی ثاقب‌فر، مترجم). تهران: جامی.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن. (۱۳۶۴). تاریخ منتظم ناصری. (ج3). (محمداسماعیل رضوانی، مصحح). تهران: دنیای کتاب.
اصطخری، ابواسحاق ابراهیم. (1368). المسالک و الممالک. (ایرج افشار، مترجم). تهران: علمی فرهنگی.
اولیویه، گیوم آنتوان. (1371). سفرنامۀ اولیویه: تاریخ اجتماعی-اقتصادی ایران در دوران آغازین عصر قاجار. (چ1). (محمدطاهر میرزا، مترجم؛ غلام‌رضا ورهرام، مصحح). تهران: اطلاعات.
ترابی فارسانی، سهیلا. (1384). تجّار مشروطیت و دولت مدرن. تهران: نشر تاریخ ایران.
جواد، احمد. (1331). سال‌نامۀ دبیرستان صمصامی. (چ1). اراک: فروردین.
حائری، عبدالهادی. (1360). تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق. (چ1). تهران: امیرکبیر.
دهگان، ابراهیم. (1345). کارنامه یا دو بخش دیگر از تاریخ اراک. (چ1). اراک: چاپ‌خانۀ موسوی.
دهگان، ابراهیم. (بی‌تا). نور مبین یا تاریخچۀ زندگانی آیت‌الله فقید مرحوم آقانورالدین عراقی طیب‌الله رمسه. (چ1). اراک: چاپ‌خانۀ فروردین.
فرید، حسن. (1315). سال‌نامۀ معارف عراق. (چ1). اراک: چاپ‌خانۀ موسوی.
لسترنج، گای. (1373). جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی. (چ4). (محمود عرفان، مترجم). تهران: علمی‌وفرهنگی.
محتاط، محمدرضا. (1372). سیمای اراک. (ج4). (چ1). اراک: کتیبه.
نعیمی، داوود. (1385). افتخارآفرینان استان مرکزی. قم: کومه.
وکیلی تبریزی، رضا. (1395). تاریخ عراق. (محمد مددی، کوشش‌گر). (چ1). تهران: آیندگان.
مقاله
اهلرز، اکارت. (۱۳۷۶). «قالی‌بافی و تجارت فرش در اراک/فراهان». (مهرداد ترابی‌نژاد، مترجم). فصل‌نامۀ راه دانش، شمارۀ 11-۱2، پاییزوزمستان، 161.
جیریائی، مهدی؛ مفتخری، حسین؛ سلیمانی مهرجانی، محمد. (1397). «بررسی و تحلیل تجارت داخلی و خارجی سلطان‌آباد عراق (1324 تا 1360ق/1906 تا 1941م)». فصل‌نامۀ پژوهش‌های تاریخی، سال دهم، شمارۀ 2، شمارۀ پیاپی 38، صص 81-99.
فرمهینی فراهانی، محمدحسین؛ مفتخری، حسین؛ راز نهان، محمدحسن؛ سلیمانی، محمد. (1395). «تحول شهرنشینی اراک در دورۀ قاجار». فصل‌نامۀ جستارهای تاریخی، سال هفتم، شمارۀ ۲، صص ۱۱۳ تا ۱۴۰.
نشریات
نامۀ عراق. (1313-1318ش). عراق (اراک): چاپ‌خانۀ موسوی:
(نامۀ عراق، س2، ش127، شنبه 11اسفند1313، ص1)؛
(نامۀ عراق، س2، ش129، پنجشنبه 16اسفندماه1313، ص1)؛
(نامۀ عراق، س2، ش158، 25خرداد1314، ص1)؛
(نامۀ عراق، س2، ش236، پنجشنبه 4دی1314، ص1)؛
(نامۀ عراق، س4، ش386، چهارشنبه 18فروردین1316، ص2)؛
(نامۀ عراق، س4، ش393، 19اردیبهشت1316، ص2)؛
(نامۀ عراق، س4، ش417، 15مرداد1316، ص1)؛
(نامۀ عراق، س4، ش438، دوشنبه 12مهر1316، ص1)؛
(نامۀ عراق، س4، ش458، چهارشنبه 24آذر1316، ص3)؛
(نامۀ اراک، س6، ش603، پنجشنبه 31خرداد1318، صص 1-2)؛
مجلۀ اتاق تجارت. (1308-1317 خورشیدی):
(اتاق تجارت، س6، ش2683، 1314، ص4)؛
(اتاق تجارت، س7، ش144، مهر 1315، صص 16-17).
(اتاق تجارت، س8، شش 151 و 152، بهمن 1315، ص11).
(مجلۀ اتاق تجارت، س8، شش 154 و 153، اسفند 1315، صص 68-69).