قرنطینه و بیماری‌های مسری در کرمانشاهان (از زمان ناصرالدین‌شاه تا پایان دورۀ قاجار)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری تاریخ ایران بعد از اسلام دانشگاه پیام نور، کرمانشاه، ایران

2 استادیار گروه تاریخ دانشگاه پیام نور، کرمانشاه، ایران

چکیده

چکیده
قرنطینه به‌عنوان یکی از راه‌های مهم پیشگیری از شیوع بیماری‌ها پدیده‌ای مدرن است که همراه با گسترش پزشکی مدرن، پارادایمی نو را در حوزۀ بهداشت و درمان در ایران دورۀ قاجار شکل داد. موضوع زیارت و تجارت ایران با عراق عرب در قلمرو عثمانی، همواره باعث ترغیب تعداد زیادی از افراد با عناوین زائر، تاجر، و سیاح برای حرکت در مسیر کرمانشاهان می‌شد که نقشی عمده در اشاعۀ بیماری‌های مسری در این منطقه و دیگر مناطق ایران داشت. ضرورت پیشگیری از شیوع بیماری‌ها باعث شد تا دولت‌های ایران و عثمانی در مواقع بحرانی در مناطق کرمانشاهان و عراق عرب قرنطینه ایجاد کنند.
هدف: شناختِ اهمیت قرنطینه‌های کرمانشاهان در پیشگیری از شیوع گستردۀ بیماری‌های واگیردار در ایران.
روش/ رویکرد پژوهش: این پژوهش با تکیه بر روش تحقیق تاریخی و با استفاده از اسناد و مدارک منتشرنشدۀ آرشیوی و منابع معتبر کتاب‌خانه‌ای انجام شده‌است.
یافته‌ها و نتیجه‌گیری: دستاورد پژوهش نشان داد که ایجاد قرنطینه‌هایی در مسیر کرمانشاهان می‌توانست مانعی مهم و جدی دربرابر شیوع سریع و گستردۀ بیماری‌های واگیردار از درون مرزهای عثمانی به ایران باشد؛ ولی این قرنطینه‌ها به‌دلایلی چون رعایت‌نشدن مقررات قرنطینه‌ای توسط افراد بانفوذ و صاحب‌منصب، اختصاص‌نیافتن بودجۀ کافی ازسوی دولت برای ادارۀ این قرنطینه‌ها، نگاه منفعت‌جویانۀ مأموران قرنطینه و دریافت رشوه از تجار، زوار و کاروان‌های حمل جنازه، در پیشگیری از شیوع بیماری‌ها و سرایت‌نکردن آن به دیگر نقاط کشور چندان مؤثر نبود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Quarantine and Infectious Diseases in Kermanshahan: From the Time of Nasereddin Shah till the End of the Qajar Dynasty

نویسندگان [English]

  • Fariborz Mansouri 1
  • Nezam Ali Dehnavi 2
1 PhD in History of Iran after Islam, Payam Noor University, Kermanshah, Iran
2 Assistant Professor, Department of History, Payam Noor University, Kermanshah, Iran
چکیده [English]

Purpose: Quarantine was an important and modern way of preventing the spread of the diseases, that formed a new paradigm in healthcare of Iran in the Qajar dynasty. Due to the pilgrimages and the trades between Iran and Arab Iraq in the Ottoman Empire, a large number of people such as Pilgrims, merchants, and travelers traversed the roads of Kermanshah and played a major role in spreading out infectious diseases/epidemic in the region. In order to prevent epidemic, Iran and Iraq tried to keep the region in quarantine. The purpose of this research is to identify the importance of Kerrnanshan Quarantine in preventing epidemic.
 
Method and Research Design: Archival records and library resources were studied and analyzed using historical method in a descriptive and analytical way.

Results and conclusion: The results show that keeping the roads of Kermanshah in quarantine did not play a significant role in preventing of epidemic due to the following reasons: the ranking officials and influential people broke the quarantine; failure to allocate sufficient budget funds for quarantine; profiteer officials that received bribe from merchants; pilgrims and the caravans that were carrying the corpses.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Quarantine
  • Kermanshahan
  • Ottoman Empire
  • Infectious Diseases/Epidemic
منابع فارسی
اسناد
سازمان اسناد و کتاب‌خانۀ ملی ایران (ساکما):
82123/240؛ 866/293؛ 2191/295؛ 3521/295؛ 3523/295؛ 6086/295؛ 465/296؛ 21494/296.
ادارۀ اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه (استادوخ):
57/9/19/1317ق؛ 65/8/5/1318ق؛ 5/8/20/1318ق؛ 68/13.1/1/1322ق؛
1/2/5/1322ق؛ 41/2/6/1322ق؛ 19/11/11/1322ق؛ 21/1/2/1324ق؛ 3/23/24/1327ق.
نسخۀ خطی
رساله در قضیۀ هائلۀ طاعون بغداد و کرمانشاه 1246ق. (مؤلف نامعلوم). موزۀ ملی ملک، شناسۀ اثر: 1393.04.04832/002.
کتاب
آدمیت، فریدون. (1362). امیرکبیر و ایران. (چ7). تهران: خوارزمی.
آوری، پیتر و همکاران. (1391). تاریخ ایران کمبریج. (ج7). (چ3). (تیمور قادری، مترجم). تهران: امیرکبیر.
اتحادیه، منصوره و دیگران. (1392). وبای عالم‌گیر. (چ1). تهران: نشر تاریخ ایران.
اتحادیه، منصوره؛ غفوری، اعظم. (1397). حکومت کرمانشاهان: منتخبی از اسناد عبدالحسین‌میرزا فرمان‌فرما (1322-1323 ق). (ج2). تهران: نشر تاریخ ایران.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌خان. (1350). روزنامۀ خاطرات اعتمادالسلطنه. (ایرج افشار، کوشش‌گر). تهران: امیرکبیر.
الگود، سیریل. (1371). تاریخ پزشکی ایران و سرزمین‌های خلافت شرقی. (چ2). (باهر فرقانی، مترجم). تهران: امیرکبیر.
اوبن، اوژن. (1362). ایران امروز. (علی‌اصغر سعیدی، مترجم). تهران: نقش جهان.
بایندر، هنری. (1370). سفرنامۀ هانری بایندر. (کرامت‌الله افسر، مترجم). تهران: فرهنگ‌سرا.
پولاک، یاکوب ادوارد. (1368). سفرنامۀ پولاک: ایران و ایرانیان. (کیکاووس جهانداری، مترجم). تهران: خوارزمی.
روستایی، محسن. (1382). طب و طبابت در ایران (از عهد قاجار تا پایان عصر رضاشاه به‌روایت اسناد). (ج1). تهران: سازمان اسناد و کتاب‌خانۀ ملی ایران.
سلطانی، محمدعلی. (1370). جغرافیای تاریخی و تاریخ مفصل کرمانشاهان. (ج1). (چ1). ناشر: مؤلف؛ چاپ شقایق.
سلطانی، محمدعلی. (1398). تاریخ مفصل کرمانشاهان: استقرار مشروطه تا پایان جنگ جهانی اول. (ج15). (چ4). تهران: مؤسسۀ فرهنگی نشر سها.
سیاح، محمدعلی. (1359). خاطرات حاج‌سیاح یا دورۀ خوف و وحشت. (حمید سیاح، کوشش‌گر؛ سیف‌الله گلکار، مصحح). تهران: امیرکبیر.
عیسوی، چارلز. (1362). تاریخ اقتصادی ایران. (یعقوب آژند، مترجم). تهران: گستره.
فلور، ویلم. (1386). سلامت مردم در ایران قاجار. (ایرج نبی‌پور، مترجم). بوشهر: دانشگاه علوم پزشکی خلیج فارس.
کاووسی عراقی، محمدحسن. (1381). فهرست اسناد مکمل قاجاریه (جلدهای 15-23). تهران: مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجۀ ایران.
گروته، هوگو. (1369). سفرنامۀ گروته. (مجید جلیل‌وند، مترجم). تهران: مرکز.
گزیدۀ اسناد سیاسی ایران و عثمانی: دورۀ قاجاریه. (1372). (ج3). تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وابسته به وزارت امور خارجۀ جمهوری اسلامی ایران.
ناطق، هما. (1358). مصیبت وبا و بلای حکومت. تهران: گستره.
همفریز، مارگارت؛ افخمی، امیرارسلان. (1400). آنفلوانزای 1918 در آمریکا و ایران. (سیده‌فاطمه یاحسینی، مترجم). تهران: هامون نو.
مقاله
آتش، صبری. (2010). «نعش‌کشی به عتبات: رقابت ایران و عثمانی در عراق سدۀ 19 میلادی». (نازلی کامواری، مترجم). ایران‌نامه، سال 26، شمارۀ 1-2.
بورل. آر. ام. (1392). «همه‌گیری وبا در ایران (1904م): برخی از ابعاد جامعۀ قاجاری». (فریده فرزی و زهرا نظرزاده، مترجمان). خردنامه، شمارۀ 11.
دهقان‌نژاد، مرتضی؛ کثیری، مسعود. (1389). «مروری بر تاریخچۀ مشکلات ایجاد قرنطینه در ایران در دورۀ ناصرالدین‌شاه». پژوهش‌های تاریخی، شمارۀ 8.
رحمانیان، داریوش؛ شهسواری، ثریا. (1391). «جایگاه عتباتِ‌عالیات در مناسبات ایران و عثمانی عصر قاجار؛ مطالعۀ موردی: (زوار و حمل جنائز)». مطالعات تاریخ فرهنگی، سال 4، شمارۀ 13.
فقیه بحرالعلوم، محمدمهدی. (1396). «تاریخچۀ انتقال جنائز به عتباتِ‌عالیات: شهر کربلا». فصل‌نامۀ فرهنگ زیارت، شمارۀ 33، صص 7-44.
کثیری، مسعود؛ دهقان‌نژاد، مرتضی. (1390). «قرنطینه‌های ایران در اواخر دورۀ قاجار و اوایل دورۀ پهلوی». مجلۀ اخلاق و تاریخ پزشکی ایران، دورۀ 4، شمارۀ 6.
ماشین‌چی ماهری، شهروز. (1392). «تأثیر کاروان‌های زیارتی و دفن مردگان در عتباتِ‌عالیات بر مناسبات ایران و عثمانی (1264-1343ق)». پژوهش‌نامۀ تاریخ تمدن اسلامی، سال 46، شمارۀ 1.
ناطق، هما. (1356). «تأثیر اجتماعی و اقتصادی بیماری وبا در دورۀ قاجار». نشریۀ نگین، شمارۀ 148.
روزنامه
اختر: (سال 13، شمارۀ 5، 22ذی‌حجۀ1304)؛ (سال 16، شمارۀ 7، صفر 1307)؛ (سال 16، شمارۀ 13، ربیع‌الاول 1307).
ثریا: سال 5، شمارۀ 29، 10شوال‌المکرم1321.
وقایع اتفاقیه: شمارۀ 42، محرم 1267.
پایان‌نامه
قنبری، مهناز. (1397). «وضعیت بهداشت مردم کرمانشاه در دورۀ قاجار». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. کرمانشاه: دانشگاه پیام نور.
مصاحبه
دهنوی، امیدعلی. (17/05/1400). مصاحبه‌شونده. (نظام‌علی دهنوی، مصاحبه‌گر).
منابع ترکی
اسناد منتشرشده
Sarinay, Yusuf. (2010). ARSIV BELGELERINDE OSMANLI-IRAN ILISKILERI. Ankara.