عملکرد بلدیۀ تهران در حوزۀ ساخت‌وساز شهری در بستر اقتدارگرایی و نظم مبتنی‌بر استبداد منور در دورۀ پهلوی اول

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ ، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

2 استادیار گروه تاریخ، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.

چکیده

چکیده
هدف: بررسی جایگاه بلدیۀ تهران در دورۀ پهلوی اول و شناسایی ابزارهای این حکومت برای گسترش ساخت‌وساز شهری در پرتو اقتدارگرایی.
روش/ رویکرد پژوهش: روش این پژوهش تحلیلِ تاریخی با رویکرد توصیفی و تحلیلی مبتنی‌بر اسناد و مدارک آرشیوی و گزارش‌های دولتی است.
یافته‌ها و نتیجه‌گیری: رضاشاه در راستای تجددگرایی جامعه، درصدد بود تا شهرسازی هم در کنار دیگر ارکان، به پیشرفت برسد و اجرای طرح‌های نوسازی شهری در پرتو قوانین و مقررات، وجود بلدیه را بیش‌ازپیش ضروری می‌کرد. با انتصاب شخصی نظامی یعنی سرهنگ کریم بوزرجمهری به ریاست بلدیۀ تهران امور شهری با سیاستی آهنین و دیکتاتورمآبانه اجرا شد. بلدیۀ تهران در این دوره براساس سیاست تمرکزگرایی به فرایند یکسان‌سازی اقدام کرد و به‌کمک سیاست‌های آمرانه، با حذف مفاهیم کهن و پاک‌سازی گذشتۀ قاجاری، درصدد بود تا به تهران چهره‌ای نو و مدرن بدهد. ازاین‌رو در این دوره، شهر تهران به‌شکل عمده‌ای در عرصۀ نوسازی شهری و احداث خیابان دست‌خوش تغییروتحول شد. البته با توسعۀ معابر و تعریض خیابان‌ها گاهی اوقات آثار باستانی و میراث فرهنگی هم تخریب می‌شدند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Urban Construction of Tehran Municipality in the Authoritarian Context based on enlightened despotism in the first Pahlavi Period

نویسندگان [English]

  • Jafar Aghazadeh 1
  • Mohsen Parvish 2
1 Associate Professor, Department of History, University of Mohaghegh Ardabili , Ardabil, Iran
2 Assistant Professor, Department of History,,University of Mohaghegh Ardabili , Ardabil, Iran.
چکیده [English]

Purpose: The purpose is to investigate the position of Tehran Municipality in the first Pahlavi period and identify the tools of urban construction expansion in light of authoritarianism.
 Method and Research Design: Archival records and government reports were studied, analyzed and described using historical method.
Findings and conclusions: The results show that Reza Shah, aimed to expand urban construction, along with other elements, in light of modernism. Therefore, the implementation of the urban construction projects in light of the rules and regulations specified the necessity of the municipality even more. Reza Shah appointed a military person, Colonel Karim Bouzarjomehri, as the head of Tehran municipality, and he managed the urban affairs with his dictatorial attitude and policy. In this period, Tehran municipality started the process of assimilation based on the policy of centralization and attempted to modernize Tehran with authoritarian policies, omitting the old concepts and clearing up the Qajar’s past. Consequently, Tehran was changed and its urban construction and streets were renewed and expanded. Naturally, some ancient monuments and cultural heritage were demolished while widening streets and sidewalks.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Municipality/ Baladieh
  • Tehran
  • Urban Construction
  • Enlightened Despotism
  • Pahlavi
منابع
اسناد
آرشیو سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی (ساکما)
9154/210؛ 22344/230؛ 35523/230؛ 5989/250؛ 29845/293؛ 81004/293؛ 80400/297؛ 50195/310؛ 61294/310؛ 70303/310؛ 70824/310؛ 6080/340؛ 6123/340؛ 31790/999.
اسناد کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی (کمام)
328/1/12/94/7؛ 72/16/198/8؛ 749485؛ 782580.
کتاب
آبراهامیان، یرواند. (1389). تاریخ ایران مدرن. (محمدابراهیم فتاحی، مترجم). تهران: نی.
آوری، پیتر. (1377). تاریخ معاصر ایران: از تأسیس سلسلۀ پهلوی تا کودتای 28 مرداد 1332. (محمد رفیعی مهرآبادی، مترجم). تهران: عطایی.
بشیریه، حسین. (1380). موانع توسعۀ سیاسی در ایران. تهران: گام نو.
بهبودی، سلیمان. (1372). رضاشاه: خاطرات سلیمان بهبودی، شمس پهلوی، علی ایزدی. (غلام‌حسین میرزاصالح، کوشش‌گر). تهران: طرح نو.
پاکزاد، جهان‌شاه. (1394). سیر اندیشه‌ها در شهرسازی (1): از آرمان تا واقعیت. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
تکمیل همایون، ناصر. (1381). تاریخ اجتماعی و فرهنگی تهران جلد یکم: از آغاز تا دارالخلافۀ ناصری. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
حبیبی، محسن. (۱۳۸۲). از شار تا شهر. (چ4). تهران: دانشگاه تهران.
حبیبی، محسن. (۱۳۸۵). شرح جریان‌های فکری معماری و شهرسازی در ایران معاصر. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
دولت‌آبادی، یحیی. (1362). حیات یحیی. (ج3). تهران: فردوس.
سرنا، کارلا. (1362). آدم‌ها و آئین‌ها در ایران: سفرنامۀ مادام کارلا سرنا. تهران: زوار.
شهری، جعفر. (1367). تاریخ اجتماعی تهران در قرن سیزدهم. (ج1، ج5). تهران: رسا و اسماعیلیان.
فلور، ویلم. (1366). جستارهایی از تاریخ اجتماعی ایران در عصر قاجار. (ج2). (ابوالقاسم سری، مترجم). تهران: توس.
کاتوزیان، محمدعلی. (1374). اقتصاد سیاسی ایران: از مشروطیت تا پایان سلسلۀ پهلوی. (محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، مترجمان). تهران: مرکز.
کسروی، احمد. (1357). تاریخ مشروطۀ ایران. تهران: امیرکبیر.
کیانی، محمدیوسف. (1366). شهرهای ایران. تهران: جهاد دانشگاهی.
کیانی، مصطفی. (1383). معماری دورۀ پهلوی اول. تهران: مؤسسۀ مطالعات تاریخ معاصر ایران.
گیدیون، زیگفرید. (1391). فضا، زمان و معماری: فرارویش سنتی نو در معماری. (محمدتقی فرامرزی، مترجم). تهران: کاوش‌پرداز.
مجد، محمدقلی. (1389). رضاشاه و بریتانیا: براساس اسناد وزارت خارجۀ آمریکا. تهران: مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
مستوفی، عبدالله. (1384). شرح زندگانی من. (ج3). تهران: زوار.
مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی. (1306). دورۀ 6، جلسۀ 147، یکشنبه 2 مهرماه.
مصوبات مجلس شورای ملی. (1312). قانون راجع‌به احداث و توسعۀ معابر و خیابان‌ها. دورۀ 9، س2، ج1، ص287.
مصوبات مجلس شورای ملی. (1320). قانون اصلاح قانون توسعۀ معابر، دورۀ 12، س2، ج1، ص199.
مکی، حسین. (1362). تاریخ بیست‌سالۀ ایران. (ج4). تهران: انتشارات ناشر.
واتسن، رابرت گرنت. (1356). تاریخ ایران: دورۀ قاجاریه. (غلام‌علی وحید مازندرانی، مترجم). تهران: چاپ‌خانۀ سپهر.
هالینگبری، ویلیام. (1363). روزنامۀ سفر هیئت سرجان ملکم به دربار ایران. (امیرهوشنگ امیری، مترجم). تهران: کتاب‌سرا.
هدایت، مهدی‌قلی. (1385). خاطرات و خطرات. تهران: زوار.
مقاله
آبادیان، حسین. (1384). «نظریه‌پردازان استبداد منور: تأملی در دیدگاه‌های سیاسی علی دشتی و مرتضی مشفق کاظمی». مطالعات تاریخی، شمارۀ 6، صص 120 تا 157.
پوراحمد، احمد و همکاران. (1390). «تأثیر مدرنیسم بر توسعۀ فضایی-کالبدی شهرهای ایرانی-اسلامی (نمونۀ موردی تهران)». مجلۀ مطالعات شهر ایرانی-اسلامی، دورۀ 2، ش6، صص 47-62.
حبیبی، محسن و دیگران. (1389). «از فروریختن باروها تا اندیشۀ شاه‌راه‌ها (پیشینۀ طرح‌های شهری و انگاره‌های شهر تهران از 1309 تا 1345)». نشریۀ صفه، دورۀ 20، ش50، بهمن، صص 85-102.
حبیبی، محسن. (1368). «دولت و توسعۀ تهران 1304-1320». مجلۀ محیط‌شناسی، شمارۀ ۱۵، صص ۱۱-۲۲.
فلاح توتکار، حجت؛ بی‌طرفان، محمد. (1390). «شکل‌گیری و عملکرد انجمن بلدیۀ تهران در دورۀ اول مجلس شورای ملی». فصل‌نامۀ تاریخ اسلام و ایران، سال 21، شمارۀ 12، صص 143-162.
وزینی افضل، مهدی. (1398). «سیاست‌های نوگرایانۀ دولت پهلوی در ساختار شهری و تأثیر آن بر بافت تاریخی بین سال‌های 1304-1340 شمسی (مطالعۀ موردی: بافت تاریخی شهر یزد)». فصل‌نامۀ تاریخ اسلام و ایران، دورۀ جدید، شمارۀ 42، (پیاپی 132)، صص 173-197.
یوسفی‌فر، شهرام؛ شیرین‌بخش، زهره. (1398). «بلدیه و اصناف: چالش‌های مدیریت شهری نوین در دورۀ پهلوی اول». پژوهش‌نامۀ تاریخ اجتماعی و اقتصادی، سال 8، شمارۀ 1، صص 239-261.
نشریات
اطلاعات (1306)، س1، ش192، 28 فروردین1306ش، ص2.
اطلاعات (1306)، س2، ش314، 1مهر1306ش، ص3.
اطلاعات (1308)، س3، ش729، 10فروردین1308ش، ص4.
اطلاعات (1308)، س4، ش816، یکشنبه 30تیر1308ش، ص2.
اطلاعات (1309)، س5، ش1249، 5بهمن1309ش، ص3.
بلدیه (1307)، س3، ش2، آبان 1307، ص16.
بلدیه (1313). ش 4-5، سال 1313، ص123.
شفق سرخ (1303)، ش299، 9بهمن1303ش، ص3.
شفق سرخ (1340)، ش10، چهارشنبه 11شعبان1340ق، ص1.
شفق سرخ (1341)، س2، ش71، سه‌شنبه 4صفر1341، ص2.
شفق سرخ (1343)، س3، ش273، 24ربیع‌الثانی1343ق، ص3.
شفق سرخ (1343)، س3، ش274، 26ربیع‌الثانی1343ق، ص3.
کاوه (1290)، س2، ش7، 27بهمن1290، ص2.
کاوه (1296)، سال سوم، شمارۀ 12، ص3.
کاوه (1338ش)، دورۀ جدید کاوه، سال 5، شمارۀ یک.
کاوه (1921)، شمارۀ 36، 22 ژانویه، ص3.
مجلس (1325ق)، ش30، چهارشنبه 17ذی‌حجۀ1325ق، ص1.
میهن (1299)، س2، ش 48-49، 20 فروردین، ص3.
نامۀ فرنگستان (1303)، ش1، پنج‌شنبه 11اردیبهشت1303ش، صص 8-11.