نقش بریتانیا در سرنوشت سیاسی ظل‌السلطان پس‌از خروجش از ایران )1326-1334ق) براساس اسناد وزارت امور خارجۀ بریتانیا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

2 کارشناسی ارشد تاریخ دورۀ اسلامی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

هدف: این پژوهش در نظر دارد با تکیه بر اسناد وزارت امور خارجۀ بریتانیا، سیاست‌های اتخاذشده ازسوی این دولت درقبال ظل‌السلطان، «پس‌از» خروج اجباری او از کشور را بررسی و تبیین کند.
روش/رویکرد پژوهش: این پژوهش رویکردی توصیفی-تحلیلی دارد و برمبنای اسناد آرشیوی و کتاب‌خانه‌ای انجام شده‌است.
یافته‌ها و نتجه گیری: حمایت کردن و حمایت‌نکردن بریتانیا از بازگشت ظل‌السلطان به ایران طی دوران اقامتش در اروپا، به عوامل متعددی وابسته بوده‌است. امید بریتانیا به برخوردارشدن از حمایت ظل‌السلطان از منافع این دولت درمقام فرمانداری مقتدر در فارس یا اصفهان، جلوگیری از نفوذ روزافزون آلمان در جنوب ایران در خلال جنگ جهانی اول، و نیز مقابله با اقدامات سلطه‌جویانۀ روسیه در این مناطق، ازجمله مهم‌ترین عوامل حمایت بریتانیا از حضور مجدد ظل‌السلطان در ایران بوده‌اند. عمده‌ترین دلیل حمایت‌نکردن بریتانیا از بازگشت ظل‌السلطان را نیز می‌توان مخالفت خان‌های بختیاری با حضور ظل‌السلطان در اصفهان و تهدیدشدن بریتانیا ازسوی این خان‌ها دانست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Role of Britain in Zil-al-Sultan’s Political Fate after his departure from Iran, Based on the Archival Records of Foreign, Commonwealth and Development Affairs of the United Kingdom (1908-1916)

نویسندگان [English]

  • SeyyedMasoud SeyyedBonakdar 1
  • Masoome Pajhooheshnia 2
1 Assistant Professor, Department of History, University of Isfahan, Isfahan, I. R. Iran
2 MA in History of the Islamic Period, University of Isfahan, Isfahan,, I. R. Iran
چکیده [English]

Purpose: This study aims to investigate and explain the policies adopted by Britain towards Zil-al-Sultan «after» he was forced to leave the country, based on the Archival Records of Foreign, Commonwealth and Development Affairs of the United Kingdom.
Method and Design: Archival records were studied and analyzed in a descriptive and analytical way.
Findings and conclusions:
There are diverse factors that Britain intended to support returning of Zil-al-Sultan to Iran while he was living in Europe. Among which are Britain's hope for enjoying the benefits of Zil-al-Sultan's government as a powerful governor in Fars or Isfahan, preventing the ever-increasing influence of Germany in southern parts of Iran during the World War I, and confronting the Russia’s domineering behaviors in these areas. Furthermore, the opposition of Bakhtiari Khans to Zil-al-Sultan's presence in Isfahan was the main reason that Britain prevented his return.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Zil-al-Sultan
  • Constitutional Revolution
  • Archival Records
  • Britain

مراجع

  • منابع

    1- اسناد

    1-1- اسناد منتشرنشده (مجلدات حاوی اسناد):

    • Conventions and Correspondence Regarding Russia and Persia. BL: IOR&PP, IOR/L/PS/20/260, in QDL.
    • Foreign Dept Memoranda of Information: Affairs in Persia and Arabian Shore of the Persian Gulf. BL: IOR&PP, IOR/R/15/5/9, File No.II/12, in QDL.
    • Gazetteer of Persia, Part III, Including Fārs, Lūristān, Arabistān, Khūzistān, Yazd, Karmānshāh, Ardalān, Kurdistān. BL: IOR&PP, IOR/L/MIL/17/15/1, in QDL.
    • German War: Persia; General Situation - 1916. BL: IOR&PP, IOR/L/PS/10/493, File 3516/1914-Pt 18, in QDL.
    • German War: Persia; General; Question of Alliance. BL: IOR&PP, IOR/L/PS/10/491, File 3516/1914-Pt 16, in QDL.
    • History of the Great War based on Official Documents: Operations in Persia 1914-1919. BL: IOR&PP, IOR/L/MIL/17/15/28, in QDL.
    • Memorandum of Information Received During the Month of August 1909, Relating to Affairs in Persia, and on the Arabian Shore of the Persian Gulf. BL: IOR&PP, IOR/L/MIL/17/15/25, in QDL.
    • Persia. BL: India Office Records and Private Papers, IOR/L/PS/10/197, File 6/1912 Parts 1-2, in QDL.
    • Persia: Bakhtiari Affairs. BL: IOR&PP, IOR/L/PS/10/652, File 469/1917-Pt 1, in QDL.
    • Persia: Financial Situation, Loans. BL: IOR&PP, IOR/L/PS/10/10, P.3.2410/1903, in QDL.
    • Persia: Policy- 1916: The Proposed Treaty of Alliance. BL: IOR&PP, IOR/L/PS/10/584, File 475/1916, in QDL.
    • Persia: Policy Anglo-Russian Relations. BL: IOR&PP, IOR/L/PS/10/450, File 1187/1914-Pt 1, in QDL.
    • Persia: Situation in the South; Condition of the Roads. Attack on Mr Bill. Road Guard Scheme. BL: IOR&PP, IOR/L/PS/10/163, File 948/1909, in QDL.
    • Persia: Travel in South; Conditions on the Bushire-Shiraz Road; Russian Commercial Competition in South Persia. BL: IOR&PP, IOR/L/PS/10/299, File 352/1912, in QDL.
    • Persia: Zil-es-Sultan and his Son, Akbar Mirza. BL: IOR&PP, IOR/L/PS/10/293, File 3217/1912-Pt 1, in QDL.
    • Persia: Zil-es-Sultan. BL: IOR&PP, IOR/L/PS/10/293, File 3276/1912-Pt 2, in QDL.
    • Persia; Military Operations 1916; Sir P. Sykes' Mission. BL: IOR&PP, IOR/L/PS/10/579/2, File 160/1916-Pt 2, in QDL.
    • Persian Correspondence (1916-17). BL: IOR&PP, IOR/L/PS/10/612, File 3360/1916-Pt 1, in QDL.
    • Persian Gulf Residency Monthly Reports. 1912-20. BL: IOR&PP, IOR/L/PS/10/827, File 2297/1919, in QDL.
    • Persia–Policy: British Interests in the South. Russian Policy. BL: IOR&PP, IOR/L/PS/10/451/1, File 1187/1914-Pt 2, in QDL.
    • Who's Who in Mesopotamia, General Staff, India. BL: IOR&PP, IOR/L/MIL/17/15/51, in QDL.

    1-2- اسناد منتشرشده

    • کتاب آبی: گزارش‌های محرمانۀ وزارت خارجۀ انگلیس دربارۀ انقلاب مشروطۀ ایران. (جلدهای 3، 5). (1362). (احمد بشیری، کوشش‌گر). تهران: نو.
    • کتاب آبی: گزارش‌های محرمانۀ وزارت خارجۀ انگلیس دربارۀ انقلاب مشروطۀ ایران. (جلدهای 3، 4). (چ2). (1363). (احمد بشیری، کوشش‌گر). تهران: نو.
    • کتاب نارنجی: گزارش‌های سیاسی وزارت خارجۀ روسیۀ تزاری دربارۀ انقلاب مشروطۀ ایران. (ج2). (1366). (احمد بشیری، کوشش‌گر). تهران: نور.
    • کتاب نارنجی: گزارش‌های سیاسی وزارت خارجۀ روسیۀ تزاری دربارۀ انقلاب مشروطۀ ایران. (ج1). (چ2). (1367). (احمد بشیری، کوشش‌گر). تهران، نور.
    • معاصر، حسن. (1353). تاریخ استقرار مشروطیت در ایران، مستخرجه از روی اسناد محرمانۀ وزارت خارجۀ انگلستان. (ج2). تهران: ابن‌سینا.

    2- کتاب

    • اعتمادالسلطنه، محمدحسن صنیع‌الدوله. (1350). روزنامۀ خاطرات اعتمادالسلطنه. (چ2). (ایرج افشار، کوشش‌گر). تهران: امیرکبیر.
    • اُوژَن بختیاری، ابوالفتح. (1346). تاریخ بختیاری. (ج2). تهران: بهار.
    • باست، الیور. (1377). آلمانی‌ها در ایران: نگاهی به تحولات ایران در جنگ جهانی اول براساس منابع دیپلماتیک فرانسه. (سیدحسین بنی‌احمد، مترجم). تهران: شیرازه.
    • بامداد، مهدی. (1347). شرح‌حال رجال ایران در قرون 12 و 13 و 14 هجری. (ج4). تهران: زوار.
    • براون، ادوارد گرانویل. (1329). انقلاب ایران. (احمد پژوه، مترجم و حاشیه‌نویس). تهران: کانون معرفت.
    • تیموری، ابراهیم. (1332). عصر بی‌خبری یا تاریخ امتیازات در ایران. تهران: اقبال و شرکا.
    • دانشور علوی (مجاهدالسلطان)، نورالله. (1335). تاریخ مشروطۀ ایران و جنبش وطن‌پرستان اصفهان و بختیاری. (حسین سعادت نوری، حاشیه‌نویس). تهران: آنزان.
    • دولت‌آبادی، یحیی. (1362). حیات یحیی. (ج3). (چ4). تهران: عطار.
    • رجایی، عبدالمهدی. (1385). تاریخ مشروطیت اصفهان. اصفهان: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان.
    • سایکس، پرسی. (1336). سفرنامۀ ژنرال سرپرسی سایکس، یا، ده هزار میل در ایران. (چ2). (حسین سعادت نوری، مترجم). تهران: ابن‌سینا.
    • سپهر، مورخ‌الدوله. (1362). ایران در جنگ بزرگ 1918-1914. (چ2). تهران: ادیب.
    • سرداراسعد، علی‌قلی‌خان؛ لسان‌السلطنۀ سپهر، عبدالحسین. (1376). تاریخ بختیاری: خلاصة الاعصار فی تاریخ البختیار. (جمشید کیان‌فر، کوشش‌گر). تهران: اساطیر.
    • سردارظفر. (1362). یادداشت‌ها و خاطرات سردارظفر بختیاری. تهران: یساولی (فرهنگ‌سرا).
    • سردارمریم. (1382). خاطرات سردارمریم بختیاری (از کودکی تا آغاز انقلاب مشروطه). (غلام‌عباس نوروزی بختیاری، ویراستار). تهران: آنزان.
    • سعادت نوری، حسین. (1347). ظل‌السلطان. تهران: وحید.
    • سیاح، حمید. (2536). خاطرات حاج‌سیاح یا دورۀ خوف و وحشت. (چ2). (سیف‌الله گلکار، مصحح). تهران: امیرکبیر.
    • ظل‌السلطان، مسعودمیرزا. (1368). خاطرات ظل‌السلطان. (ج1 و ج2). (حسین خدیوجم، کوشش‌گر). تهران: اساطیر.
    • عکاشه، اسکندرخان؛ ضیغم‌الدولۀ بختیاری. (1365). تاریخ ایل بختیاری. تهران: فرهنگ‌سرا.
    • فووریه، ژوانس. (1326). سه سال در دربار ایران: از 1306 تا 1309 قمری. (عباس اقبال آشتیانی، مترجم؛ همایون شهیدی، کوشش‌گر). تهران: دنیای کتاب.
    • کرزن، جرج ناتانیل. (1373). ایران و قضیۀ ایران. (ج1). (چ4). (غلام‌علی وحید مازندرانی، مترجم). تهران: علمی‌وفرهنگی.
    • کرمانی، ناظم‌الاسلام. (1377). تاریخ بیداری ایرانیان. (ج2). (چ5). تهران: امیرکبیر.
    • کسروی، احمد. (1353). تاریخ مشروطۀ ایران. (ج1). (چ6). تهران: امیرکبیر.
    • گارثویت، جن راف. (1373). تاریخ سیاسی‌اجتماعی بختیاری (با استفاده از اسناد منتشرنشدۀ وزارت خارجۀ انگلیس). (مهراب امیری، مترجم و حاشیه‌نویس). تهران: سهند.
    • مابرلی، جیمز فردریک. (1369). عملیات در ایران: جنگ جهانی اول 1919-1914. (کاوه بیات، مترجم). تهران: خدمات فرهنگی رسا.
    • ملک‌زاده، مهدی. (1373). تاریخ انقلاب مشروطیت ایران. (ج6). تهران: سخن.
    • میرزائی دره‌شوری، غلام‌رضا. (1373). بختیاری‌ها و قاجاریه. شهرکرد: ایل.

     

    3- مقاله

    • ابطحی، سیدرسول؛ جعفری علی‌اکبر؛ نورائی، مرتضی. (1396). «مداخلات خارجی در اصفهان و پیامدهای اجتماعی آن در جنگ جهانی اول». تاریخ ایران، دورۀ 10، ش3، صص 103-128.
    • جلالی، نادره. (1385). «سلطان بی‌تاج‌وتخت و انقلاب مشروطه». نامۀ انجمن. ش22، صص 69-92.
    • خدری‌زاده، علی‌اکبر. (1387). «پیامد سیاست انگلستان بر انقلاب مشروطۀ ایران پس‌از قرارداد 1907». پژوهش‌نامۀ تاریخ، ش13، صص 31-46.
    • دهقان نیری، لقمان. (1380). «"انجمن مقدس ملی اصفهان" و حکومت ظل‌السلطان در مشروطۀ اول». فصل‌نامۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، دورۀ دوم، شمارۀ 26 و 27، صص 39-54.
    • رجایی، عبدالمهدی. (1384). «سرگذشت ظل‌السلطان پس‌از مشروطیت». مطالعات تاریخی، ش10، صص 68-91.
    • فولادی، داراب. (1393). «بررسی مقایسه‌ای نقش روسیه و انگلستان در دو جنبش اجتماعی معاصر ایران: جنبش تنباکو و جنبش مشروطیت». علوم سیاسی، ش30، صص 35-51.
    • کاردان، مهدی. (1384). «ظل‌السلطان و انقلاب مشروطیت». حافظ، ش17، صص 25-28.

    4- منابع لاتین

    • Garthwaite, Gene R. (1972). “The Bakhtiari Khans, the Government of Iran, and the British, 1846-1915”. International Journal of Middle East Studies, Vol. 3, No.1, pp 24-44.
    • Garthwaite, Gene R. (2009). Khans and Shahs: A History of the Bakhtiary Tribe in Iran. Cambridge: Cambridge University Press, Third Ed
    • Walcher, Heidi A. (2008). In the shadow of the king: Zill al-Sultan and Isfahan under the Qajars. London & New York: I.B. Tauris in association with the Iran Heritage Foundation.

     

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 03 اردیبهشت 1401
  • تاریخ بازنگری: 05 اردیبهشت 1401
  • تاریخ پذیرش: 01 آبان 1401

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار