اتباع عثمانی ولایت مکری و تقابل شه‌بندرخانۀ عثمانی و کارگزاری امور خارجۀ ایران در ساوج‌بلاغ مُکری در دورۀ قاجار (از اواسط قرن سیزدهم هجری تا پایان دورۀ قاجار)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای تاریخ ایران دورة اسلامی دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

2 کارشناس ارشد تاریخ ایران دورة اسلامی دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

چکیده

هدف: تبیین جایگاه و اهمیت ولایت مکری در روابط دو کشور ایران و عثمانی و بررسی عملکرد شه‌بندرخانۀ عثمانی و کارگزاری وزارت خارجۀ شهر ساوج‌بلاغ درزمینۀ تابعیت و اتباع عثمانی ساکن مکریان.
روش/ رویکرد پژوهش: پژوهش حاضر به‌روش تاریخی با تکیه بر اسناد و مدارک آرشیوی و با رویکرد تحلیلی و توصیفی انجام شده‌است.
یافته‌ها و نتیجه‌گیری: اهمیت سیاسی، نظامی و اقتصادی ولایت مکری (جنوب استان آذربایجان غربی) و اختلاف دو کشور ایران و عثمانی بر سر مالکیت برخی از مناطق آن باعث شد تا آن منطقه در دورۀ قاجار، عرصۀ تقابل سیاست‌های آن دو دولت باشد. یافته‌های پژوهش نشانگر آن است که مشکلات مرتبط با اتباع عثمانی ساکن این ولایت و هم‌چنین تلاش‌های دولت عثمانی برای تغییر تابعیت اهالی این منطقه بیشتر به‌دلیل منازعات مرزی و تلاش عثمانی‌ها برای الحاق قسمتی از خاک این ولایت به عثمانی بوده‌است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Ottoman Citizens of Mukri Province and the Conflict Between Shahbandar Khaneh (Consulate) and the Foreign Affairs Agency of Savojbolagh Mukri in the Qajar Period (from the End of the Thirteenth Century AH to the End of the Qajar period)

نویسندگان [English]

  • Hossein Rasouli 1
  • Kamran Sanaee 2
1 PhD in History of Iran in the Islamic period, University of Tabriz, Tabriz, Iran
2 Master in History of Iran in Islamic period, Urmia University
چکیده [English]

Purpose: The purpose is to depict the place of Mukri province and its importance in Iran and the Ottoman Empire relations and investigate Ottoman consulate and the Foreign Ministry of Savojbolagh performance regarding citizenship and Ottoman citizens living in Mukryan.
 Method and Research Design: Archival records were studied and analyzed using historical method in a descriptive and analytical way.
Findings and Conclusions: The political, military and economic importance of Mukri province (south of West Azerbaijan province) and the dispute between Iran and the Ottoman Empire over the ownership of some areas caused political conflict in the region during the Qajar period. The findings reveals that the problems related to the Ottoman citizens living in this province and also the efforts of the Ottoman government to change the citizenship of the people in that area were mostly due to border disputes and the Ottomans' attempt to annex part of the province to the Ottomans.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mukryan
  • Savojbolagh
  • Shahbandar Khaneh (Consulate)
  • The Foreign Affairs Agency
  • Ottman
  • Citizenship

منابع

اسناد
ادارۀ اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت خارجه (استادوخ):
سال 1266ق، کارتن 6، پوشۀ 16، شمارۀ 12؛
سال 1308ق، کارتن 21، پوشۀ 16، شمارۀ 46؛
سال 1313ق، کارتن 26، پوشۀ 7، شمارۀ 16؛
سال 1313ق، کارتن 26، پوشۀ 13، شمارۀ 107، 108، 109، 110، 142؛
سال 1313ق، کارتن 27، پوشۀ 2، شمارۀ 14، 25، 39، 81، 84؛
سال 1314ق، کارتن 29، پوشۀ 5، شمارۀ 115، 116، 134؛
سال 1317ق، کارتن 8، پوشۀ 1، شمارۀ 13، 22، 40، 221؛
سال 1317ق، کارتن 9، پوشۀ 16، شمارۀ 1، 2، 3، 1/3، 11؛
سال 1320ق، کارتن 13، پوشۀ 7، شمارۀ 11، 57، 66؛
سال 1323ق، کارتن 16، پوشۀ 17، شمارۀ 20؛
سال 1325ق، کارتن 17، پوشۀ 2، شمارۀ، 1/69، 2/69؛
سال 1330ق، کارتن 22، پوشۀ 24، شمارۀ 2، 23؛
سال 1331ق، کارتن 24، پوشۀ 1/13، شماره 25؛
سال 1331ق، کارتن 43، پوشۀ 34، شمارۀ 2؛
سال 1332ق، کارتن 36، پوشۀ 17، شمارۀ 35؛
سال 1332ق، کارتن 38، پوشۀ 1، شمارۀ 417؛
سال 1332ق، کارتن 66، پوشۀ 26، شمارۀ 9؛
سال 1332ق، کارتن 66، پوشۀ 38، شمارۀ 353؛
سال 1332ق، کارتن 66، پوشۀ 66، شمارۀ 96؛
سال 1333ق، کارتن 66، پوشۀ 43، شمارۀ 179؛
سال 1338ق، کارتن 43، پوشۀ 7، شمارۀ 60.
سازمان اسناد و کتاب‌خانۀ ملی ایران (ساکما):
6/7972/290؛ 366/7681/295؛ 210/7695/295؛ 186 و 141/7876/295؛ 489/8093/295؛ 3 و 2/12279/296؛ 2 و 1/21267/296؛ 4/21574/296.
اسناد منتشرشده
گزیدۀ اسناد سیاسی ایران و عثمانی. (ج1). (1369). (محمدحسن کاووسی عراقی، کوشش‌گر). تهران: ادارۀ انتشار اسناد وزارت امور خارجه.
گزیدۀ اسناد سیاسی ایران و عثمانی. (ج3). (1370). (محمدحسن کاووسی عراقی، کوشش‌گر). تهران: ادارۀ انتشار اسناد وزارت امور خارجه.
کتاب فارسی
ادیب‌الشعرا، میرزارشید. (1346). تاریخ افشار. (محمود رامیان و پرویز شهریار افشار، کوشش‌گران). تبریز: چاپ‌خانۀ شفق.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌بن‌علی. (1389). روزنامۀ خاطرات اعتمادالسلطنه. (چ7). (ایرج افشار، مقدمه‌نویس و فهرست‌نویس). تهران: امیرکبیر.
بدلیسی، شرف‌خان. (1377). شرف‌نامه (تاریخ مفصل کردستان). (ج1). (ولادیمیر ولییامینوف، مصحح). تهران: اساطیر.
خواندمیر، غیاث‌الدین‌بن‌همام‌الدین. (1380). تاریخ حبیب‌السیر. (ج4). تهران: خیام.
درکتانیان، غلام‌رضا؛ محبوبی، محمد. (1395). روزشمار تاریخ معاصر ایران، جلد ششم: سال 1305خورشیدی. تهران، مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
فاضلی، میرزاابراهیم. (1398). تاریخ مامش. (کامران ثنائی، مقدمه‌نویس و تصحیح‌گر). سقز: گوتار.
فتاح قاضی، خلیل. (1378). تاریخچۀ خانوادۀ قاضی در ولایت موکری. تبریز: بی‌نا.
محبوبی، محمد؛ آریان‌فر، حمیدرضا. (1397). روزشمار تاریخ معاصر ایران، جلد هفتم: سال 1306خورشیدی. تهران، مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
ناهید، عبدالله. (1362). خاطرات من. (احمد قاضی، کوشش‌گر). بی‌جا: نفیسی‌فر.
کتاب کردی
حه‌مه باقی، محه‌مه‌د. (۲۰۰۰). شۆڕشی شێخ عوبەیدوڵڵای نەهری (۱۸۸۰) لە بەڵگەنامەی قاجاری دا. هەولێر: چاپخانەی وەزارەتی پەروەردە.
ترجمۀ کتاب کردی به فارسی: حمه باقی، محمد. (2000). شورش شیخ عبیدالله نهری (1880م) در اسناد قاجاریه. اربیل: چاپ‌خانۀ وزارت معارف.
مقاله
دهقان‌نژاد، مرتضی؛ معینی، مینا؛ قائد شرفی، بهناز. (1395). «بررسی مسئلۀ تغییر تابعیت اتباع ایران و عثمانی و واکنش دولت ایران نسبت به آن در فاصلۀ سال‌های 1900-1922م/1317-1314ق از خلال منابع و اسناد ایرانی». فصل‌نامۀ تحقیقات تاریخ اجتماعی، سال ششم، شمارۀ اول، بهار و تابستان.
زارعی مهرورز، عباس. (1396). «کارگزاری امور خارجه در کردستان در آغاز سدۀ بیستم میلادی/چهاردهم قمری». فصل‌نامۀ پژوهش‌های تاریخی، دورۀ جدید، سال دهم، شمارۀ چهارم، زمستان.
منابع اینترنتی به‌زبان کردی
چاڵێنکۆ، جان. (2007). وێنهکانی گهمهی دوایی؛ ئێران بە چاوی دووربینێکی رووسییەوە ۱۹۰۱۱۹۱۴. وەرگێڕ: حەسەن قازی. ئەو نوسراوە لە چەند بەشدا لە ساڵی ۲۰۰۷ لە سایتی ڕوانگە دابەزیوە:
ترجمۀ کردی به فارسی منبع اینترنتی: چالنکو، ژان. (2007). تصاویر پایان بازی؛ ایران از نگاه دوربین روسی 1901-1914. (حسن قاضی، مترجم). این مقاله در چندین بخش در سال 2007 در سایت Rwanga منتشر شده‌است:
https://ruwange.blogspot.com/2007/03/blog-post_7063.html
منابع انگلیسی
Bishop, Isabella. (1891). Journeys in Persia and Kurdistan, including a summer in the upper karun region and a visit to the Nestorian rayahs. New York: Putnams sons.
Hubbard, Gilbert Ernest. (1917). From the Gulf to Ararat, An Expedition through Mesopotamia and Kurdistan. by secretary of delimitation commission with illustrations. New York: E. P, Button & Company.