نبرد در «دره شلیر» (عملیات والفجر4)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ، دانشگاه بین المللی امام خمینی، قزوین، ایران

2 دانشیار گروه تاریخ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)قزوین

3 دانشیار، گروه تاریخ دانشگاه بین المللی امام خمینی، قزوین، ایران

چکیده

هدف: عملیات والفجر4 در سال1362، را قرارگاه عملیاتی حمزه سیدالشهدا در منطقۀ مریوان اجرا کرد. این عملیات تغییر تاکتیک جنگ توسط نیروهای مسلح ج. ا. ایران از دشت به کوهستان بود. در این پژوهش ابتدا به علل و چرایی گشایش جبهۀ شمال غرب و اهمیت منطقۀ عملیات به لحاظ تاکتیکی، سپس به چگونگی روند عملیات و درنهایت به دستاوردها و عوامل موفقیت آن پرداخته می‌شود.

روش٫ رویکرد پژوهش: پژوهش حاضر با روش تاریخی، با تکیه‌بر اسناد و مکاتبات دوران جنگ، در پی پاسخ به این پرسش اصلی است که اهداف و انگیزۀ کارشناسان و فرماندهان نظامی ایران از طراحی و اجرای عملیات والفجر4 چه بود و اصولاً این عملیات چه نتایج و دستاوردهایی به دنبال داشت؟

یافته‌ها و نتیجه‌گیری تحقیق نشان می‌دهد، عملیات والفجر4 باهدف کاهش فشار بر جبهه‌های جنوب، انهدام پایگاه‌ها و عقبۀ ضدانقلاب، برخورداری از یک خط پدافند مطمئن و دسترسی سریع مریوان به بانه انجام شد. درنتیجه آن، بخش‌هایی از استان سلیمانیه و پادگان گرمک در دهانۀ شلیر به تصرف درآمد، علاوه بر این، شهر مریوان و مراکز حساس نظامی اطراف آن، از زیر آتش توپخانه دشمن خارج شد و زمینۀ وحدت کردهای معارض عراق و استفاده از آنان در عملیات‌های آتی را فراهم کرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The battle in "Shalir Valley" (Operation Valfajr 4)

نویسندگان [English]

  • Kyoumars Fayzi 1
  • Nasrollah Pourmohammadi Amlashi 2
  • BagherAli Adel far 3
1 PhD Student of History, Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran
2 Associate Professor, Department Of History, Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran
3 Associate Professor, Department Of History, Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran
چکیده [English]

Purpose: Operation Wal-Fajr 4 in 1983 was carried out by the operational base of Hamza Seyyed al-Shohda in Marivan region. This operation changes the war tactics by the armed forces c. A. Iran was from the plains to the mountains. In this research, the causes and reasons for the opening of the North-West Front and the importance of the operation area from a tactical point of view, then the process of the operation and finally its achievements and success factors are discussed in this research.

Method and Research Design: The present research, based on historical documents and correspondence during the war, seeks to answer this main question: what were the goals and motivations of Iran's military experts and commanders in designing and implementing Operation Wal-Fajr 4, and what were the results of this operation? And there were achievements?

Findings and conclusions: The research show that Operation Valfajr 4 was carried out with the aim of reducing the pressure on the southern fronts, destroying the bases and obstacles of the counter-revolution, having a reliable defense line and quick access from Marivan to Baneh. As a result, parts of Sulaymaniyah province and the Garmak garrison in the Shalir crater were captured, in addition, the city of Marivan and the sensitive military centers around it were removed from the enemy's artillery fire, and the ground for the unity of Iraqi Kurds and their use in future operations Provided.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iran-Iraq War
  • Holy Defence
  • Shaleer Valley
  • Marivan
  • Wal-Fajr4
منابع
اسناد و منابع آرشیوی
سازمان اسناد و کتاب‌خانۀ ملی کشور مرکز همدان (ساکماهمدان): 0095550005-293-91.
سند شمارۀ 113723، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: بولتن ویژۀ مناطق کردنشین غرب کشور، شمارۀ 137، 15/6/1362.
سند شمارۀ 12730/پ ن، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: جلسۀ بررسی وضعیت منطقۀ عملیات والفجر 4، قرارگاه خاتم‌الانبیا، 12/6/1362، نوار شمارۀ 12730.
سند شمارۀ 12780/پ ن، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: جلسۀ بررسی تحرکات نیروهای خودی و دشمن در عملیات والفجر 4، قرارگاه خاتم‌الانبیا، 9/7/1362، نوار شمارۀ 12780.
سند شمارۀ 12899/پ ن، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ.
سند شمارۀ 12900/پ ن، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: جلسۀ بررسی منطقۀ شلیر عملیات والفجر 4، قرارگاه خاتم‌الانبیا 8/6/1362، نوار شمارۀ 12900.
سند شمارۀ 131/گ، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: عملیات والفجر 4، گزارش راویان قرارگاه خاتم‌الانبیا، داوود رنجبر 24/5/1362.
سند شمارۀ 20018، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: قرارگاه حمزه سیدالشهدا، 12/6/1362.
سند شمارۀ 282/د، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: دفترچۀ ثبت راوی قرارگاه خاتم‌الانبیا در عملیات والفجر 4، داوود رنجبر، 24/5/1362 تا 15/6/1362.
سند شمارۀ 293/د، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: دفترچۀ ثبت جنگ راوی قرارگاه نجف (قبل‌از عملیات والفجر 4) حسین اردستانی، 15/6/1362 تا 11/7/1362.
سند شمارۀ 318271، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش رکن 3 قرارگاه عملیاتی شمال غرب ژاندارمری جمهوری اسلامی ایران، 15/6/1362.
سند شمارۀ 318336، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از رکن 2 عملیاتی شمال غرب کشور به معاونت عملیات و اطلاعات فرماندهی نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران، 10/6/1362.
سند شمارۀ 343878، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از شهربانی کردستان به استانداری کردستان، 16/6/1362.
سند شمارۀ 343963، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: تلفن‌گرام ژاندارمری کردستان به استانداری کردستان، 21/6/1362.
سند شمارۀ 343964، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: تلفن‌گرام ناحیۀ ژاندارمری کردستان به استانداری کردستان، 20/6/1362.
سند شمارۀ 343967، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از ناحیۀ ژاندارمری کردستان (رکن 3) به فرماندهی عملیاتی قرارگاه ژاندارمری جمهوری اسلامی ایران در شمال غرب، 17/6/1362.
سند شمارۀ 343975، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از ناحیۀ ژاندارمری کردستان (رکن 3) به استانداری کردستان 18/6/1362.
سند شمارۀ 351345، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ.
سند شمارۀ 354413، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از فرماندهی قرارگاه حمزه سیدالشهدا (منطقۀ 11) به فرماندهی کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، 21/6/1362.
سند شمارۀ 355845، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از طرح و عملیات قرارگاه حمزه سیدالشهدا به اطلاعات- عملیات ستاد مرکزی، 20/6/1362.
سند شمارۀ 44791، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از سازمان مرکزی ارتش جمهوری اسلامی ایران به دفتر امام‌خمینی، 17/6/1362.
سند شمارۀ 67402، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش ادارۀ اطلاعات شهربانی جمهوری اسلامی ایران به دفتر اطلاعات و تحقیقات نخست‌وزیری، 9/6/62.
سند شمارۀ 67428، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: نامۀ ستاد منطقۀ 7 به ستاد مرکزی فرماندهی 24/6/1362.
کتاب فارسی
اردستانی، حسین. (1390). تنبیه متجاوز (بررسی تحولات سیاسی‌نظامی از تابستان 1361 تا فروردین 1367). (ج3). (چ4). تهران: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس.
اصول و قواعد اساسی رزم، گروه زمینی. (1376). دانشکدۀ فرماندهی و ستاد سپاه. تهران: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس.
امیربیگی؛ غلام‌حسن. (1386). عملیات والفجر 4. تهران: ایران سبز.
ایزدی و دیگران. (1386). تاریخ بیست‌سالۀ پاسداری از انقلاب اسلامی در غرب کشور، جلد 2: اوضاع‌واحوال مناطق غرب و شمال غرب... . تهران: دانشگاه جامع امام حسین (ع).
جعفری، مجتبی. (1391). اطلس نبردهای ماندگار: عملیات نیروهای زمینی در هشت سال دفاع مقدس (شهریورماه 1359 - مردادماه 1367). (چ30). تهران: سورۀ سبز.
حسینی، سیدیعقوب. (1390). نبردهای سال 1362 تا پایان سال 1364. تهران: ایران سبز.
حق‌پناه، جعفر. (1387). کردها و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. تهران: مؤسسۀ فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر ایران.
خرمی، محمدعلی. (1387). جنگ ایران و عراق در اسناد سازمان ملل. (ج2). تهران: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس.
درودیان، محمد. (1390). شلمچه تا حلبچه. (چ7). تهران: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس.
درودیان، محمد. (1387). خرم‌شهر در جنگ طولانی. تهران: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس.
رامشت، حسین؛ شاه‌زیدی، سمیه‌سادات. (1390). کاربرد ژئومورفولوژی در برنامه‌ریزی ملی، منطقه‌ای، اقتصادی، توریسم. اصفهان: دانشگاه اصفهان.
رستمی، رضا. (1398). مریوان در جنگ. سنندج: بنیاد حفظ و نشر آثار دفاع مقدس کردستان.
روشن، علی‌اصغر؛ فرهادیان، نوراله. (1385). فرهنگ اصطلاحات جغرافیای سیاسی-نظامی. تهران: دانشگاه جامع امام حسین (ع).
السامرایی، وفیق. (1388). ویرانی دروازۀ شرقی. (عدنان قارونی، مترجم). تهران: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس.
صادقی، رضا. (1398). تاریخ شفاهی دفاع مقدس؛ روایت حسن رستگارپناه: کردستان در بحران امنیت و محرومیت. تهران: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.
علاماتی، غلام‌رضا. (1397). اسناد تبادل اسرا (جنگ تحمیلی عراق علیه ایران؛ 1359-1367). تهران: دانشگاه جامع امام حسین (ع).
علایی، حسین. (1391). روند جنگ ایران و عراق. (ج1، ج2). تهران: مرزوبوم.
فریب نظامی. (1389). (گروه مترجمان دانشکده و پژوهشکدۀ پدافند غیرعامل، مترجم). تهران: دانشگاه امام حسین (ع).
کالینز، جان. ام. (1373). استراتژی بزرگ (اصول و رویه‌ها). (کوروش بایندر، مترجم). تهران: دفتر مطالعات وزارت امور خارجه.
کردزمن، آنتونی؛ واگنر، آبراهام. (1389). درس‌های جنگ مدرن: جنگ ایران و عراق - جلد اول. (حسین یکتا، مترجم). (ج1). تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ.
کریمی، مرتضی؛ شاه‌زیدی، سمیه. (1397). ژئومورفولوژی و آمایش دفاعی سرزمین ایران. تهران: دانشگاه جامع امام حسین (ع).
کشاورزی، تیمور. (1385). فرماندهی گردان رزمی. تهران: معاونت آموزش و تربیت ناجا.
معین‌وزیری، نصرت‌الله. (1379). آیین‌نامۀ عملیات. (ج1). تهران: دانشگاه امام حسین (ع).
نامی، محمدحسن؛ عزتی، عزت‌الله. (۱۳۹۱). تحلیل ژئوپلیتیکی مرز ایران و عراق و تأثیر آن بر امنیت ملی. تهران: داناپناه.
نعمتی، یعقوب؛ کریمی، حجت‌الله؛ اکبرپور، جواد. (1394). روزشمار جنگ ایران و عراق، کتاب بیست‌وهفتم (آماده‌سازی عملیات والفجر 4). تهران: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس.
وودز، کووین و همکاران. (1391). جنگ صدام: جنگ ایران و عراق از دیدگاه فرماندهِ گارد ریاست‌جمهوری عراق. تهران: مرزوبوم.
هاشمی رفسنجانی، اکبر. (1376). خطبه‌های جمعه، جلد پنجم، (18/6/6219/12/62). (محسن هاشمی رفسنجانی، ناظر). تهران: سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی.
هاشمی رفسنجانی، اکبر. (1386). آرامش و چالش: کارنامه و خاطرات سال 1362. (ج7). (مهدی هاشمی، کوشش‌گر). تهران: دفتر نشر معارف انقلاب.
کتاب لاتین
Rubin, Michael. (2017). “Strategies Underlying Iranian Soft Power”. Foreign Military Studies Office.
کتاب عربی
الخرسان، صلاح. (2001م). التیارات السیاسیة فی کردستان العراق: قراءة فی ملفات الحرکات و الاحزاب الکردیة فی العراق 1946-2001. (الطبع الاولی). بیروت: موءسسه البلاغ.
کتاب کردی
ریباز. (2008). قه ندیل به غدای هه ژاند (یاداشته کانی پیشمه‌رگایه تی له سالانی 1976-1980). (چاپی دوهم). سلیمانی: چاپ‌خانۀ پیوند.
طالبانی، مکرم. (2010م). مراحل تطور الحرکة القومیة الکردیه «مسیرة الحرکة التحریریة الکردیه». (المجلد الثانی). سلیمانیه: حمدی الطباعة و النشر.
مقالۀ علمی
سلمانی، عباس‌علی؛ بلخی، محمد؛ فیضی، حسین. (1395). «نقش عملیات شبانه در پیروزی عملیات‌های هشت سال دفاع مقدس». دوفصل‌نامۀ مطالعات دفاع مقدس و نبردهای معاصر، دانشگاه افسری و تربیت پاسداری امام حسین (ع)، سال اول، شمارۀ اول، صص 43-71.
روزنامه‌ها و نشریات
روزنامۀ اطلاعات: 20/7/1362؛ 29/7/1362.
روزنامۀ جمهوری اسلامی، 9/6/1362.
روزنامۀ صبح آزادگان، 12/6/1362.
روزنامۀ کیهان: 13/6/1362؛ 16/6/1362؛ 20/6/1362.
نشریۀ گزارش‌های ویژه: (شمارۀ 166، 11/6/1362)؛ (شمارۀ 165، 10/6/1362)؛ (شمارۀ 171، 16/6/1362)؛ (شمارۀ 173، 18/6/1362).
خبرگزاری‌های رسمی
خبرگزاری جمهوری اسلامی، مریوان، 17/6/1362.
خبرگزاری جمهوری اسلامی، سنندج، 10/6/1362.
رادیو بی‌بی‌سی، 10/6/1362، ساعت 19:45.
خبرگزاری جمهوری اسلامی به‌نقل از رادیو صوت الجماهیر عراق، 15/6/62، ساعت 19:30.