داستان یک جاده: ساخته شدن و نگهداری راه مشهد-عشق‌آباد (1305-1344ق)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ، گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

2 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد٬ ایران

3 عضو هیت علمی دانشگاه آزاد بیرجند، ایران

چکیده

هدف: تبیین اهمیت احداث، مرمت و توسعۀ راه مشهد-عشق‌آباد و آن در دورۀ قاجار از 1305 تا 1340ق.
روش/رویکرد پژوهش: داده ها از اسناد موجود در ادارۀ اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه و سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران گردآمده ‌است.
یافته‌ها و نتیجه‌گیری: با کوشش‌های ابوالقاسم ملک‌التجار صاحب امتیاز راه و حمایت و پیگیری‌ تاجران و دولت‌مردان ایرانی، و تجار روسی و سفارت روسیه ساختن این راه تجاری ممکن شد. واکنش و اعتراض برخی مالکان زمین‌های دو سوی راه و مخالفت برخی تجار مشهدی سبب تغییر مسیر، و دخالت سفارت و تاجران روسیه هم سبب کندی احداث و توسعۀ آن شد. کمبود امکانات و پول؛ تغییر مسیر راه؛ مطالبه عواض راهداری دیگر علل کندی پیشرفت کار شد. حاج‌غلام‌رضا رئیس‌التجار، پسر ابوالقاسم ملک‌التجار، برای سهولت رفت‌وآمد مسافران و حمل‌ونقل کالای بازرگانان مسیر راه را به‌اندازۀ نیاز تغییر داد. هرچند این ابتکار در کوتاه‌مدت برای برخی، زیان اقتصادی درپی داشت، در بلندمدت بر سود تاجران خراسان افزود و به توسعۀ شهر مشهد کمک کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Story of a Road: Construction and maintenance of Mashhad-Ashgabat Road (1886-1925)

نویسندگان [English]

  • JALIL Gasabian Gazkoh 1
  • Hadi Vakili 2
  • Yosef Motavali Haghihi 3
1 PhD student, Department of history, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, I. R. Iran
2 Associate professor, Department of History, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, I. R. Iran
3 Assistant professor, Department of History,Islamic Azadi University- Bojnord Branch, Bojnord, I. R. Iran
چکیده [English]

Abstract:
Purpose: Purpose: Discusses the importance of the construction and maintenance of the Mashhad-Ashghabad road in the latest years of Qajars (bet. 1887 – 1924).
.
Method and Research Design: this article has been written relying on the archival sources in the Ministry of Foreign Affairs and Malik National Museum of Iran. The method of the research is based on the historical description and analyzing.
Method and Research Design: Archival records held at the Ministry of Foreign Affairs and Malek National Museum of Iran congather data.
Findings and Conclusions. The efforts of Abolqasem Malak-a-Tojjar, the consentionnaire, empowered by the support of a group of Iranian and Russian merchants, some statesmen, and the Russian embassy in Tehran facilitated the construction of the road. However, greviance by a group of landowners on sides of the road, as well as the opposition of some Mashhad merchants led to the slowdown of project. In addition, the lack of road construction equipment, financial shortcomings, and the redirectiond of the road, contributed to the further slowdon. In the short term, the delay caused dinanaccial losses for some. In the long term however, when operational, merchants of Khorasan benefited largly from the road.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Trade road Mashhad-Ashgabat
  • development and restoration
  • Russia
  • Mashhadian tradesmen
منابع
اسناد
ادارۀ اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه (استادوخ)
(1318ق). کارتن 1، پروندۀ 17، شماره‌سند (118)؛
(1318ق). کارتن 10، پروندۀ 2، شماره‌سند (87)؛
(1318ق). کارتن 23، پروندۀ 29، شماره‌سند (0012)، (0017)، (0020)، (0023)، (0024)، (0025)، (0026)، (0027)؛
 (1319ق). کارتن 23، پروندۀ 7، شماره‌سند (1)، (6)، (14)، (20)؛
(1320ق). کارتن 21، پروندۀ 5، شماره‌سند (1-2)، (5)، (7)، (8)، (11-15)، (16-17)، (18-20)، (21)، (22)، (23)، (24)؛
(1320ق). کارتن 50، پروندۀ 6، شماره‌سند (31)؛
(1321ق). کارتن 22، پروندۀ 5، شماره‌سند (10)؛
(1321ق). کارتن 23، پروندۀ 8، شماره‌سند (5-11)، (6)، (14)؛
(1323ق). کارتن 18، پروندۀ 5، شماره‌سند (1-6)، (9)، (21)، (24-25)، (29)، (47)، (50)؛
(1323ق). کارتن 18، پروندۀ 27، شماره‌سند (45-46)؛
(1323ق). کارتن 21، پروندۀ 3، شماره‌سند (107)؛
(1324ق). کارتن 24، پروندۀ 2، شماره‌سند (42)، (44)، (46)، (47)، (53)، (59)، (61)، (66)، (69-72)، (71)؛
(1325ق). کارتن 20، پروندۀ 2، شماره‌سند (1-5)، (13)، (22-24)؛
(1325ق). کارتن 25، پروندۀ 2، شماره‌سند (13)، (20)؛
(1329ق). کارتن 50، پروندۀ 15، شماره‌سند (1)، (3)؛
(1330ق). کارتن 50، پروندۀ 8. شماره‌سند (4)، (5)، (6)؛
(1331ق). کارتن 50، پروندۀ 15، شماره‌سند (13)؛
(1332ق). کارتن 50، پروندۀ 6، شماره‌سند (14)، (20)، (30-32)، (41).
سازمان اسناد و کتاب‌خانۀ ملی ایران (ساکما)
شماره‌بازیابی: (071/7749-295)؛ (079/7749-295)؛ (121/7749-295).
موسسۀ کتاب‌خانه و موزۀ ملی ملک (مکمم)
شماره‌بازیابی: (53)؛ (13/00474-31-1392)؛ (14/00474-31-1392)؛ (16/00511-31-1392).
کتب فارسی
انتنر، مروین. ل. (1369). روابط بازرگانی روس و ایران. (احمد توکلی، مترجم). تهران: بنیاد موقوفات افشار.
ترنزیو، پیوکارلو. (1359). رقابت روس و انگلیس در ایران و افغانستان. (عباس آذرین، مترجم). تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
جغرافیا و نفوس خراسان در عصر ناصری. (1390). (رضا نقدی، کوشش‌گر). مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی.
خراسان در اسناد امین‌الضرب. (1390). (ایرج افشار، ناظر). (نرگس پدرام و مژده مهدوی، کوشش‌گران). تهران: انتشارات ثریا.
دالمانی، هانری رنه. (1335). سفرنامۀ از خراسان تا بختیاری. (ج3). (محمدعلی فره‌وشی، مترجم). تهران: کتاب‌فروشی ابن‌سینا و موسسۀ مطبوعاتی امیرکبیر.
دیکسون، دبیلو. ای. آر. (1392). شرقِ ایران «گوشه‌ای از جنگ جهانی اول». (محمود رفیعی، مترجم). تهران: نشر هیرمند.
رایت، دنیس. (1368). ایرانیان در میان انگلیسی‌ها. (کریم امامی، مترجم). تهران: نشر نو.
سایکس، سرپرسی. (1336). سفرنامۀ ژنرال سرپرسی سایکس «ده‌هزار میل در ایران». (حسین سعادت نوری، مترجم). تهران: ابن‌سینا.
سیاح محلاتی، محمدعلی. (1359). خاطرات حاج‌سیاح «دورۀ خوف و وحشت». (حمید سیاح و سیف‌الله گلکار، کوشش‌گران). تهران: امیرکبیر.
شاهدی، مظفر. (1381). تاریخ بانک استقراضی روس در ایران. تهران: مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
صنیع‌الدوله، مرتضی‌قلی‌خان. (1363). راه نجات. (هما رضوانی، کوشش‌گر). تهران: نشر تاریخ ایران.
علاءالملک، محمود. (1362). گزارش‌های تاریخی-سیاسی علاءالملک. (ابراهیم صفایی، کوشش‌گر). تهران: گروه انتشاراتی آباد.
عین‌السلطنه، قهرمان‌میرزا. (1376). روزنامۀ خاطرات عین‌السلطنه. (ج2). (مسعود سالور و ایرج افشار، کوشش‌گران). تهران: انتشارات اساطیر.
عین‌السلطنه، قهرمان‌میرزا. (1378). روزنامۀ خاطرات عین‌السلطنه. (ج7). (مسعود سالور و ایرج افشار، کوشش‌گران). تهران: انتشارات اساطیر.
عین‌السلطنه، قهرمان‌میرزا. (1379). روزنامۀ خاطرات عین‌السلطنه. (ج8). (مسعود سالور و ایرج افشار، کوشش‌گران). تهران: انتشارات اساطیر.
کارکنان وزارت جنگ انگلستان مستقر در هندوستان. (1380). فرهنگ جغرافیایی ایران (خراسان). (کاظم خادمیان، مترجم). مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی.
کاشف‌السلطنه، محمد. (1301). ممات و حیات. طهران: مطبعۀ مجلس، چاپ سربی، شمارۀ ثبت 11564.
کتاب نارنجی: گزارش‌های سیاسی وزارت امور خارجۀ روسیۀ تزاری دربارۀ انقلاب مشروطۀ ایران. (1367). (ج1). (احمد بشیری، کوشش‌گر). تهران: نشر نو.
کرزن، جرج ناتانیل. (1362). ایران و قضیۀ ایران. (ج 1-2). (غلام‌علی وحید مازندرانی، مترجم). تهران: انتشارات علمی‌وفرهنگی.
لیتن، ویلهلم. (1367). ایران از نفوذ مسالمت‌آمیز تا تحت‌الحمایگی. (مریم میراحمدی، مترجم). تهران: انتشارات معین.
مابرلی، جیمز فردریک. (1369). عملیات در ایران. (کاوه بیات، مترجم). تهران: نشر آرمان.
موسوی اصفهانی، میرزاحسن. (1392). روزنامۀ سفر مشهد، مکه و عتبات 1315-1316ق. (رسول جعفریان و حمیدرضا نفیسی، کوشش‌گران). تهران: انتشارات مشعر.
میرنیا، سیدعلی. (1369). ایل‌ها و طایفه‌های عشایری خراسان. تهران: نسل دانش.
ناطق، هما. (1373). بازرگانان در دادوستد با بانک شاهی و رژی تنباکو. تهران: انتشارات توس.
ییت، چارلز ادوارد. (1365). خراسان و سیستان، سفرنامۀ کلنل ییت به ایران و افغانستان. (قدرت‌الله روشنی و مهرداد رهبری، مترجمان). تهران: یزدان.
مقاله
ابوالبشری، پیمان؛ یحیایی، علی. (1393). «نقش روسیه در توسعۀ راه تجاری مشهد-عشق‌آباد با تکیه‌بر اسناد کنسول‌گری بریتانیا (1910- 1890م.)». فصل‌نامۀ تاریخ روابط خارجی، سال پانزدهم، شمارۀ 60، صص 107-125.
مطبوعات
1-روزنامۀ اختر، سال 15، شمارۀ 26، (1306ق).
2-روزنامۀ اختر، سال 16، شمارۀ 19، (1307ق).
3-روزنامۀ ادب، سال 3، شمارۀ 10، (1320ق).
4-روزنامۀ ایران، شمارۀ 608، (1303ق).
5-روزنامۀ ایران، شمارۀ 699، (1307ق).
6-روزنامۀ حبل‌المتین طهران، سال 1، شمارۀ 36، (1325ق).
7-روزنامۀ حبل‌المتین طهران، سال 1، شمارۀ 126، (1325ق).
8-روزنامۀ رعد، سال 10، شمارۀ 140، (1337ق).
9-روزنامۀ رعد، سال 10، شمارۀ 163، (1338ق).
10-روزنامۀ رعد، سال 10، شمارۀ 225، (1338ق).
11-روزنامۀ طوس، سال 1، شمارۀ 38، (1328ق).
12-روزنامۀ طوس، سال 1، شمارۀ 52، (1328ق).
13-روزنامۀ طوس، سال 1، شمارۀ 53، (1328ق).
14-روزنامۀ فکر آزاد، سال 1، شمارۀ 80، (1341ق).
پایان‌نامه
وزین‌افضل، مهدی. (1394). «تحلیلی تاریخی از سیاست‌گذاری‌ها، چالش‌ها و کارکردهای توسعۀ راه‌سازی شوسه در نیمۀ دوم قاجار با تکیه بر اسناد (1264-1344ق)». (مقطع دکتری- تاریخ ایران اسلامی)، دانشگاه اصفهان، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی.
کتب لاتین
Burrell, R. M; Robert L. Jarman. (1997). Iran Political Diaries 1881-1965, volume 2, Archive Editions Limited. London.
Burrell, R. M; Robert L. Jarman. (1997). Iran Political Diaries 1881-1965, volume 3, Archive Editions Limited. London.
Burrell, R. M; Robert L. Jarman. (1997). Iran Political Diaries 1881-1965, volume 5, Archive Editions Limited. London.
Routes in Persia “Khorasan and Sistan”. (1928). General Staff India, volume1, Calcutta: Government Of Indian Press.
سایت‌ها
http://thesisdl.ui.ac.ir/Forms/Public/Default asp