تحلیل و ارزیابی پایانِ جنگ ایران و عراق

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ انقلاب اسلامی، پژوهشکدۀ امام خمینی(س) و انقلاب اسلامی، تهران، ایران

2 دانشجوی مقطع دکتری تاریخ انقلاب اسلامی، پژوهشکدۀ امام خمینی(س) و انقلاب اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

هدف: ارزیابی پایان جنگ ایران و عراق در چارچوب معیار «هدف-نتیجه» و به آزمون گذاشتن نظریۀ «برد-باخت».
روش/رویکرد پژوهش: پژوهش حاضر به روش توصیفی-تحلیلی و برپایۀ منابع اسنادی، کتابخانه‌ای و مصاحبه با فرماندهان جنگ تحمیلی انجام شده‌است. چارچوب نظری بر نظریۀ «برد-باخت» اچ. اف کالاهان مبتنی است. این نظریه برپایۀ دو مفهوم اصلی پیروزی و شکست بنا شده‌است و بیان می‌کند که کشورها تا زمانی می‌توانند برای تحقق اهدافشان به جنگ ادامه دهند که توان نظامی، سیاسی و روانی داشته باشند.
یافته‌ها و نتیجه­گیری: پذیرش قطعنامۀ 598 در 27تیر1367، سبب رفع ادعای جنگ‌طلبی ایران و صلح‌طلبی عراق شد. هم‌چنین روند تحولات منطقه‌ای در پایان جنگ، نشان‌دهندۀ تأمین اهداف سیاسی ایران در جنگ با عراق بوده‌است؛ زیرا ایران توانسته بود با حمایت و پشتیبانی مردم، ضمن حفظ تمامیت ارضی، جنگ را اداره و نظامی سیاسی خود را با شاخص‌های انقلابی-دینی تثبیت کند؛ ولی دولت عراق در دستیابی به هیچ‌کدام از اهدافش موفق نبود و فقط وابستگی‌اش را درزمینۀ اقتصادی و خرید تسلیحات نظامی به قدرت‌های بزرگ بیشتر کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of The end of the Iran-Iraq war

نویسندگان [English]

  • Seyyed Mahmood Sadat Bidgoli 1
  • hadi gheisarian 2
1 Assistant Professor, History, Imam Khomeini and Islamic Revolution Research Institute, Tehran
2 PhD Student, History of Islamic Revelation, Imam Khomeini and Islamic Revolution Research Institute, Tehran, I. R. Iran
چکیده [English]

Purpose: This paper is an assessment of the political consequences of Iran-Iraq war within the framework of "target-result" theory. The paper also tests the theory of "war without a win".
Methodology and Research Design: Data for this study has come from archival records, library resources, and interview with war commanders. Theoretical framework of the study is based on the "win-loss" theory of HP-Callahan which upholds two concepts, namely victory and failure. The theory states that as long as a nation maintains is military, political and psychological power, it can continue the war.
Findings and Conclusions: The adoption of the UN Security Council Resolution no. 598 in July 27, 1988, provided the basis for ending the war. It led to the refutation of the claim that Iran seeks war while Iraq demands peace. Later developments in the region proved that Iran has attained its political goals in war against Iraq. With the full support of its people, the government managed to defend the integrity of the country, and consolidate its military with revolutionary-religious orientation.  Whereas the Iraqi government had no achievement. But to increase its attachment to economic issues and the purchase of military weaponry from world powers.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imposed War
  • Resolution 598
  • Peace
  • International Geographic
  • International
  • Iraq
منابع
اسناد
موزۀ انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، (ماد): شماره‌سند 3865، s-1986؛ شماره‌سند 5446، کد s-1975؛ شماره‌سند 23246، کد s-1985؛ شماره‌سند 108535، کد s-1985؛ شماره‌سند 16208، کد s-1985؛ شماره‌سند 8/156، کد s-1994؛ ماد، شماره‌سند 16208711، کد s-1985؛ ماد، شماره‌سند 16208712، کد s-1985
خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران، گزارش‌های ویژه، ش311، 20/2/1361، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ.
کتاب
آمار کارگاه‌های بزرگ صنعتی سال ۱۳۵۹. منتج از آمارگیری از کارگاه‌های بزرگ صنعتی سال 1360. تهران: مرکز آمار ایران.
بوتول، گاستون. (1374). جامعه‌شناسی جنگ. (هوشنگ فرخجسته، مترجم). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
بیل، جِیمز. (1371). شیر و عقاب. (فروزنده برلیان، مترجم). تهران: نشر فاخته.
پارسادوست، منوچهر. (1369). نقش عراق در شروع جنگ همراه با بررسی تاریخ عراق و اندیشه‌های حزب بعث.(چ1). تهران: شرکت سهامی انتشار.
پارسادوست، منوچهر. (1371). نقش سازمان ملل در جنگ عراق و ایران، همگامی امریکا و شوروی در ادامۀ جنگ. (چ1). تهران: شرکت سهامی انتشار.
پوردستان، احمدرضا و دیگران. (1392). اطلس نبردهای ماندگار: عملیات نیروهای زمینی در هشت سال دفاع مقدس: شهریورماه 1359 - مردادماه 1367. (چ34). تهران. سورۀ سبز.
جعفری ولدانی، اصغر. (1382). روابط خارجی ایران «بعداز انقلاب اسلامی». (چ2). تهران: انتشارات آوای نور.
حاجی‌یوسفی، امیرمحمد. (1392). جنگ ایران و عراق از نگاه نظریه‌های روابط بین‌الملل. تهران: انتشارات صفحۀ جدید.
خمینی، روح‌الله. (1378). صحیفۀ امام: مجموعه‌آثار امام‌خمینی (س)، بیانات، پیام‌ها، مصاحبه‌ها، احکام، اجازات شرعی و نامه‌ها. (ج11، ج21). تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی.
درودیان، محمد. (1382). پرسش‌های اساسی جنگ: نقد و بررسی جنگ ایران و عراق. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ.
درودیان، محمد. (1387). فاو تا شلمچه: سیری در جنگ ایران و عراق. (ج3). (چ6).تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ.
درودیان، محمد. (1389). تجزیه‌وتحلیل جنگ ایران و عراق جلد 2: جنگ، بازیابی ثبات: بررسی تحولات نظامی ایران از 1359 تا 1361. (چ2). تهران: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس.
درودیان، محمد. (1391). سیری در جنگ ایران و عراق؛ جلد 5: پایان جنگ. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ.
درویشی سه‌تلانی، فرهاد. (1388). تجزیه‌وتحلیل جنگ ایران و عراق: ریشه‌های تهاجم. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ.
دهقانی فیروزآبادی، سیدجلال. (1389). سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. تهران: انتشارات سمت.
رحمانی، قدرت‌الله. (1383). بی‌پرده با هاشمی رفسنجانی. (چ2). تهران: انتشارات کیهان.
رضایی میرقائد، محسن. (1374). درس‌های تجزیه‌وتحلیل جنگ ایران و عراق. تهران: دانشکدۀ فرماندهی و ستاد سپاه.
رضایی میرقائد، محسن. (1390). جنگ به‌روایت فرمانده: درس‌گفتارهای جنگ. تهران: بنیاد حفظ آثار و ارزش‌های دفاع مقدس.
رمضان، میخاییل. (1394). شبیه صدام. (محمدنبی ابراهیمی، مترجم). تهران: انتشارات سورۀ مهر.
رودباری، سواء فیلی. (1998). کویت. تهران: وزارت امور خارجه.
شربل، غسان. (1395). العراق من حرب إلی حرب: صدام مرّ من هنا. (عراق از جنگ تا جنگ: صدام از اینجا عبور کرد). (سیدعلی موسوی خلخالی، مترجم). الحیات لبنان: خانۀ کتاب.
علایی، حسین. (1395). تاریخ تحلیلی جنگ ایران و عراق. تهران: انتشارات مرزوبوم.
غلام‌پور، احمد. (1388). ما و جنگ. تهران: مرکز اسناد و تحقیقات جنگ.
کردزمن آنتونی؛ واگنر، آبراهام. (1389). درس‌های جنگ مدرن؛ جلد 1: جنگ ایران و عراق. (حسین یکتا، مترجم). تهران: انتشارات مرزوبوم.
کیسینجر، هنری. (1396). نظم جهانی: تأملی در ویژگی ملت‌ها و جریان تاریخ. (محمدتقی حسینی، مترجم). تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
محمدی، منوچهر. (1386). سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران: اصول و مسائل. (چ4). تهران: دادگستر.
معین، محمد. (1386). فرهنگ معین. (چ3). تهران: انتشارات زرین.
منصوری لاریجانی، اسماعیل. (1390). تاریخ دفاع مقدس: رویکرد حقوقی جنگ و علل پذیرش قطعنامۀ 598. (چ1). تهران: پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس.
مهاجرانی، میرحیدر. (1385). مبانی جغرافیای سیاسی. (چ14). تهران: سمت.
هاشمی رفسنجانی، اکبر. (1380). خطبه‌های جمعه. تهران: دفتر نشر معارف انقلاب.
هاشمی رفسنجانی، علی‌اکبر. (1393). پس‌از بحران: کارنامه و خاطرات هاشمی رفسنجانی در سال 1361. تهران: دفتر نشر معارف انقلاب اسلامی.
هیوم، کامرون. (1376). سازمان ملل متحد، ایران و عراق. (چ1). (هوشنگ راسخی، مترجم). تهران: دفتر مطالعات سیاسی.
مقاله
شایگان‌فرد، مجید. (1383). «دیوان بین‌المللی کیفری و صلاحیت رسیدگی به جنایت تجاوز». فصل‌نامۀ حقوق، دورۀ 38، شمارۀ 4. تهران: دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی.
روزنامه
الشرق‌الاوسط. (22/9/1981). «موضع اعراب و درگیری ایران و عراق». (کامران مومی‌وند، مترجم). بغداد/انگلستان.
روزنامۀ اطلاعات، شمارۀ 13685، (1/5/1366).
صدیقیان، امیر. (3/4/1389). «گفت‌وگو با علی‌رضا افشار (جانشین وقت ستاد مرکزی سپاه پاسداران)». روزنامۀ ایران. ویژه‌نامۀ سال‌روز پذیرش قطعنامۀ 598.
میلر، جان. (23/9/1980). «روس‌ها بر سر دوراهی در جنگ خلیج [فارس]». (محمدباقر خوشنویسان، مترجم). مسکو: دیلی‌تلگراف.
نیویورک‌تایمز. (23/9/1980). «بیم مشاوران آمریکایی از سودبردن شوروی در جنگ خلیج فارس». (رسول منصوری، مترجم). واشنگتن.
مصاحبه
الله‌کرم، حسین. (26/9/1393). تهران: موزۀ انقلاب اسلامی و دفاع مقدس.
بختیاری، مسعود. (16/2/1394). تهران: موزۀ انقلاب اسلامی و دفاع مقدس.
غلام‌پور، احمد. (26/9/1393). تهران: موزۀ انقلاب اسلامی و دفاع مقدس.
منابع لاتین
Engel bregcht. (1993). Theory of Games. Princeton University Press.
Hansen, Wibke; Ramsbotham, Oliver; Woodhouse, Tom. (2004). Hawks and Doves: Peacekeeping and Conflict Resolution. Berghof Research Center for Constructive Conflict Management.
INA (Iraq news Agency). 22july1987.From Baghdad. No 2.
Massoud, Tansa George. (1996). “War termination”. Journal of Peace Research, Vol. 33, No. 4, pp 491-496.
Reiter, Dan. (2003). “Exploring the bargaining model of war”. Perspectives on Politics, Vol. 1, Issue 1, pp 27-43 (March).