بررسی روند تأسیس کتابخانۀ ملی و توسعۀ آن تا 1360ق/1320ش با تکیه بر اسناد آرشیوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار تاریخ ایران، سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران، تهران، ایران.

2 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه پیام نور

3 دانشجوی کارشناسی ارشد تاریخ، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

چکیده

هدف: بررسی روند تأسیس و توسعۀ کتابخانۀ ملی ایران از اواخر عهد قاجار تا پایان پهلوی اول.
روش/رویکرد پژوهش: در این پژوهش برپایۀ اسناد و منابع تاریخی و به‌شیوۀ توصیفی-تحلیلی به موارد زیر پرداخته می‌شود: 1. عوامل سیاسی-اجتماعی مؤثر در پیدایش کتابخانۀ ملی؛ 2. تأثیر غرب در پیدایش کتابخانۀ ملی در ایران؛ 3. روند قانونمندشدن و دولتی‌شدن کتابخانۀ ملی
یافته‌ها و نتیجه‌گیری: افزایش روابط ایران و غرب در دورۀ قاجار و الگوبرداری از پیشرفت‌های فرهنگی و تمدنی نظیر پیدایش صنعت چاپ، توسعۀ مدارس، ایجاد مؤسسات آموزش عالی، افزایش شمار تحصیل‌کردگان و تکاپوی چهره‌های روشن‌فکر و فرهنگ‌دوست، زمینۀ پیدایش کتابخانۀ ملی را در ایران فراهم کرد. هستۀ اولیۀ این کتابخانه از ادغام دو کتابخانۀ مهم آن دوره یعنی کتابخانۀ دارالفنون و معارف تشکیل شد. در سال 1356ق/1316ش برای نخستین‌بار سازمان و تشکیلات این کتابخانه بانام دایرۀ کتابخانۀ ملی دولتی شکل گرفت و ساختمان آن با تلاش مهدی بیانی و علی‌اصغر حکمت و نقشۀ طراحی‌شدۀ آندره گدار، در میدان مشق تهران احداث شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

National Library of Iran: establishment and early development Based on archival documents

نویسندگان [English]

  • Gholamreaz Amirkhani 1
  • Jamshid Norozi 2
  • parisa asgari 3
1 Assistant Professor of History, National Library and Archives of Iran, Tehran, I. R. Iran
2 Associate Professor of History, Payame noor University, Tehran, I. R. Iran
3 MA Student of History, Payame noor University, Tehran, I. R. Iran
چکیده [English]

Purpose: To investigate the process of establishment and early development of the National Library of Iran
Methodology and Research Design: Data was collected from archival documents and library resources
Findings and Conclusions: Expansion of relations with the West in the later Qajarid period inspired Iranians to adopt European nations’ culturarl initiatives. Introduction of printing technoloty, establishminet of European style schools and higher education institutions, the increase of the educated population facilitated the foundation of a national library. An act passed the Parliament 1937 established the National Library as a depertment under the Ministry of Education. The core collections of the newly established National Library were the collection of the Darolfonoon polytechnic and the collection of the Maaref public library.  Two prominent figures instrumental in the formation of the Library were the Education Minister, Ali Asghar Hekmat (1896-1980) and Mehdi Bayani (1906-1967) who headed the Library for the next 25 years. Also a modest building was designed by the French architect André Godard (1881-1965).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Maaref Library
  • Darolfonoon Polytehnic
  • National Library of Iran
  • Mehdi Bayani
  • Ali Asghar Hekmat
  • André Godard
  • منابع

    اسناد

    سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران (ساکما): 24035996؛ 297010127؛ 29710880؛ 297012539؛ 297019511؛ 297032141؛ 29722126؛ 29727242؛ 29736630؛ 29736631؛ 2974321.

    کتاب

    • آدمیت، فریدون. (1355). ایدئولوژینهضت مشروطیت ایران. (ج1). تهران: پیام.
    • امین، سیدحسن. (1381). کارنامه‌ی غنی: نقدی بر تحولات فرهنگی، سیاسی و اجتماعی عصر پهلوی. تهران: دایرةالمعارف ایران‌شناسی.
    • پوراحمد جکتاجی، محمدتقی. (1357). تاریخچۀ کتابخانۀ ملی. تهران: کتابخانۀ ملی ایران.
    • حبیبی آزاد، ناهید؛ امیرخانی، غلام‌رضا. (۱۳۹۶). رؤسا و نام‌آوران کتابخانۀ ملی ایران. (ویرایش 2). تهران: سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران.
    • خاتمی، سید عمادالدین؛ امیرخانی، غلام‌رضا. (۱۳۹۶). کتابخانۀ ملی ایران. تهران: سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران.
    • خسروی، فریبرز. (1385). دایرةالمعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی. (ج2). تهران: کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران.
    • درانی، کمال. (1380). تاریخ آموزش‌وپرورش ایران: قبل و بعداز اسلام. تهران: سمت.
    • شفا، شجاع‌الدین. (1352). اطلاعاتی دربارۀ کتابخانۀ بزرگ پهلوی (کتابخانۀ ملی آیندۀ ایران) و برنامه‌های ساختمانی، فنی، علمی و اداری آن. تهران: کتابخانۀ پهلوی.
    • قاسمی پویا، اقبال. (1377). مدارس جدید در دورۀ قاجاریه: بانیان و پیشروان. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    • محمدنیا سماکوش، مرتضی. (1390). سرگذشت کتابخانه‌ها در ایران. تهران: کتابدار.
    • مرسل‌وند، حسن. (1369). زندگی‌نامۀ رجال و مشاهیر. تهران: الهام.
    • مزینانی، علی. (1385). کتابخانه و کتابداری. تهران: سمت.
    • ملک‌زاده، مهدی. (1371). تاریخ انقلاب مشروطیت ایران. تهران: علمی.
    • ناطق، هما. (1375). کارنامۀ فرهنگی در ایران. تهران: خاوران.

    مقاله

    • کتابخانۀ ملی ایران. (اسفند 1363). پیام یونسکو، شمارۀ 178، صص 1-2.
    • اباذری، زهرا. (1381). «آموزش کتابداری و اطلاع‌رسانی». چاپ‌شده در: دایرة‌المعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی. (ج1). تهران: سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران.
    • ابراهیم‌زاده، فرزانه. (1388). «گنجینه در زیگورات: دیروز و امروز کتابخانۀ ملی ایران». همشهری ماه: ویژه‌نامۀ ایران‌شناسی، صص 112-121.
    • اخگر، آذر. (1374). «آشنایی با کتابخانۀ ملی ایران». رهیافت، شمارۀ 11، صص 104-109.
    • افشار زنجانی، ابراهیم؛ نوذری، سودابه. (1387). «کتابخانۀ ملی ایران: ساختمان نو و آیندۀ نو». مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، شمارۀ 75، صص 261-272.
    • امیرخانی، غلام‌رضا. (1381). «آندره گدار: معمار نخستین ساختمان کتابخانۀ ملی ایران». فصل‌نامۀ کتاب، شمارۀ ۵۱، صص 96-103.
    • تخشید، محمدرضا. (1377). «اصلاحات و سیاست‌های نوگرایی رضاشاه و تأثیر آن بر قدرت و نفوذ روحانیون در ایران». مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، شمارۀ 40، صص 91-118.
    • صمیعی، میترا. (1387). «کتابخانۀ ملی ایران: از آغاز تا امروز». کتاب ماه کلیات. شمارۀ 133، صص 32-45.
    • فانی، کامران. (1383). «کتابخانۀ ملی: گذشته». چاپ‌شده در کتاب: کتابخانۀ ملی ایران. تهران: تماشاگران، عصر توسعۀ دانش.
    • قاسمی، بهزاد. (1391). «گذری بر زمینه‌های نوسازی و اندیشۀ اصلاح‌گرانه در ایران عصر قاجار با تأکید بر مسئلۀ اعزام دانشجو به خارج از ایران». تاریخ‌پژوهی، شمارۀ 51، صص 45-66.
    • محمدزاده. هاجر؛ بزرگی، اشرف‌السادات. (1391). «استفاده‌کنندگان از کتابخانۀ ملی ایران و شیوه‌های بهره‌گیری آنان از منابع و خدمات کتابخانۀ ملی: همخوان یا ناهمخوان با اساسنامه». فصل‌نامۀ مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، شمارۀ 92، صص 23-39.
    • مرادی، نوراله. (1385). «کتابخانۀ ملی ایران». چاپ‌شده در: دایرةالمعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی. (ج2).
    • مرادی، نوراله. (1387). «کتابخانۀ ملی چیست و چه می‌کند». کتاب ماه کلیات، شمارۀ 133، صص 26-31.
    • مسعودی، فرامرز. (1371). «مروری بر فعالیت‌های کتابخانۀ ملی». فصل‌نامۀ تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی (پیام کتابخانۀ سابق)، شمارۀ 7، صص 111-117.
    • نوری، مسعود. (1387). «نگاهی به اهداف و فعالیت‌های سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران». مجلۀ برنامه، شمارۀ 299، صص 19-23.

    پایان‌نامه

    • شاکری مطلق، محبوبه. (1390). «مطالعۀ تطبیقی کتابخانۀ ملی ایران و کتابخانه‌های ملی کانادا و استرالیا». مقطع کارشناسی ارشد رشتۀ علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی، دانشگاه شهید بهشتی.

    روزنامه

    • روزنامۀ اطلاعات، شمارۀ 3858، (جمعه 18خرداد1318ش). «آگهی افتتاح کتابخانۀ ملی».