بررسی تأثیر نور بر ثبات رنگی مُعَصْفَر (فام زرد) استفاده‌شده در مرمت نسخ خطی (براساس دستورالعمل‌های رنگرزی کاغذ در متون تاریخی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران

2 دانشگاه هنر تهران

3 دانشیار شیمی معدنی پژوهشـگاه شیمی و مهندسی شیمـــی ایران، تهران، ایران

4 دانشجوی دکتری مرمت اشیاء فرهنگی و تاریخی، دانشگاه هنر تهران، تهران

چکیده

هدف: هدف از این پژوهش، بررسی تأثیر نور بر ثبات رنگی فام زرد گرفته‌شده از رنگینۀ گیاهی مُعَصْفَر (گلرنگ) براساس دستورالعمل‌های ساخت رنگ در متون تاریخی ایرانی و شناسایی معایب و مزایای احتمالی استفاده از این رنگینه در رنگرزی کاغذهای مورداستفاده در مرمت نسخ خطی است.
روش/ رویکرد پژوهش: شیوۀ این پژوهش کمی، و تلفیقی از روش میدانی و تحلیلی است و برای جمع‌آوری اطلاعات از منابع کتابخانه‌ای و میدانی استفاده شده‌است. رنگ زرد براساس دستورالعمل‌های موجود در متون تاریخی کهن ساخته شد. کاغذ مرمتی و واتمنِ منتخب با معصفر رنگرزی و خشک شدند. پیرسازی براساس استاندارد ملی ایران به شمارۀ 20283 در محفظۀ زنون انجام شد. بعداز پیرسازی، شدت رنگ با دستگاه رنگ‌سنج، و میزان تخریب سلولز با دستگاه‌های FTIR، pH متر و سنجش مقاومت کششی، اندازه‌گیری و با مقدار قبل‌از پیرسازی مقایسه شد.
یافته‌ها و نتیجه‌گیری: آزمایش‌های انجام‌شده نشان داد که کاغذ واتمن به‌دلیل نداشتن افزودنی، پایداری بیشتری از دو نوع کاغذ دیگر دارد. همچنین نمونه‌کاغذهای رنگ‌شده با دستورالعمل قراردادی از نمونه کاغذهای رنگ‌شده با دستورالعمل تاریخی تغییرات بیشتری در پارامترهای رنگی داشتند. نمونه‌کاغذهای رنگ‌شده با هر دو دستورالعمل تخریب شدند، ولی میزان تخریب بسیار ناچیز بود و می‌توان از آن صرف‌نظر کرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Light Fastness of Yellow Tonality Safflower Used in Manuscripts Restoration

نویسندگان [English]

  • Sedigheh Roohi 1
  • Koros Samanian 2
  • Maryam Afsharpour 3
  • Fatemeh Ghodrati Berenjabadi 4
1 ational Library & Archives of Iran
2 Assistant Professor, Restoration of Historical Artifacts, Tehran University of Art
3 Associate Professor, Mineral Chemistry, Iranian Institute for Chemistry & Chemical Engineering,
4 PhD Student, Restoration of Historical Artifacts, Tehran University of Art
چکیده [English]

Purpose: To examine the effect of yellow color tonality of safflower based on old Iranian dye making instructions.  Color resistance and stability of colored papers against light was tested to identify advantages and disadvantages of the dyeing method.
Methodology and Research Design: Instructions for making yellow tonality with safflower were extracted from old Iranian texts. Three samples of the same colored restored paper were colored with safflower and dried. The samples and the control sample were exposed to light in xenon chamber at 45°C temperature and 25% relative humidity, then changes of color were measured with colorimeter and compared with the samples before exposure. Degradation of cellulose in exposure to light with photochemical reactions, the cellulose degradation rate was studied with pH Meter, FTIR. Tensile strength was measured.
Findings and Conclusion: Wattman paper showed more stability than the other two samples due to the lack of additives. Also, samples colored in accordance with conventional instructions showed more color change than those colored with old instructions with regard to calorimetric parameters. Destruction of samples colored according to both instructions was negligible. Therefore, the coloring with safflower does not cause serious damages to cellulose fibers.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Safflower
  • plant colorant
  • light fastness
  • manuscript
  • restoration
  • historical treatises
  • dyeing
منابع
نسخۀ خطی
سیمی نیشابوری، محمد (عبدالله). (1271ق). جوهریه. نسخۀ خطی به شماره‌ثبت 8/526: مرکز اسناد، کتابخانه و موزۀ ملی ملک.
صیرفی، علی. (950ق). گلزار صفا. میکروفیلم نسخۀ خطی به شمارۀ 3/3637: کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران.
عقیلی رستمداری، حسینعلی. (979ق). ریاض‌الابرار. نسخۀ خطی به شمارۀ 2033: مرکز اسناد و کتابخانۀ آستان قدس رضوی.
کتاب
پاویا، دونالد؛ لمپمن، گری؛ کریز، جورج. (1370). نگرشی بر طیف‌سنجی. (چ3). (برهمن موثق، مترجم) تهران: انتشارات علمی و فنی.
حیاتی، مهدی. (1384). رنگرزی الیاف با رنگهای طبیعی. تهران: مؤسسۀ آموزش عالی علمی کاربردی جهاد کشاورزی.
صمصام شریعت، هادی. (1382). پرورش و تکثیر گیاهان دارویی. اصفهان: مانی.
صمصام شریعت، هادی. (1384). درمان با گیاه: مبانی نسخه‌پیچی گیاهی و مجموعه‌ای از نسخه‌های گیاهی ساده و مرکب. (چ9). تهران: روزبهان.
عیسی، احمد محمد. (1377). واژگان هنر اسلامی (مصور) فارسی- عربی- انگلیسی. (محمدرضا ارجمند و مرجان موسوی، مترجمان) قم: کتابخانۀ عمومی آیت‌الله مرعشی نجفی (ره).
قلیچ‌خانی، حمیدرضا. (1373). رسالاتی در خوشنویسی و هنرهای وابسته. تهران: روزنه.
مایل هروی، نجیب. (1372). کتاب‌آرایی در تمدن اسلامی- مجموعه رسایل درزمینۀ خوشنویسی، مرکب‌سازی، کاغذگری، تذهیب و تجلید به‌انضمام فرهنگ واژگان نظام کتاب‌آرایی. مشهد: آستان قدس رضوی.
مقاله
برکشلی، ماندانا. (1378). «اثرات میکروبیولوژیکی حنا در رنگرزی سنتی کاغذهای تاریخی». هنرنامه، سال دوم شمارۀ 3، ص64-79.
حدادی، محمد؛ آزادی بویاغچی، مهرناز؛ افشارپور، مریم. (1395). «بررسی اوزان سنتی به‌کاررفته در دستورالعمل‌های ساخت مرکب در رساله‌های خوشنویسی». گنجینۀ اسناد، 105، صص 89-100.
خان‌احمدی، معصومه؛ حاجی‌آقایی، رضا؛ قاسمی، سمیرا؛ آخوندزاده، شاهین؛ آزادمهر، عباس؛ آشوری، نسیم؛ نقدیِ بادی، حسنعلی. (1392). «مروری بر خواص گیاهان دارویی رنگ‌زا». فصلنامۀ گیاهان دارویی، دورۀ چهارم (شماره‌مسلسل 52، پاییز)، صص 1-25.
دانش‌پژوه، محمدتقی. (1356). «رنگ‌سازی در کاغذ و رنگ‌زدایی از آن». هنر و مردم، دورۀ 16 (ش181، آبان)، صص 16-35.
عبدالعلی‌زاده، محبوب؛ آزادی بویاغچی، مهرناز؛ محمدی‌پور، محمد؛ محمدی آچاچلویی، محسن. (1396). «بررسی تأثیرات قارچ‌کش تیوفانات متیل بر ویژگی‌های بصری و ساختاری کاغذ». تحقیقات علوم چوب و کاغذ ایران، شمارۀ پیاپی 59، صص 261-274.
گلچین معانی، احمد. (1341). «یک رسالۀ نفیس و کهن‌سال هنری». دانشکدۀ ادبیات تبریز، شمارۀ 62، صص 287-310.
نوشاهی، عارف. (1380). «"بیاض خوشبویی" در شرح اسباب و لوازم فرهنگ و تمدن شبه‌قاره در دورۀ تیموریان». نامۀ بهارستان، سال دوم، شمارۀ دوم (دفتر 4، پائیز و زمستان)، صص 79-86.
پایان‌نامه
افتخار، فریبا. (1377). «نقش رنگ‌ها و مواد واسطه در فرسودگی قالی‌های قدیمی»، استادان راهنما: معتقد، سوسن؛ انصاری، ناهید. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد مرمت اشیاء تاریخی و فرهنگی: دانشگاه هنر اصفهان.
رضوانی کاشانی، نیلوفر. (1393). «تأثیر رنگینه‌های پوست انار، بلوط، روناس و گلرنگ در کاغذهای رنگ‌شدۀ مورداستفاده در مرمت نسخ خطی»، استادان راهنما: فرهمند بروجنی، حمید؛ آزادی، مهرناز. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد مرمت اشیاء تاریخی و فرهنگی: دانشگاه هنر اصفهان.
روحی دهبنه، صدیقه. (1396). «بررسی خواص فام‌های زرد رنگینه‌های گیاهی در مرمت نسخ خطی براساس دستورالعمل‌های متون تاریخی، مطالعۀ موردی: مطالعۀ خواص ضدقارچی و ثبات رنگی زعفران، معصفر، زردچوبه دربرابر نور»، استادان راهنما: سامانیان، کوروس؛ افشارپور، مریم. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد مرمت اشیاء تاریخی و فرهنگی: دانشگاه هنر تهران.
مشکی، زینب؛ ابدالی، مریم. (1389). «شناسایی اشیاء رنگی ترکیبی در تصویر»، استاد راهنما: محمدکاظمی، فرهاد، پایان‌نامۀ کارشناسی: دانشگاه پیام نور مشهد.
منابع اینترنتی
واژه‌یاب. (بدون تاریخ). بازیابی در 4تیر1396، از https://www.vajehyab.com
استانداردها
استاندارد شمارۀ 4084: «نساجی-آزمون‌های ثبات رنگ- ثبات رنگ دربرابر نور مصنوعی: لامپ قوس زنون برای آزمون رنگ‌پریدگی». بازیابی 1دی1396 از: www.isiri.org
استاندارد شمارۀ 5936: «ثبات رنگ کالاهای نساجی-اصول کلی برای اندازه‌گیری رنگ سطح-روش آزمون». بازیابی 1دی1396 از: www.isiri.org
استاندارد شمارۀ 2-8273: «کاغذ و مقوا-اندازه‌گیری ویژگی کششی قسمت دوم: ازدیاد طول با سرعت ثابت-روش آزمون». بازیابی 1دی1396 از: www.isiri.org
استاندارد شمارۀ 20283: «کاغذهای حساس به حرارت-ویژگی‌ها و روش‌های آزمون». بازیابی 1دی1396 از: www.isiri.org
نشست تخصصی
برکشلی، ماندانا. (30آذر1395). «موادشناسی نسخ خطی». دانشگاه الزهرا.
منابع لاتین
کتاب
Bechtold, Thomas; Mussak, Rita. (2009). Handbook of Natural Colorant. Willey.
Kirby, Jo; Bommel, Maarten van; Verhecken, André. (2014). Natural Colorants for Dyeing and Lake Pigments Practical Recipes and their Historical Sources.
Krohn- Ching, VAL. (1980). Hawaii Dye Plants and Dye Recipes. USA: university of Hawaii Press.
Singh, Har Bhajan; Bharati, Kumar Avinash. (2014). Handbook of Natural Dyes and pigments. New Delhi: Woodhead Publishing India PVT. LTd
مقاله
Barkeshli, Mandana. (2016). “Historical Persian Recipes for Paper Dyes”. Resturato: (International Journal for the Preservation of Library and Archival Material), 37(1), pp 49-89.
Ebeid, Hassan; Brown, Jean; Holt, Ysanne; Singer, Brain. (2013). “A Study of Dyed Endpaper During Islamic Mediaeval Time in Egypt: Purpose, Materials and Techniques”. Paper Conservation: Decisions & Compromises; ICOM-CC Graphic Document Working Group- Interim Meeting. Vienna: Austrian National Library, 17–19 April 2013, p62.
Yamazaki, Kazuki. (2011). “Safflower Dye in History of Japan and its Application in Modern Education”. International Symposium and Exhibition on Natural Dyes. La Rochelle- France, 25-30 April.
استانداردها
TAPPI T529 om-04. (2004). “Surface pH measurement of paper”.
منابع اینترنتی
 “Infarared and Raman Users Groups”. revised 1 feb. 2018 from http://www.IRUG.org