مناسبات فرهنگی و اجتماعی آمریکا با ایران در دورۀ پهلوی (1304-1357ش) (مطالعۀ موردی شهر اصفهان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ دانشگاه اصفهان

2 استاد تاریخ دانشگاه اصفهان

3 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه اصفهان

چکیده

هدف: این پژوهش با تکیه بر اسناد به بررسی و بازشناسی اهداف و سیاست‌های درازمدت فرهنگی آمریکا در دورۀ پهلوی در شهر اصفهان پرداخته‌است.
روش/ رویکرد پژوهش: پژوهش حاضر به روش تاریخی بر توصیف و تحلیل مبتنی است و بر پایۀ منابع اسنادی، کتابخانه‌ای، مطبوعاتی و مصاحبه انجام شده‌است.
یافته‌ها و نتیجه‌گیری: یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که اهداف دیپلماسی فرهنگی آمریکا در ایران از هویت و منافع ملی آن کشور متأثر بوده‌است؛ بنابراین آمریکا با احداث مراکز آموزشی، انجمن‌های فرهنگی و باشگاه‌های لاینز و روتاری در ایرانْ شیوۀ زندگی و ارزش‌های آمریکایی را به‌عنوان الگویی آرمانی دنبال می‌کرده‌است. موقعیت شهر اصفهان به‌عنوان قلب تپندۀ صنعت و تجارت، این شهر را به یکی از مهم‌ترین پایگاه‌های فرهنگی-اجتماعی مستشاران آمریکایی تبدیل کرده بود. برخی از مستشاران تحت پوشش فعالیت‌های فرهنگی، آموزشی، بهداشتی و مطالعات مردم‌شناسی درصدد افزایش نفوذ سیاسی خود بودند و با اتکا به مصونیت قضایی، پاره‌ای از معضلات اجتماعی را پدید آوردند. این معضلات، واکنش شدید و دیدگاه منفی مردم اصفهان را به حضور اتباع آمریکایی در این شهر به‌دنبال داشت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

American Cultural and Social Activities in Iran in the Pahlavi Period (The case of Isfahan)

نویسندگان [English]

  • Maasumeh Goodarzi Borojerdi 1
  • Morteza Nouraei 2
  • Abolhasan Fayaz Anoosh 3
1 PhD Student, Department of History, University of Isfahan
2 Professor, Department of History, Isfahan University,
3 Associate Professor, Department of History, University of Isfahan
چکیده [English]

Purpose: This paper explores the policies and purposes of half a century of cultural and social activities of Americans in Iran, from around 1925 to 1979.
Methodology and Research Design: A descriptive-analysis research method was used based on documents, library, press resources and interviews.
Findings and Conclusion: Activities were driven by the political interests of the United States. Promotion of American values and life style as an ideal model was pursued consistently under the cover of cultural, social, and anthropological programs for enhancing political influence. Isfahan, as an industrial and business hub of Iran, was at the center of the interest. Enjoying judicial immunity, some of the American officials engaged in activities that lead to outrage among the public.



 

کلیدواژه‌ها [English]

  • cultural relations
  • social relations
  • Pahlavi’s Era
  • Isfahan
  • USA
منابع
اسناد
اسناد منتشرنشده
سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران، مرکز اصفهان (ساکمااصف): شمارۀ 142/264، 949/264، 110/293، 170/293، 230/293، 485/293، 819/293، 826/293، 916/293، 949/293، 971/293، 972/293، 2486/293، 2724/293، 3143/293، 4358/293، 4641/293، 5811/293، 5939/293، 5946/293، 5964/293، 235/364.
سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران (ساکما): شمارۀ 2439/297.
مذاکرات مجلس شورای ملی، دورۀ چهارم، جلسۀ 118.
مرکز اسناد انقلاب اسلامی ایران (مراسان): پرونده 3/12146، شماره 307.
اسناد منتشرشده
اسناد فراماسونری در ایران. (1380). (ج2). تهران: موسسۀ مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
اسناد لانۀ جاسوسی، جلد 7: روابط آمریکا و شاه. (1373). (دانشجویان مسلمان پیرو خط امام، تهیه‌کننده). تهران: مرکز نشر اسناد لانۀ جاسوسی آمریکا.
اسناد لانۀ جاسوسی، جلد 13: دخالت‌های آمریکا در ایران (4). (1373). (دانشجویان مسلمان پیرو خط امام، تهیه‌کننده). تهران: مرکز نشر اسناد لانۀ جاسوسی آمریکا.
اسنادی از اصل چهار ترومن در ایران (1325-1346 ھ.ش). (1382). (ج1). (تیمور بشیر گنبدی، کوشش‌گر). تهران: اسناد ریاست جمهوری.
اسنادی از مدارس ایرانی در خارج و مدارس خارجی در ایران (1301-1317 ھ.ش). (1381). (عیسی عبدی، گردآورنده). تهران: مرکز اسناد ریاست جمهوری.
فراماسونرها، روتارین‌ها و لاینزهای ایران 1333-1357. (1377). (مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تدوین‌گر). تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
یاران امام به‌روایت اسناد ساواک، ج19: خادم شریعت: شرح مبارزات حضرت آیت‌الله سیدحسین خادمی. (1380). تهران: مرکز نشر اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.
کتاب
احیائی، زینب. (1382). مستشاران آمریکایی در ایران به‌روایت اسناد. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
امینی، علی‌رضا. (1381). تحولات سیاسی و اجتماعی ایران در دوران پهلوی. تهران: صدای معاصر.
انصاری، عبدالرضا. (1391). ناگفته‌ها از روزگار پهلوی‌ها: خاطرات عبدالرضا انصاری. (محمود طلوعی، مقدمه‌نویس و ویرایش‌گر). تهران: علم.
بداقی، حمیدرضا. (1387). بررسی روابط سیاسی ایران و ایالات‌متحدۀ آمریکا (1347-1332ش) با نگاهی به اسناد وزارت امور خارجه. تهران: مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی.
بصیرت‌منش، حمید. (1378). علما و رژیم رضاشاه: نظری بر عمل‌کرد سیاسی-فرهنگی روحانیون در سال‌های 1305-1320. (چ2). تهران: عروج.
بیل، جیمز. (1371). عقاب و شیر (تراژدی روابط ایران و آمریکا). (ج1). (مهوش غلامی، مترجم). تهران: کوبه.
الدر، جان. (1333). تاریخ میسیون آمریکائی در ایران. (سهیل آذری، مترجم). تهران: نورجهان.
رضازادۀ ملک، رحیم. (1350). تاریخ روابط ایران و ممالک متحدۀ آمریکا. تهران: کتابخانۀ طهوری.
روبین، باری. (1363). جنگ قدرت‌ها در ایران. (محمود مشرقی، مترجم). تهران، آشتیانی.
شریعت‌پناهی، حسام الدین. (1372). اروپایی‌ها و لباس ایرانیان. تهران: قومس.
شوستر، مورگان. (1368). اختناق ایران. (ابوالحسن موسوی شوشتری، مترجم؛ اسماعیل رائین و فرامرز برزگر، کوشش‌گران). تهران، صفی‌علی‌شاه.
مهرعلی‌زاده، مهدی. (1386). تاریخ سیاسی انقلاب اسلامی در اصفهان. اصفهان: مرکز اصفهان‌شناسی.
میلسپو، آرتور چستر. (2536/1356). مأموریت آمریکایی‌ها در ایران. (حسین ابوترابیان، مترجم). تهران: پیام.
نعمتی، نورالدین. (1394). روابط ایران و آمریکا در دورۀ پهلوی دوم. تهران: نگاه معاصر.
واعظی، حسن. (1379). ایران و آمریکا: بررسی سیاست‌های آمریکا در ایران. تهران: سروش.
ولایتی، علی‌اکبر. (1387). یک قرن ارتباط: پیشینۀ ارتباط ایران و آمریکا در سدۀ گذشته و تأثیر تحولات جهانی بر این رابطه. تهران: کانون جوان.
هدایت، محمود. (1365). مهاجرت‌های خارجی و علل و آثار آن در ایران. تهران: مرکز اسناد و مدارک سازمان برنامه‌وبودجه.
هوشنگ مهدوی، عبدالرضا. (1388). سیاست خارجی ایران در دوران پهلوی. تهران: امیرکبیر.
مقاله
آشنا، حسام‌الدین. (1384). «دیپلماسی فرهنگی امریکا در ایران؛ انجمن ایران و امریکا». فصل‌نامۀ مطالعات تاریخی، پاییز 1384، ش9، صص 8-45.
رشیدپور، احمد؛ فتحی، کورش. (1385). «روابط فرهنگی ایران و ایالات‌متحدۀ آمریکا از شهریور 1320 تا 28مرداد1332». فصل‌نامۀ تاریخ روابط خارجی، زمستان 1385، ش29، صص 197-236.
طاهراحمدی، محمود. (1372). «نخستین مدارس میسیون‌های آمریکایی در ایران». گنجینۀ اسناد، زمستان 1372، ش12، صص 20-28.
متولی، عبدالله. (1384). «نگاهی به عمل‌کرد مؤسسات تبلیغی آمریکایی‌ها در ایران». فصل‌نامۀ مطالعات تاریخی، پاییز 1384، ش9، صص 100-133.
مهرعلی‌زاده، مهدی. (1385). «تلاش‌های غرب‌گرایانۀ رژیم پهلوی برای تحکیم سلطۀ فرهنگی-سیاسی در اصفهان از 1343-1357ش». فصل‌نامۀ تاریخ‌پژوهان، پاییز 1385، ش7، صص 242-254.
مجموعه‌مقاله
ترابی، سهیلا. (1390). «روند نوگرایی در آموزش زنان تا پایان پهلوی اول». در مجموعه‌مقالات سمینار بینالمللی زن در تاریخ ایران معاصر، دانشگاه زنجان، چاپ‌شده در کتاب زن در تاریخ ایران معاصر (از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی). تهران: کویر.
روزنامه‌ها و نشریات
اولیاء اصفهان، شمارۀ 1105، 4/8/1345، اصفهان.
راه نجات، شمارۀ 1000، سال 1344، اصفهان.
مرزهای نو (نشریۀ ادارۀ اطلاعات آمریکا در تهران)، دورۀ 21، شمارۀ 9، 1977، تهران.
مصاحبه
- اسحاقی، احمد. (25بهمن1395). محل مصاحبه: خیابان عباس‌آباد، محل نگهداری: آرشیو شخصی نویسندۀ مقاله.
- باقریه، محمدکاظم. (20آذر1396). محل مصاحبه: دانشگاه پیام نور اصفهان، محل نگهداری: آرشیو شخصی نویسندۀ مقاله.
- تبریزچی، محمدرضا. (14دی1395). محل مصاحبه: مرکز مطالعات پژوهش‌های صائب، محل نگهداری: آرشیو شخصی نویسندۀ مقاله.
- شیخی، محمد. (21خرداد1396). محل مصاحبه: خیابان مشتاق، محل نگهداری: آرشیو شخصی نویسندۀ مقاله.
- صراف بیدآبادی، اکبر. (25بهمن1395). محل مصاحبه: خیابان عباس‌آباد، محل نگهداری: آرشیو شخصی نویسندۀ مقاله.
- مسجدی، محمد. (18آذر1396). محل مصاحبه: مرکز اصفهان‌شناسی، محل نگهداری: آرشیو شخصی نویسندۀ مقاله.
- وحدت، محمد. (14آذر1396). محل مصاحبه: کتابخانۀ مرکزی دانشگاه اصفهان، محل نگهداری: آرشیو شخصی نویسندۀ مقاله.
- وفایی، منوچهر. (12آذر1395). محل مصاحبه: شهرک خانۀ اصفهان، محل نگهداری: آرشیو شخصی نویسندۀ مقاله.