شناسایی رنگینه‌ها و رنگ‌دانه‌های به کار رفته در تزیینات و مرکب نسخ خطی قرآنی دوره صفوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مربی و عضو هیئت علمی پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی - فرهنگی پزوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری

2 مربی و عضو هیئت علمی پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی- فرهنگی پزوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری

چکیده

هدف: هدف پژوهش حاضر شناسایی رنگینه‌ها و رنگ‌دانه‌های به‌کاررفته در تزیینات نسخ خطی قرآنی دورة صفویه با روش‌های دستگاهی و مقایسة آن‌ها با مواد ذکرشده در رساله‌‌های کتاب‌‌آرایی است. برای اهداف حفاظتی و مرمتی نیز باید مواد رنگ‌دهنده شناسایی شود تا فرایند فرسایش و چگونگی پاک‌سازی و درمان آن‌ها معلوم گردد.
روش و رویکرد پژوهش: این پژوهش از نوع آمیخته است که گردآوری داده‌ها بر اساس اطلاعات حاصل از مطالعات کتابخانه‌‌ای و روش‌‌های دستگاهی است. در این پژوهش از روش‌‌ شیمی تر، میکروسکوپ الکترونی روبشی مجهز به تجزیة شیمیایی پاشندگی پرتوی ایکس (SEM-EDX)، طیف‌سنجی لیزری رامان و طیف‌سنجی زیر قرمز تبدیل فوریه (FTIR) مجهز به سلول انعکاسی ATR استفاده شد.
یافته‌های پژوهش: در این پژوهش شانزده نمونه از رنگ‌های آبی، قرمز و سبز به‌کاررفته در جدول‌کشی، علامت آیه و مرکبِ شش نسخة خطی منسوب به دورة صفویه بررسی و شناسایی شد. نتایج بررسی رنگ‌ها نشان داد که لاجورد، نیل، آزوریت و سفید سرب (کربنات بازی سرب) در رنگ‌های آبی؛ شنگرف، سرنج و روناس (آلیزارین) در رنگ‌های قرمز و زنگار (وردیگریس) و سفید سرب در رنگ‌های سبز تزیینات و مرکب این نسخ قرآنی استفاده شده است. تاریخچة کاربرد رنگینه‌ها و رنگ‌دانه‌های شناسایی‌شده نشان می‌دهد که از همة آن‌ها در رساله‌‌های قدیمی نام برده شده و از مواد متداول در دورة صفویه بوده است و بدین ترتیب می‌توان نتیجه گرفت که هیچ تناقضی بین مواد استفاده‌شده و دورة تاریخیِ موردِنظر(صفویه) وجود ندارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Dyes and Pigments in the Ornaments and the Inks of Illuminated Quran Manuscripts of Safavid Era

نویسندگان [English]

  • Roya Bahadori 1
  • faranak Bahrololoomi 2
1 Faculty member of research institute of cultural heritage and tourism (RICHT)
چکیده [English]

Purpose: This paper presents techniques used for identifying dyes and pigments used in inks and illuminations of several old Quranic manuscripts. Knowledge of the kind of dyes and pigments used in producing old manuscripts helps the choice of appropriate cleaning methods and conservation treatments.
Method/Research Design: Scanning electron microscopy with energy dispersive X-ray spectroscopy (SEM-EDX), Fourier transform infrared spectroscopy with attenuated total reflection (ATR-FTIR), Raman laser spectroscopy were used for the characterization of the paint layers and inks of the selected samples taken from 6 illuminated manuscripts, all belonging to the Safavid era (15-16 century AD).
Findings: Analyses of sixteen samples taken from the six manuscripts showed that lapis lazuli, indigo, azurite and lead white in blue colors, madder, cinnabar, red lead in red colors, and verdigris and lead white in green colors, were used. All of the pigments and dyes used in manuscripts were common in the Safavid era and were mentioned in literature. Therefore the authenticity of these manuscripts is established.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Illumination
  • dye
  • pigment
  • Safavid

مراجع

  • کتاب فارسی

    • پورتر، ایو. (1389). آداب و فنون نقاشی و کتاب‌‌آرایی. (زینب رجبی، مترجم). تهران: فرهنگستان هنر، ص87.
    • طبری، محمد بن ایوب الحاسب. (1391). تحفة‌الغرائب. (جلال متینی، مصحح). تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی. صص141-145.
    • منشی قمی، احمدبن حسین. (1359). گلستان هنر. (چ2). (احمد سهیلی خوانساری، کوششگر). تهران: منوچهری.
    • مایل هروی، نجیب(گردآورنده). (1372). کتاب‌‌آرایی در تمدن اسلامی. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.

    مقاله فارسی

    • آل داوود، سیدعلی. (1389). «رنگ‌آمیزی کاغذ و مرکب‌سازی، برگرفته از کتاب جواهرالصنایع». نامة بهارستان، سال یازدهم، دفتر 16، صص27-36.
    • بحرالعلومی، فرانک و بهادری، رویا. (1390). «طلا یا به‌مانند طلا». نامة بهارستان، دفتر 18-19، صص157-161.
    • حاجیانی، شیوا و مهناز عبدالله خان گرجی. (1387). «شناسایی رنگ‌های مورداستفاده در سه نسخة عقدنامة عصر قاجار». مرمت و پژوهش، شمارة 4، صص119-130.
    • کردوانی، لی‌لی و دیگران. (1393). «مطالعات حفظ و مرمت پوست‌نوشته‌ای قرآنی متعلق به سده‌های سوم و چهارم ق». دوفصلنامة مرمت و معماری ایران، سال چهارم، شمارة هفتم، بهار و تابستان، صص17-27.
    • لامعی رشتی، محمد و دیگران. (1388). «آنالیز عنصری مرکب‌‌های به‌کاررفته در قطعات پوست‌نوشت قرآن با روش میکروسکپی». نامة بهارستان، سال دهم، دفتر 15، صص177-184.
    • معزّبن بادیس. (1389). «رسالة بوقلمون در رنگ‌‌ها». (نادر مطّلبی کاشانی، کوششگر). نامة بهارستان، سال 11، دفتر 17، صص 17-30.

     

     

    منابع لاتین

    کتاب لاتین

    • Balfour-Paul, J. (1990). Indigo in the Arab world, in: Dyes in History and Archaeology. York: Textile Research Associates, pp56-89.
    • Delamar, F. and B. Guineau. (2010). Colour Making and Using Dyes and Pigments. UK: Thames and Hudson.
    • Gettens, R. J.; West Fitzhugh, E. (1997). Artists’ Pigments: A Handbook of their History and Characteristics. Ashok Roy (ed.). National Gallery of Art and Oxford University Press. Washington, DC: Oxford University Press,vol: 2.
    • Gettens, R.; Feller, R.; Chase, W. T. (1997). Artists’ Pigments: A Handbook of their History and Characteristics. Roy, A. (ed.). National Gallery of Art and Oxford University Press. Washington, DC: Oxford University Press, vol: 2.
    • Kuhn, H. (1997). Artists’ Pigments: A Handbook of their History and Characteristics. A. Roy (ed.). National Gallery of Art and Oxford University Press. Washington, DC: Oxford University Press, vol: 2.
    • Pelesters, J. (1997). Artists’ Pigments: A Handbook of their History and Characteristics. Ashok Roy (ed.). National Gallery of Art and Oxford University Press. Washington, DC: Oxford University Press,vol: 2.
    • Schweppe, H. (1997). Artists’ Pigments: A Handbook of their History and Characteristics. West FitzHugh, E., (ed). National Gallery of Art and Oxford University Press: Washington, DC, Oxford,vol: 3.
    • Schweppe, H; Winter, J. (1997). Artists’ Pigments: A Handbook of their History and Characteristics. West FitzHugh, E., (ed), National Gallery of Art and Oxford University Press: Washington, DC, Oxford,vol: 3.
    • West Fitzhugh, E. (1986). Artists Pigment: A handbook of their history and characteristics. Feller, R., (ed). National gallery of art, vol: 1.

    مقالة لاتین

    • Anselmi, K.; et al. (2016). “MOLAB® meets Persia: Non-invasive study of a sixteenth-century illuminated manuscript Chiara”. Studies in Conservation, Sup. 1, pp185-192.
    • Barkeshli, M. (2009). “Historical and scientific analysis of Iranian illuminated manuscripts and miniature paintings”. Golestan-e Honar, Vol: 5, Issue: 2 (16), pp8-22.
    • Barkeshli, M.; AtaieG. H. (2008). “pH Stability of Saffron Used in Verdigris as an Inhibitor in Persian Miniature Paintings”. Restaurator, Volume 23, Issue 3, pp154-164.
    • Chaplin, T. D .(2006). “Raman spectroscopic analysis of selected astronomical and cartographic folios from the early 13th century Islamic ‘Book of Curiosities of the Sciences and Marvels for the Eyes”. J. Raman Spectrosc, pp865-877.
    • Hayes, V.; S. Denoël; Z. Genadry; B. Gilbert. (2004). “Identification of pigments on a 16th century Persian manuscript by microRaman spectroscopy”. J. Raman Spectrosc. 35, pp781-785.
    • Kasiri, M. B. (2015). “Identification of Lazurite Pigment in Persian Miniatures by PIXE and AFM Methods”. J. Color. Sci. Tech., JCST-06-04-2015-1579.
    • Koochakzaei, A. R. A.; Nemati Babaylou1, A.; Daneshpoor, L. (2016). “Identification of Pigments Used in Decoration of Paper Inscription Related to Ansarin House of Tabriz”. J. Color. Sci. Tech., pp297-306.
    • Mahmoudi Khorandi, M.; M. Gulmini1; M. Aceto; A. Agostino and H. Sayyadshahri. (2016). “the non‐invasive approaches to identify the dyes and pigments of the Haft Awrang‐i Jāmi”. Second International Conference on Natural Sciences and Technology in Manuscript Analysis, Book of Abstracts, Hamburg University, pp13-14.
    • Samanian, Kouros; Abbasi, Zahra; Dashtizadeh, Maryam. (2014). “Archaeological perspective on the Egyptian girl tableau attributed to Kamal-al-Molk : the Iranian royal painter in the Qajar era (1794 -1925 AD)”. Mediterranean archaeology & archaeometry, Vol: 14, No:1, pp75-92. 
گنجینۀ اسناد
دوره 27، شماره 1
خرداد 1396
صفحه 104-125

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 12 تیر 1395
  • تاریخ بازنگری: 12 مرداد 1395
  • تاریخ پذیرش: 04 اسفند 1395
  • تاریخ اولین انتشار: 01 خرداد 1396

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار