تناسبات زیبا: مقایسۀ تطبیقی تناسبات ساختاری یکی از قباله‌های ازدواج موجود در گنجینۀ آستان قدس رضوی با نظام تناسبات متداول در غرب

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد ارتباط تصویری دانشگاه هنر تهران

2 استادیار گروه ارتباط تصویری دانشگاه هنر تهران

چکیده

هدف: قباله‌های ازدواج، پیمان‌نامه‌هایی هستند که نشان‌دهندۀ هویت خانواده و در سطحی وسیع‌تر نشان‌دهندۀ هویت ملی و تاریخی جامعه‌اند. قباله‌های ازدواج موجود در آستان قدس رضوی، به عنوان مواد فرهنگی، آثار با ارزشی هستند که مطالعۀ آن‌ها گوشه‌ای از فرهنگ و هنر این مرز و بوم را نمایانده و به شناخت فرهنگ یا تاریخ ما کمک شایان توجهی می‌کند. هدف تحقیق حاضر، شناسایی اصولی است که ترجیحات زیبایی شناسانه تاریخی ایران، از لحاظ تناسبات، از آن پیروی کرده‌اند. سازماندهی عناصر بصری آثار هنری در غرب، به طور سنتی، با توجه به نسبت‌هایی صورت می‌گیرد که در این فرهنگ با عنوان تناسبات زیبا تعریف شده است. نوشتار حاضر، به دنبال پاسخ به این پرسش است که «آیا در قباله‌های ازدواج گنجینه آستان قدس، مانند آنچه در هنر کلاسیک غرب رایج است، از تناسبات طلایی و دیگر تناسبات مطرح بهره برده شده یا این اسناد دارای اصول و قواعد خاص خود در تناسبات هستند؟»
روش/ رویکرد پژوهش: نوشتار حاضر بخشی از یک پژوهش با روش ترکیبی است که در آن تناسبات ساختاری نمونه قباله‌های موجود در آستان قدس رضوی مورد مطالعه قرار گرفته است. برای جلوگیری از اطاله سخن و برای کسب نتیجه‌ای مشخص تر، به منظور شناسایی نظام تناسباتی قباله‌ها، از میان نمونه‌های مورد مطالعه، به طور هدفمند، فقط یک برگ از قباله‌های طوماری به عنوان مورد پژوهش، انتخاب شده و مورد تجزیه و تحلیل ساختاری قرار گرفته است.
یافته‌ها و نتایج پژوهش: تناسبات رایج در هنر غرب (شامل تناسبات طلایی در مستطیل، مربع و مانند آن، مستطیل ریشه دو، سری اعداد فیبوناچی، و تناسبات لوکوربوزیه)؛ طی پژوهشی با تناسبات به کار رفته در تقسیمات زیربنایی قباله‌های ازدواج موجود در گنجینۀ آستان قدس رضوی مورد مقایسه تطبیقی قرار گرفت. از آنجا که در نوشتار پیشِ رو امکان ارائۀ تحلیل همه نمونه‌های قباله‌های مورد مطالعه وجود نداشت، تنها به تجزیه و تحلیل یکی از آن‌ها کفایت شد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که در این نمونه، همانند دیگر نمونه قباله‌های موجود در آستان قدس رضوی، تناسبات طلایی و رادیکالی و دیگر تناسبات متداول در غرب مورد استفاده قرار گرفته‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Beautiful Ratios: the Comparative Analysis of Structural Proportions in a Marriage Contract in the Treasury of Astan Quds Razavi and the Common Ratio Structures in the West

نویسندگان [English]

  • Shima Jarmoozi 1
  • Soodabeh Salehi 2
1
2
چکیده [English]

 
Purpose: Marriage contracts reveal family identities in particular and the national and historical identity of communities in general. The study of marriage contracts in the treasury of Astan Quds Razavi as valuable cultural documents can help in the representation of Iran's art and culture, and the recognition of our history. This study aimed at identifying the ratio principles that were followed by historical aesthetic preferences in Iran. Traditionally, organization of visual components in western artworks is conducted according to what has been defined as beautiful ratios in their own culture. The current study seeks answer to this question:  do the marriage contracts in the treasury of Astan Quds Razavi employ the common western visual components in classic art such as golden ratio or other well-known ratio structures or they follow their own unique principles?"
Methodology/Approach: The current study uses a mixed-methods approach in which the structure of sample marriage contracts in Astan Quds Razavi are studied. In order to reach the results only one contract was used as a sample and was analyzed in details.
Findings: The common western ratio structures (including golden ratio in rectangle, square, etc., Fibonacci series, and Le Corbusier principles) were compared with proportions used in marriage contracts in Astan Quds Razavi.
Conclusion: The findings revealed that like other existing contracts in Astan Quds Razavi, golden ratio, radical proportions and other common ratios in the West have been used in the studied marriage contract.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Marriage Contracts
  • treasury of Astan Quds Razavi
  • Golden ratio
  • Fibonacci series
  • Radical proportions
 افهمی، رضا؛ و دیگران (1385). تناسبات انسانی در هنر هخامنشی. هنرهای زیبا، 28،93-104.
 السعید، عصام و پارمان، عایشه (1363). نقش­های هندسی در هنر اسلامی (مسعود رجب­نیا، مترجم). تهران: سروش.
 آیت­اللهی، حبیب الله (1377). مبانی نظری هنرهای تجسمی. تهران: سمت.
بختیاری، جواد (1364). جوهره و ساختار هندسی خط نستعلیق. فصلنامه هنر، 9،130-145.
بورکهارت، تیتوس (1365). هنر اسلامی: زبان و بیان (مسعود رجب نیا،مترجم). تهران: سروش.
بوزجانی، ابوالوفاء (1369). هندسه­ی ایرانی (سید علیرضا جذبی، برگردان به عبارت روز و گردآوری ضمیمه). تهران: سروش.
پورتر، ایو (1389). آداب و فنون نقاشی و کتاب آرایی (زینب رجبی، مترجم). تهران: نشر شادرنگ.
جواهری، مریم (1391). پژوهشی در عقدنامه‌های ازدواج دوره­ی قاجار. مشهد: زیر چاپ.
چینگ، فرانسیس (1387). معماری، فرم، فضا و نظم (مجتبی دولتخواه، فاطمه رادان و هادی فیروزبخش، مترجمان). تهران: سروش دانش.
حلیمی، محمد حسین (1372). اصول و مبانی هنرهای تجسمی. تهران: شرکت افست. 
داندیس، دونیس ا. (1368).  مبادی سواد بصری (مسعود سپهر، مترجم) تهران: سروش.
دروش، فرانسوا. (1383). سطراندازی و صفحه­آرایی (سید محمدحسین مرعشی، مترجم). نامه بهارستان، 9 و 10، 8465-84.
ساداتی، ناصر. (1388). بررسی تطبیقی هندسه در نظام هنری شرق (نقاشی ایرانی) و نظام هنری غرب (کوبیسم). کتاب ماه هنر، 136، 88-91.
علیزاده بیرجندی؛ و دیگران (1385). نگرشی بر مهرنامه­های عصر قاجاریه در بیرجند. تهران: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری.
فراهانی، کامیار (1384). فیبوناچی و قواعد موج. نشریه­ی سرمایه.
قربانی، ابوالقاسم (1350). ریاضیدانان ایرانی. تهران: مدرسه­ی عالی دختران ایران.
کاشف­پور، نیلوفر (1388). از واحد تا احد. مشهد: سخن گستر.
کریر، راب (1380). تناسبات در معماری (محمد احمدی نژاد، مترجم). اصفهان: نشر خاک.
کیانی هفت لنگ، کیانوش (1381). ازدواج و بازتاب آن در قباله نویسی. فرهنگ مردم،87-94.
لولر، رابرت (1368). هندسه­ی مقدس (هایده معیری، مترجم). تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
Barratt, K. (1980). Logic and design in art, science & mathematics. London: The Herbert.
Flores, A., & Birge, L. (1998). Ancestry of humans and bees.School Science and Mathematics,98)2(, 99-103.
Haslam, A. (2006). Book design. London: Laurence king.
Johnson, A. (1999). Now and then: Fiber meets Fibonacci. Mathematics Teaching in the Middle School,4(4), 256-262.
Kalajdzievski, S. (2008). Math and art. U.S.: CRC Press.
Livio, M. (2003). The golden number. Natural History,112)2(,64-69.
Oxford Dictionary of Archaeology. (2012). Material culture. Retrieved July 8, 2012 from