نقش افزودنی‌ها بر کیفیت مرکب ایرانی: مطالعۀ موردی حنا و نمک

سلطانی, زهرا; فرهمند بروجنی, حمید; عابد اصفهانی, عباس; احمدی, حسین

نقش افزودنی‌ها بر کیفیت مرکب ایرانی: مطالعۀ موردی حنا و نمک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ کارشناس ارشد مرمت اشیاء فرهنگی و تاریخی، دانشگاه هنر اصفهان، دانشکده مرمت (نویسندة مسئول)

² دانشجوی دکتری مرمت اشیای فرهنگی و تاریخی، مربی وعضو هیئت علمی دانشگاه هنر اصفهان

³ عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی خوراسگان (اصفهان)

⁴ استادیار مرمت اشیای فرهنگی و تاریخی دانشگاه هنر اصفهان

چکیده

از بین لوازم کتابت و خوشنویسی، مرکب در نزد کاتبان و خوشنویسان ارزش ویژهای داشته است چنانکه یک چهارم حُسن خط را در گرو مرغوبیت مرکب دانسته اند. متأسفانه استفادۀ فراوان مرکب سازان امروزی از مواد نامرغوب و عدم دقت لازم در فرآوری مرکبها، و یا شاید عدم آگاهی آن ها از ترکیب مرکب های مرغوب قدیمی و در عمده ای از موارد سودجویی برخی، آثار ارزشمند خوشنویسان را که دیر یا زود جزء آثار موزه ای و ملی قرار می گیرد؛ در گذر زمان دچار آسیب های جدی مثل رنگپریدگی، کپک، ریزش رنگ و نظایر آن کرده است. ازآنجا که کارهای پژوهشی صورت گرفته در این زمینه هنوز به درستی راهگشایی در این زمینه نبوده است؛ پس، پژوهش در این زمینه امری لازم است.
هدف: هدف این پژوهش بررسی تأثیرات افزودنی حنا و نمک بر روی مرکب سنتی است.
روش و رویکرد پژوهش: روش یافته اندوزی کتابخانه ای، آزمایشگاهی، اینترنتی و روش پردازش داده ها، توصیفی-تحلیلی است. در این پژوهش پس از ساخت هفت نمونه مرکب مشکی با استفاده از رساله های کهن، پیرسازی تسریعی شامل آزمون های نور، کپک و دما بر روی نمونه ها بر طبق استاندارد انجام شد؛ سپس با استفاده از دستگاه pHسنج و رنگ سنج، نمونه ها pHسنجی و رنگ سنجی شدند. و درآخر با منابع و اطلاعات موجود، تحلیل و نتیجه گیری شد.
یافته های پژوهش: پس از بررسی های آزمایشگاهی معلوم شد، حنا علاوه بر خاصیت رنگدهی از رشد کپکها در مرکب، چه به صورت مایع و چه مرکب بر روی کاغذ جلوگیری می کند؛ البته غلظت حنا، در خاصیت میکروبکشی آن تأثیر دارد .قابل ذکر است که مقدار زیاد حنا (معادل 14 گرم) به دلیل خاصیت اسیدی آن باعث رنگ پریدگی(تغییر رنگ) مرکب می شود؛ کمترین مقدار نمک نیز (معادل 1 گرم) علاوه بر جلوگیری از رشد کپک، مایۀ ثبات و دوام بیشتر مرکب بر روی کاغذ میشود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مطالعات آرشیوی

عنوان مقاله [English]

The effects of additives on Iranian ink: henna and salt

نویسندگان [English]

Zahra Soltani ¹
Hamid Farahmand Borojani ²
Abbas Abed Esfahani ³
Hossein Ahmadi ⁴

¹ M.A, Restoration of Cultural & Historical Objects, Esfahan University of Art

² Ph.D Student, Restoration of Cultural & Historical Objects, Esfahan University of Art

³ Islamic Azad University, Khoraskaan, Esfahan

⁴ Assistant Professor, Restoration of Cultural & Historical Objects, Esfahan University of Art

چکیده [English]

Purpose: Among the methods of writing and calligraphy, ink had a special value to Iranian writers and calligraphers: one fourth of the beauty of handwriting was deemed to belong to ink. Unfortunately, excessive use of low quality materials, inaccurate processing, lack of knowledge, or in some cases, jobbery has put valuable works of calligraphy in serious danger of distortion, mold growth, and color bleeding. This study examines the effects of adding henna and salt to the traditional ink. Our aim has been to answer the these two questions: 1) How far does salt and henna extract prevent the growth of mold? 2) Do they enhance the stability of ink on the paper?
Method/Research Design: We produced seven samples of black ink, made according to old manuals. We then implemented accelerated aging processes on the samples, using light, mold, and temperature tests. Measurement of the result was carried out by a pH-meter and a colorimeter.
Findings: Laboratory studies showed that not only does henna have colorific properties but it also prevents the growth of mold in both liquid or dry ink on paper. However, the density of henna affects the germicide property of ink. It is notable that because of the acidic nature of henna, a substantial amount of it (equal to 14 gram) leads to ink pallor and cellulose erosion and destruction. In addition, the minimum amount of salt (equal to 1 gram) helps the stability and durability of ink, as well as prevention of mold. It also controls the erosion and destruction of the cellulose.

کلیدواژه‌ها [English]

calligraphy
Iranian ink
additives
henna
salt

مراجع

- اسدیپویا، علی اکبر، نیلوفر معتمد، و کامیار اسدیپویا (1379). اثرها و کاربردهای درمانی حنا در طب سنتی و طب جدید، رازی، شماره 123: 25-23.

- برکشلی، ماندانا(1378). اثرات میکروبیولوژیکی حنا در رنگرزی سنتی کاغذهای تاریخی، هنرنامه، شماره 3: 45. http//www.magiran.co. (دسترسی در 5/4/1391).

- بهادری، رویا(1385). شیمی آلی: مبانی و کاربرد در حفاظت و مرمت آثار تاریخی، تهران: پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی-فرهنگی/ رسانه پرداز.

- بهدانی، مهدی؛ قزوینی، کیارش، محمدزاده، علیرضا و صادقیان. علی(1388).بررسی فعالیت ضدباکتریایی عصارههای آبی و اتانولی حنا علیه استافیلوکوکوس اورئوس و سودوموناس آئروژینوزا، افق دانش، شماره 48: 5-2.http//www.magiran.co. (دسترسی در 5/4/1391).

- بهمدی، هما و شواخی، فروغ(1387). انواع نمک خوراکی و کاربردهای آن در صنایع غذایی، نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی، شماره 22: 49-45 .http//www.magiran.co.(دسترسی در 3/4/1391).

- پورتر، ایو(1389). آداب و فنون نقاشی و کتابآرایی، ترجمۀ زینب رجبی، تهران: متن.

- ترنر، G. P. A (1374). شیمی رنگ(اصول تکنولوژی رنگ)، ترجمۀ گریگور ترپوگوسیان و همیرا آگاه، تهران: آروین.

ـ خسرویبیژائم، فرهاد(1385). فنشناسی وآسیبشناسی مرکبهای سنتی و ارائۀ راهکارهای حفاظتی آن،
پایاننامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر اصفهان.

- خوشمردان، علیبنحسن(1382). رسالۀ «تعلیم الخطوط»، به کوشش احسان ا... شکراللهی طالقانی، بهارستان، شماره 2: 321.

ـ دوک، جیمز آ(1387). فرهنگ گیاهان دارویی، ترجمۀ زهره آموزگار و عبدالعلی محقق زاده و محمد رضا شمس اردکانی، تهران: مارلیک.

ـ دهخدا، علامه علی اکبر(1360). لغتنامۀ دهخدا، تهران: دانشگاه تهران.

- دی فبر، مارگا ا. پی. سی، هاورمانز، جان بی. جی. ا، و پیتر دی فایز(1386). خوردگی ناشی از مرکب آهن-مازو: مطالعۀ اثر یک ترکیب، ترجمه شهناز بهلولیریزی، پیام بهارستان، شماره 78: 67-64.

- سلیمانی، سمیه؛ سپیدهدم، محمد جواد و ملکیان، حمید(1390). بررسی تأثیر رنگهای گیاهی(حنا، گردو و چای) بر پایداری کاغذ در مرمت نسخ خطی، تحقیقات علوم چوب و کاغذ ایران، شماره 4: 658-650.http//www.magiran.co (دسترسی در 5/4/1391).

- شبّوح، ابراهیم(1381). مواد و وسایل نسخهپردازی:دو منبع قدیمی تازه یاب دربارۀ روش ساخت مرکب، ترجمۀ هوشآذر آذرنوش، بهارستان، شماره 1: 152-141.

- عمید، حسن(1384). فرهنگ فارسی عمید، تهران: امیر کبیر.

- فرهنگ، پرویز(1366). فرهنگ مواد، تهران: عرفان

- فضائلی، حبیب ا...(1376). تعلیم خط، تهران: سروش.

- قلیچخانی، حمید رضا(1373). فرهنگ و اصطلاحات خوشنویسی و هنرهای وابسته، تهران: روزنه.

- قلیچخانی، حمید رضا (1373). رسالاتی در خوشنویسی و هنرهای وابسته، تهران: روزنه.

- لامعیرشتی، محمد؛ آقاعلیگل، داوود. خسروی، فرهاد. اولیایی، پروین. باقیزاده، علی و شکوهی، فرح(1386).
پژوهشهای فنی: آنالیز عنصری چند نمونه از مرکب و کاغذ دورۀ قاجار با میکروسکوپ روبشی پروتون، بهارستان، شماره 12- 11، 264-261.

- لامعیرشتی، محمد؛ شکوهی، فرح و اولیایی، پروین(1379).معرفی روش پیکسی خارجی در آنالیز مرکب و کاغذ قدیمی، بهارستان، شماره دوم: 435-431.

- مایلهروی، نجیب(1372). کتابآرایی در تمدن اسلامی: مجموعه رسائل در زمینۀ خوشنویسی، مرکبسازی، کاغذگری، تذهیب وتجلید، مشهد: آستان فدس رضوی.

- مظفریان، ولی ا...(1377). فرهنگ نامهای گیاهان ایران، تهران: فرهنگ معاصر.

- نفیسی(ناظم الاطبا)، علی اکبر(- ). فرهنگ نفیسی، تهران: خیام.

- نیشابوری، فضل ا... فاضل(1382). بررسی و مقایسۀ دستورالعملهای مندرج در رسالههای خوشنویسی فارسی، بهارستان، شماره 7 و 8: 94-81.

- وکیلی، ابوالفضل(1382). رنگرزی الیاف فرش دستباف، تهران: نقش هستی.

- هادیاندهکردی، منیژه(1386). کاربری پژوهشهای آزمایشگاهی در حفاظت و مرمت بناهای تاریخی (مواد و مصالح)، تهران: دانشگاه تهران و پژوهشکدۀ حفاظت و مرمت آثار تاریخی-فرهنگی.

- یلدیز، رمضان(1384). دایرة المعارف گیاهان دارویی و شفابخش، ترجمۀ نسیم فولادوند، تبریز: یاران تبریز.

ـ Berrie, Barbara H. )2007(. Artists' Pigments: A Handbook of Their History and Characteristics,vol 4, London: Archetype Publications ltd.

ـCarvalho, David N. )2007(. Forty Centuries of Ink, Echo library. http//www.manybooks.net.pdf/ (accessed december 10, 2011)

ـHigashijima, Kenta., Chiaki Hori, Kiyohiko Igarashi, Toshiharu Enomae, & Isogai, Akira. )2012(. First aid for flood-damaged paper using saltwater: The inhibiting effect of saltwater on mold growth, Studies in Conservation 57: 165-168.

ـ Keheyan, Y. & Giulianelli, L. )2006(. Identification of Historical Ink Ingredients Using Pyrolysis-GC-MS. A Model Study, e-Preservation Science 3: 5-10.

ـ Mert, Esra. )2008(. A Comparative Study on Chemical Characterization of Different Ink Ingredients Used in Ancient Ornamented Manuscripts, Master of Sience Inarchaeometry, Middle Easttechnical University

http//www. scirus.com.pdf/ (accessed december 21, 2011)

Rouchon Quillet, Véronique. Remazeilles, Celine. Nguyen, Thi Phuong. Bleton, Jean. &Tchapla, Alain, )2004(. The Impact of Gum Arabic on Iron Gall Ink Corrosion, http//www.google scholar.com(access date:5/10/2014).

ـ Senvaitiene, J. & Beganshiene, A. )2005(. Characterriziation of historical writing inks by different analytical techniques, chemija, 3-4: 34-38.

_ H. k. Stratis, T. Salvesen.)2002(. The BroudSpectrum: Studies in The Materials, Techniques, and Conservation of Color on Paper , London: Archetype Publications ltd.