معین‌التجار بوشهری و دست‌اندازی به اراضی شولستان (با تکیه بر اسناد نو یافتۀ طایفۀ بَکِش)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار تاریخ دانشگاه خلیج فارس بوشهر

2 کارشناس ارشد و پژوهشگر تاریخ گرایش مطالعات خلیج فارس

چکیده

هدف: هدف از این تحقیق بررسی نقش معین‌التجار بوشهری در تثبیت مالکیت خود به اراضی شولستان یا شهرستان ممسنی است.
روش/ رویکرد پژوهش: در این تحقیق به روش تحلیلی با استناد به منابع و اسناد کتابخانه‌ای و آرشیوی به توصیف و استنتاج موضوع پرداخته شده است.
یافته‌ها و نتایج: یافته‌ها نشان می‌دهد در عهد سلطنت مظفرالدین‌شاه تحت تاثیر عوامل متعددی همچون نیاز مالی حکومت قاجار، فقدان منابع مالی مناسب، ناسازگاری حکومت قاجارها با ایلات لُر ممسنی، فساد اداری و مالی گسترده، و نفوذ افراد وابسته به بیگانگان در دربار حکومتی باعث شد که اراضی شولستان به معین‌التجار بوشهری که تحت حمایت انگلیسی‌ها بود؛ واگذار گردد.
معین‌التجار بنا به دلایلی که در این پژوهش آمده در کنار تجارت به زمین‌داری پرداخت که قدرت و ثروت خویش را تحکیم بخشد. وی برای تثبیت مالکیت خویش بر اراضی شولستان یا شهرستان ممسنی به سه عامل: محلی، فرا محلی و خارجی احتیاج داشت. عامل اصلی تحقق اهداف معین‌التجار، ایجاد تفرقه بین خوانین و کدخدایان منطقه و تضعیف مقام کلانتری یا جایگاه مدیریت ایلی و جیره خوار کردن آنها بود. وی با تکیه بر حمایت حکومت قاجار در جهت تامین منافع انگلیس و دستیابی به نیات خویش، منطقه را با بحران مواجه کرد و حکومت قاجار برای حمایت از معین‌التجار بارها نیروی نظامی به شولستان گسیل داشت که نتیجه‌ای جز شکست برای قدرت مرکزی به وجود نیاورد.
بی‌تردید مقاومت اهالی منطقه در برابر واگذاری اراضی به معین‌التجار باعث شد که وی دست به تاکتیک جدیدی برای سلطه بر این سرزمین زند و برای حمایت نظامی ترکان قشقایی مجبور می‌شود بخشی از اراضی را به ایلخان قشقایی، صولت الدوله، اجاره دهد. نهایتاً در اواخر حکومت قاجار و اوایل حکومت پهلوی اول، خوانین بویراحمد به طرفداری از امامقلی خان رستم -که از سران ایلات لر ممسنی بوده است- به صحنه کشمکش‌های شولستان و جنگ با نیروهای دولتی کشیده می‌شوند که جز قتل و غارت نتیجه‌ای نداشت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Newly found records from the Bakesh tribe regading Moeen-at-Tojjaar Bushehri's possessioning Shulestan lands

نویسندگان [English]

  • Hamid Asadpoor 1
  • Aref Eshaaghi 2
چکیده [English]

Purpose: Reporting initiatives of Moeen-at-Tojjaar Bushehri to enforcing his ownership to Shulestan (later: Mamasani) lands.
Method/Research Approach: Analysis of library materials and archival records.
Findings: Durring the reign of Mozaffar ad-Din Shah Qajar (Reigned:1896 -1907) Shulestan ladnds was endowed to Moeen-at-Tojjaar, who was under the protection of Great Britain Empire. To enforce his owndrship, he resorted to local, national, and foreign authorizes. He also added fuel to differences among locals by bribing chiefs of tribes. As the result, the region faced crisis for a long time. The entral government sent troops to the region several times with no success. Moeen-at-Tojjar leased parts of lands to the Sowlat Ad-dowleh, the chief of Qashqai tribe. During later years of Qajars and beginning of the Pahalavi, Boyr-Ahmadi tribes entered a series of bloody conflicts and lootings.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Moeen-at-Tojjaar
  • Shulestan
  • Mozaffar ad-Din Shah
........... فهرس التواریخ(1373).عبدالحسن فدایی و هاشم محدث،مصححان). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
.................... ، جنگنامه کشم و جرون نامه( محمد باقر وثوقی و عبدالرسول خیر اندیش،مصححان). تهران: میراث مکتوب.
آبراهامیان، یرواند(1377). ایران بین دو انقلاب(چ12).(کاظم فیروزمند و دیگران،مترجمان). تهران: نشر مرکز.
آدمیت، فریدون و ناطق، هما(1365).همه افکار اجتماعی و سیاسی و اقتصادی ( در آثار منتشر نشده در دوران قاجار). تهران:آگاه.
اسکارمان(بی‌تا).گویش لرهای جنوب غربی. بی جا: بی نا.
اعتماد السلطنه، محمد حسن(1367). تاریخ منتظم ناصری( محمد اسماعیل رضوانی،مصحح). تهران:، دنیای کتاب.
اقتداری، احمد(1359). خوزستان، کهگیلویه و ممسنی. تهران: انتشارات انجمن آثار ملی.
اوبرلینگ،پیر(1383).کوچ نشینیان قشقایی(فرهاد طیبی پور،مترجم) تهران:انتشارات شیراز.
ایرجی، ناصر(1380). ایل قشقایی در جنگ جهانی اول. تهران: شیرازه.
باری یر،جولیان(1363).اقتصاد ایران. تهران:،انتشارات حساب رسی سازمان صنایع ملی و سازمان برنامه.
بیات،کاوه(1365). شورش عشایر فارس سالهای 1309-1307.تهران: نشر نقره.
...............(1372،تابستان و پائیز).معین‌التجار بوشهری و لشکر کشی او به ممسنی. گنجینه اسناد،3(2و3).
حسینی فسایی،حسن(1382). فارسنامه ناصری(چ3).(منصور رستگار فسایی،مصحح). تهران: امیرکبیر.
خطیب، محمد علی(1374). اقتصادی ایران.تهران: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی.
دوبد، بارون(1385).سفرنامه لرستان و خوزستان( محمد حسن آریا،مترجم). تهران:علمی فرهنگی.
رضایی، عزیز(1388). تاریخ جغرافیا و فرهنگ ممسنی. نورآباد ممسنی: فریاد کویر.
سامی ، علی(بی‌تا). راهنمای شاپور کازرون. بی‌جا: اداره کل موزه ها و بناهای تاریخی.
سپهر، محمد تقی(1377). ناسخ التواریخ. تهران: امیرکبیر.
سدیدالسلطنه کبابی، محمد علی(1362). سفر نامه سدید السلطنه. تهران: بهنشر.
سعیدی نیا، حبیب الله(1390). معین­التجار بوشهری و احیای تجارت دریایی ایران در خلیج فارس. پژوهشنامه خلیج فارس(عبدالرسول خیر اندیش و مجتبی تبریز نیا،کوششگران). تهران: خانه کتاب. 
...............................(1389).،گمرک بوشهر و نقش آن در تجارت خلیج فارس در دوره قاجار.بوشهر:دانشگاه بوشهر،انتشارات نورگستر. 
سیاح محلاتی، محمد علی(1346). خاطرات حاج سیاح( سیف الله گلکار،مصحح).تهران: ابن سینا.
سیف، احمد(1369).اقتصاد ایران در قرن نوزدهم. تهران: سعدی.
سیف­الهی،سیف­الله(1374). اقتصاد سیاسی ایران (مجموعه مقاله ها و نظرها).تهران: پژوهشکده المیزان.
شجیعی، زهرا(1371). نخبگان سیاسی ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی(ج4). نمایندگان مجلس ملی. تهران: سخن.
شمیم، علی اصغر(1375). ایران در دوره سلطنت قاجار. تهران:مدیر.
شهشهانی، سهیلا ،(1363).چهار فصل آفتاب. تهران:ققنوس.
صادقی، ملاگرگعلی(1377). ممسنی دشتی پر از نون و تشتی پر از خون. شیراز:کوشا.
عیسوی،چارلز(1369).تاریخ اقتصادی ایران (عصر قاجار) (یعقوب آژند،مترجم). تهران:گسترده.
غفاری کاشانی،ابوالحسن(1369). گلشن مراد( غلامرضا طباطبایی مجد،کوششگر). تهران،زرین. 
فراشبندی، علیمراد(1365). جنوب ایران در مبارزات ضد استعماری. تهران: شرکت سهامی انتشار.
فردوست، حسین(1371). ظهور و سقوط سلطنت پهلوی(چ5). تهران: انتشارات اطلاعات.
فوران، جان(1377). مقاومت شکننده ( تاریخ  تحولات اجتماعی ایران)( احمد تدین،مترجم).تهران: انتشارات خدمات فرهنگی رسا.
قائم مقامی،جهانگیر(1344،اردیبهشت). یغما، 202.
کارکنان وزارت انگلستان مستقر در هندوستان(1380). فرهنگ جغرافیای ایران( کاظم نادریان،مترجم). مشهد: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش های اسلامی.
کریمی، ایرج(28/2/1391).( مصاحبه).
گرمرودی، میرزا فتاح خان(1370و1359). سفرنامه ممسنی(فتح الدین فتاحی،کوششگر).تهران: انتشارات مستوفی.
گزارش های سالانه سرپرستی کاکس، سرکنسول انگلیس دربو شهر ( 1911- 1905 م 1329-1323 هـ . ق )(1377).(حسن زنگنه،مترجم). تهران:پروین.
لمبتون، آن. ک. س(1363). سیری در تاریخ  ایران بعد از اسلام( یعقوب آژند،مترجم). تهران: امیرکبیر.
لیتن، ویلهلم(1367). ایران از نفوذ مسالمت آمیز تا تحت الحمایگی، اسناد و حقایقی درباره تاریخ نفوذ اروپاییان در ایران ( 1919-1860م ).(مریم میر احمدی،مترجم). تهران:معین.
مجیدی کرایی،نور محمد(1371). تاریخ  و جغرافیای ممسنی. تهران:علمی فرهنگی.
محمود، محمود(1345).تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در قرن نوزدهم( ج 6 ). تهران: اقبال.
معتضد، خسرو(1366). حاج امین الضرب و تاریخ  تجارت و سرمایه گذاری صنعتی در ایران. تهران: جانزاده.
موریه،جیمز(1386).سفر نامه جیمز موریه( ابوالقاسم سری،مترجم). تهران:توس.
موسوی، عبدالحسین(7/9/1390).(مصاحبه) .
نصیری طیبی، منصور(1384). ایلات فارس و قدرت های خارجی از مشروطیت تا سلطنت رضا شاه. تهران: مرکز چاپ و انتشارات امور خارجه.
وثوقی، محمد باقر(1384). تاریخ خلیج فارس و ممالک همجوار. تهران:سمت.
وقایع الاتفاقیه، مجموعه گزارشهای خفیه نویسان انگلیس در ولایات جنوبی از سال 1291 تا 1322 قمری(1362).(سعیدی سیرجانی،علی اکبر،کوششگر). تهران.
همتی، ابوذر(1373). ایل ممسنی و خاندان زند.خلاصه مجموعه مقالات کنگره بزرگ زندیه(محمد علی رنجبر،کوششگر). شیراز: بنیاد فارس شناسی، نشر قلمکده.