بررسی نگارش نامه های دیوان رسالت در عصر غزنوی، با تکیه بر تاریخ بیهقی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی/سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران

چکیده

هدف: این مقاله به بررسی شیوة نگارش نامه­های اداری در دورة غزنوی و ویژگی­های خاص آن، براساس منابع مکتوب٬ به­ویژه تاریخ بیهقی پرداخته است. همچنین، مقایسه­ای بین مکاتبات دورة غزنوی با دوره­های قبل و بعد از آن صورت گرفته و نیز به موضوع تشابه نثر و مکاتبات غزنوی از لحاظ دستوری با نثر عربی یا فارسی قدیم پرداخته شده است.
روش/رویکرد تحقیق: نوع تحقیق، بنیادی-کتابخانه­ای بوده و روش آن توصیفی است که با مراجعه به منابع دست اول تاریخی و بر پایة منابع کتابخانه­ای نگاشته شده است.
یافته­ها/ نتیجه‌گیری: در دورة غزنوی، دبیران ایرانی، پس از سال­ها عربی­نویسی، شروع به نگارش متون به زبان فارسی نمودند و نهضت نگارش متون ادبی، علمی، و فلسفی آغاز شد. دیوان رسالت، یکی از دیوان­های برجستة غزنوی بوده و دبیری در این دوره، ویژگی­های خاصی نسبت به دوره­های قبل داشته است. نثر فارسی، که از اوایل قرن پنجم به شیوة مرسل عالی شکل گرفته بود، در متون این دوره، به­خصوص در تاریخ بیهقی به کمال رسیده است. مکاتبات و نامه­های معمول در دیوان رسالت در دورة پیش­گفته، مشتمل بر موضوعات متفاوتی می­باشد که نمونه­های آن، براساس تاریخ بیهقی بررسی شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Official Correspondence in the Ghaznavid Bureaucracy

نویسنده [English]

  • paymaneh salehi
چکیده [English]

Purpose: Characteristics of bureaucratic correspondence are studied mainly based on the Tārī-eBayhaqī. Also, grammatical styles of such writings are compared with prior and later periods.
Methodology/Approach: Text analysis is used to extract data.
Findings: Divan-e Resalat (Office of Secretary) was an important part of the Ghaznvid Bureaucracy. After many years of producing official records in Arabic, secretaries returned to the Persian language. Thus, a movement of producing literary, scholarly, and philosophical texts in Persian commenced. The elegant Morsal style of Persian prose, which started to develop in the early 5th century, reached its highest quality in the Tārīḵ-eBayhaqī. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tārīḵ-eBayhaqī
  • Ghaznvids
  • Bayhaqi
  • Abu’l-fazl
  • Divan-e Resalat
  • secreterail ethics
آقا طاهری اوشانی، محمدحسام(1380). بررسی و تحلیل نامه و نامه­نگاری در تاریخ بیهقی، پایان‌نامة کارشناسی­ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی.
اسماعیل­پور، ولی­الله(1389). مقایسه نامه­های بیهقی و متن روایی، فصلنامه علوم ادبی، شماره 5.
انوری، حسن(1355). اصطلاحات دیوانی دورة غزنوی و سلجوقی. تهران: طهوری.
بخشی، علیرضا(1390). نقش بونصر مشکان در تکوین ساختار سبک تاریخ بیهقی، پایان‌نامة کارشناسی­ارشد زبان و ادبیات فارسی٬ دانشکدة ادبیات و علوم انسانی٬ دانشگاه رازی کرمانشاه.
برهان، محمد حسین بن خلف(1342). برهان قاطع(محمد معین، کوششگر).تهران: امیرکبیر.
بیهقی، ابوالفضل(1370).تاریخ بیهقی(خلیل خطیب رهبر، کوششگر). تهران: مهتاب.
پشت­دار، علی محمد(1380). آداب و فنون دبیری در بیهقی و چهارمقاله، پیام بهارستان، شماره 7.
پورهادی، آتنا(1390). تحلیل زبان روایت در تاریخ بیهقی. پایان‌نامة کارشناسی­ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشکدة ادبیات دانشگاه آزاد اسلامی، واحد رودهن.
جهشیاری، محمد بن عبدوس(1348). الوزراء و الکتاب(ابوالفضل طباطبایی، مترجم).
حسینی کازرونی، سیداحمد(1384). فرهنگ تاریخ بیهقی.تهران: زوار.
خادمی شیرازی، محمد(1387). تحفه امام عصر.تهران: موعود عصر.
خوارزمی، محمد بن احمد(1382). مفاتیح العلوم. تهران: یار روشن.
زمخشری، محمود بن عمر(1389). تفسیر کشاف(مسعود انصاری، مترجم).تهران: ققنوس.
صفا، ذبیح­الله(1380). تاریخ ادبیات در ایران.تهران:فردوس.
صفی­پور، عبدالکریم(1362). منتهی الادب. تهران: سنایی.
عتبی، محمد عبدالجبار(1345). تاریخ یمینی(جعفر شعار، مصحح). تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
عقیلی، حاجی بن نظام(1337). آثار الوزراء. تهران: دانشگاه تهران.
عنصرالمعالی، کیکاووس(1390). قابوس نامه(محمد حسین مجد٬ مصحح). تهران: موسسه جهان کتاب.
قائم­مقامی، جهانگیر(1358). روش تحقیق در تاریخ­نگاری. تهران: دانشگاه ملی ایران.
گردیزی، عبدالحی بن ضحاک(1384). تاریخ گردیزی(عبدالحی حبیبی، مصحح). تهران: دنیای کتاب.
مرتضی­زاده، کمال(1388). دیوان رسالت در عصر غزنوی، مجله رشد زبان و ادب فارسی، 19.
مصطفوی سبزواری، رضا(1389). تاریخ بیهقی.تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
نرشخی، محمد بن جعفر(1363). تاریخ بخارا(احمد بن نصر، مصحح).تهران: توس.
نوایی، عبدالحسین(1370). اسناد و مکاتبات تاریخی ایران.تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
یاسمی، رشید(1317). ایران در زمان ساسانیان. تهران: سخن.
 
منابع اینترنتی: