مُهرنامه شاه‌سلیمان‌ صفوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشگاه شیراز

چکیده

هدف پژوهش: هدف این مقاله، تطبیق و بررسی نسخه‌های شناخته شده از فهرست مهرهای شاه‌سلیمان صفوی، و ارائۀ تصحیحی معتبر و مکمل از آنهاست. همچنین، تحلیل محتوای این رساله­ها با استفاده از سایر منابع تحقیقی مربوط از اهداف دیگر این مقاله است.
روش/ رویکرد پژوهش: مقالۀ پیش‌رو با ماهیت و روش تحقیق تاریخی-‌‌توصیفی و تطبیقی، و بر پایۀ منشآت و متون دست اول تاریخی و تحقیقی نوشته شده است.
یافته‌ها و نتایج پژوهش: از میان فهرست‌های موجود، رونوشت رسالۀ مهرنامۀ شاه‌سلیمان صفوی و رسالۀ سفارشی شاه‌سلطان­حسین دربارۀ مشخصات مهرهای شاه‌سلیمان­ صفوی معتبر و مکمل یکدیگر به‌نظر می‌رسند. در این رساله­ ها به مشخصات ظاهری و کارکردهای دیوانی دوازده مهر حکومتی صفوی اعم از «مهر دادوستد»، «مهر شرف نفاذ»، «مهر نشان»، «مهر رقم خلعت»، «مهر کوچک انگشتر(مهر رقم فصول)»، «مهر مسوده»، «مهر خُتِم»، «مهر انا فتحنا»، «مهر ثبت شرف نفاذ»، «مهر ثبت همایون»، «مهر انگشتر کوچک(مهر [جواب] فصول)» و «مهر ابداعی در جلوس ثانی شاه‌سلیمان» پرداخته شده است، و در تفصیل هرکدام از این مهرها به تغییرات احتمالی شکل و اندازه و سجع آنها نسبت به دوران گذشته توجه شده است. با استناد به محتوای این رساله­ها، این‌طور به ­نظر می‌رسد که آداب کلی طرح و تحریر مهرهای دیوانی صفوی لااقل از دوران شاه‌ طهماسب قواعد معین و نسبتاً ثابتی داشته است و کمتر دستخوش تحول شده است. این موضوع می‌تواند سند موثقی در توجیه شباهت‌های موجود میان برخی مهرهای شناخته‌شده از سلاطین صفوی باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

'The Book of Seals' of the Safavid King Shah Suleiman

نویسنده [English]

  • Mohammad Sadegh Mirza-Abolghasemi
Assistant Professor, Art and Architecture Faculty, Shiraz University, Shiraz, I.R.Iran
چکیده [English]

Purpose: This paper examines a number of manuscripts of a treatise that lists the seals of the Safavid king. The purpose has been to prepare a reliable and complete edition of it. The document is one of the few resources that explain almost every aspect of a Safavid King’s seals in detail. The treatise is written during Shah Suleiman's lifetime by his secretaries, apparently after Suleiman's second enthronement. This is a highly valuable document for the study of documents and seals in post-Islam Iran.
Method/Research Design: Historical method was employed; data was gathered from Munshaat (=secretarial essays) and primary resources.
Findings and Conclusion: The "Seal book of Shah Suleiman" and another treatise from the time of Shah Sultan Hussain (1694–1722) seem to be trustworthy and complementary. The shape and usage of the twelve seals of the Safavid kings are mentioned in both. In the description of each seal changes in the shape, size and the rhyme of the seal are mentioned. It seems the design and calligraphy of the seals remained unchanged since the time of Shah Tahmasb (1524–1576) and followed the same regulations and rules.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Seals
  • Safavid
  • Shah Suleiman Safavi
اسکندربیگ منشی(1377). تاریخ عالم‌آرای عباسی(ج2). (محمداسماعیل رضوانی، مصحح). تهران: دنیای کتاب.
اسماعیلی، صغری(1385). پژوهشی در سکه‌ها و مهرهای دورۀ صفوی. تهران: میراث فرهنگی.
امیری، حکیمه(1382). مهرهای پادشاهان صفویه. کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، 68-69، 5-13.
برکت، محمد(1384). فهرست نسخه‌های خطی بنیاد فارس‌شناسی. شیراز: بنیاد فارس‌شناسی‏.
بوسه، هریبرت(1367). پژوهشی در تشکیلاتدیوان اسلامی(غلامرضا ورهرام، مترجم). تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
بیاضی صفوی(آداب نامه‌نگاری پادشاهان صفوی)(1387). (ایرج افشار، مصحح). نامۀ بهارستان، 13ـ14، 23ـ74.
جدی، محمد جواد(1387). مهر و حکاکی در ایران. تهران: فرهنگستان هنر.
حائری، عبدالحسین(1348). فهرست نسخه‌های خطی کتابخانۀ مجلس(ج10). تهران: مجلس شورای ملی.
دانش‌پژوه، محمدتقی(1353). فهرست میکروفیلم‌های کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران(ج2). تهران: دانشگاه تهران.
سانسون، نیکلاس(1346). س‍ف‍رن‍ام‍ه ‌س‍ان‍س‍ون‌: وض‍ع‌ک‍ش‍ور ش‍اه‍ن‍ش‍اه‍ی ‌ایران در زم‍ان ‌ش‍اه ‌س‍ل‍یمان ‌ص‍ف‍وی‌(تقی تفضلی، مترجم). تهران: ابن سینا.
شاردن، ژان(1345). سفرنامۀ شاردن(ج8). (محمد عباسی، مترجم). تهران: امیرکبیر.
شکراللهی طالقانی، احسان‌الله(1382). احمد غلام عمله خزانه و حکایت کتابت جنگ در جنگ، پیام بهارستان، 22-23، 2-17.
فلور، ویلم؛ جوادی، حسن(1390). دربارۀ مؤلف منشآت سلیمانی، نامۀ بهارستان، 18-19، 453-454.
قائم‌مقامی، جهانگیر(1350). مقدمه‌ای بر شناخت اسناد تاریخی. تهران: انجمن آثار ملی.
کریم­زاده تبریزی، محمدعلی(1385). مهرها، طغراها و فرمان‌های پادشاهان ایران. لندن: مؤلف.
منشآت سلیمانی(1388). (رسول جعفریان، کوشش‌گر). تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
منشآت(نسخۀ خطی). شمارۀ 3455، تهران: کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.
منشآت(نسخۀ خطی). شمارۀ 8895، تهران: کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.
منشآت(نسخۀ خطی). شمارۀ 6293، تهران: کتابخانۀ ملی ملک.
میرزاابوالقاسمی، محمدصادق؛ علی‌اصغر شیرازی(1389). آداب مهر در اسناد و مکاتبات دیوانی در دورۀ اسلامی. نگره، 12، 63ـ70.
میرزا سمیعا، محمدسمیع(1378). تذکرة‌الملوک(سید محمد دبیرسیاقی، کوششگر). به‌انضمام: سازمان اداری حکومت صفوی (تعلیقات مینورسکی بر تذکره‌الملوک)(مسعود رجب‌نیا، مترجم)، تهران: امیرکبیر.
مرتضوی، مرضیه(1387). بررسی مهر و طغرای فرمان‌های صفوی در موزۀ ملی ملک، گنجینه اسناد، 72، 13ـ20.
مینورسکی، ولادیمیر(1378). سازمان اداری حکومت صفوی(مسعود رجب‌نیا، مترجم). تهران: امیرکبیر.
وحید قزوینی، میرزا محمدطاهر(1383). تاریخ جهان آرای عباسی(سعید میرمحمدصادق، مصحح)، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
 
Rieu, Charles(1879-1893). Catalogue of the Persian Manuscripts in British Museum)11(. London: British Museum.