جواهرات سلطنتی درمنازعات سیاسی سال های سلطنت احمدشاه قاجار (1288-1304ش.)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

دولت ایران در دورۀ احمدشاه به مشکلات فزایندۀ اقتصادی و سیاسی دچار بود؛ ازاین‌رو عده‌ای از دولت‌مردان و مجلسیان برآن شدند تا برای یافتن منابع مالی تازه و رفع مشکلات اقتصادی، جواهرات سلطنتی را رهن بگذارند یا بفروشند. از بُعد سیاسی با اعادۀ نظام مشروطیت، جواهرات سلطنتی جزو اموال دولتی شد و باتوجه‌به حساسیت افکار عمومی بارها موضوع جواهرات در مجلس شورای ملی مطرح شد و مخالفان احمدشاه با ایجاد شایعاتی دربارۀ سرقت و فروش جواهرات سلطنتی توسط شاه، از جواهرات سلطنتی به‌عنوان حربه‌ای برای تخریب سلسلۀ قاجار استفاده کردند.
هدف: بررسی وضعیت جواهرات سلطنتی درطولِ تحولات سیاسی و اقتصادی دورۀ احمدشاه قاجار.
روش / رویکرد پژوهش: روش این پژوهش توصیفی-تحلیلی است و از منابع کتاب‌خانه‌ای و اسناد و مدارک آرشیوی استفاده شده‌است. در این روش پس‌از جمع‌آوری اطلاعات کافی، این اطلاعات سازمان‌دهی و تجزیه‌وتحلیل شده‌است.
یافته‌ها و نتیجه‌گیری: در سیر تحولات سیاسی پس‌از مشروطه جواهرات سلطنتی جزو دارایی‌های دولتی شد و تحت نظارت بازوهای نظارتی نظام مشروطه قرار گرفت و رهن‌گذاری و فروش این جواهرات برای رفع مشکلات اقتصادی کشور، به‌دلیل اختلافِ‌نظرهای دولت و مجلس، فشار افکار عمومی، و ارزش ملی و فرهنگی این مجموعه عملی نشد و امکان سوءاستفاده از این مجموعه برای دولت‌ها و شرکت‌های خارجی میسر نشد. مخالفان دولت قاجار اما با هدف تخریب شاه با شایعه‌پراکنی، او را به سرقت جواهرات متهم می‌کردند؛ که البته بررسی اسناد و مدارک نشان می‌دهد که احمدشاه در این جواهرات تصرفی نکرده‌است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Crown Jewels and Political Confliction during the reign of Ahmad Shah Qajar (1909-1925)

نویسنده [English]

  • SeyyedMasoud SeyyedBonakdar
Assistant Professor, Department of History, University of Isfahan, Isfahan, I. R. Iran
چکیده [English]

Method and Research Design: Data for this article is collected from archival documents and library resources.
Findings and Conclusion: Iranian government suffered growing economic and political problems during Ahmad Shah's reign. To overcome financial difficulties, some statesmen and parliamentarians suggested to put to mortgage or sell the collction of Crown Jewels. With the restoration of the constitutional rule after Mohamad Ali Shah was forced to resign, the collection was transferred from royal court to the ownership of the state. As the public was highly sensitive about the jewels, the case was discussed repeatedly in the parliament. Meanwhile, the opponents of Ahmad Shah and the Qajars, spread a rumor that the Shah wants to sell the jewels.  They used this as a pretext for disrediting Qajars and ending their rule. The attempt to sell or to mortgage the Crown Jewels was not successful, however, due to disagreements between the government and the parliament, as well as the pressure of public opinion which stressed on national and cultural value of the Crown Jewels.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Crown jewels
  • Ahmad Shah
  • Parliament
  • Constitution
  • Economy
اسناد
الف: اسناد منتشرنشده
ساکما (sākmā): سازمان اسناد و کتاب‌خانۀ ملی ایران
5890/240، صفحات 56، 57، 58، 60، 61-65.
7126/240، صفحات 102، 104، 106، 107، 108، 110، 111، 112، 113، 114، 115، 117، 118، 119، 120، 121، 122، 123، 125، 126.
مصاحبۀ تاریخ شفاهی با نصرت‌الله خازنی، شمارۀ ثبت مصاحبه: 673، در تاریخ 1/4/82 توسط نیک‌نفس، ضمیمۀ شمارۀ 164.
19987/240، صفحات 89، 90، 91.
کِمام (kemām): کتاب‌خانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی
1/97/1/3/130/2؛ 11/97/6/3/130/2؛ 379/8/6/14/4؛ 639/8/6/14/4؛ 8/1/11/24/4؛ 14/1/16/29/4؛ 7/1/6/91/5؛ 29/1/6/34/12.
اِستادوخ (estādux): ادارۀ اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه
1328، ک15، پ1، ص127؛
1328، ک44، پ5، ص17؛
1328، ک65، پ2، صص 17، 25، 28، 29، 30، 31، 32، 55؛
1329، ک15، پ3، صص 16 و 22؛
1329، ک52؛ پ45، ص76؛
1330، ک21، پ2، صص 4 و 8؛
1330، ک25، پ38، صص 9 و 10.
مُتما (motmā): مؤسسۀ مطالعات تاریخ معاصر ایران
ب6876، صفحات 106، 107، 113، 302.
1/15-4-2-132م؛ 16-15-4-2-132م؛ 1/16-4-2-132م؛ 17-4-2-132م؛ 31-44-144م.
ن55250؛ ن55251؛ ن55252؛ ن55253؛ ن55254؛ ن55255؛
ب: اسناد منتشرشده
اسناد روحانیت و مجلس. (1375). (ج2). (غلام‌رضا فدایی عراقی، ناظر؛ منصوره تدین‌پور، کوشش‌گر). تهران: کتاب‌خانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
کتاب
تقی‌زاده، سیدحسن. (1368). زندگی طوفانی: خاطرات سیدحسن تقی‌زاده. (ایرج افشار، کوشش‌گر). تهران: انتشارات محمدعلی علمی.
ساروی، محمد فتح‌الله بن محمدتقی. (1371). احسن‌التواریخ (تاریخ محمدی). (غلام‌رضا طباطبایی مجد، کوشش‌گر). تهران: امیرکبیر.
شیرازی (خاوری)، میرزا فضل‌الله. (1380). تاریخ ذوالقرنین: نامۀ خاقان. (ج1). (ناصر افشارفر، محقق و مصحح). تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
صورت مذاکرات مجلس شورای ملی (لوح فشرده).
عارف قزوینی، میرزاابوالقاسم. (1342). کلیات دیوان. (عبدالرحمن سیف آزاد، کوشش‌گر). تهران: امیرکبیر.
عین‌السلطنه (قهرمان‌میرزا سالور). (1377). روزنامۀ خاطرات عین‌السلطنه. (ج4، ج8، ج9). (مسعود سالور و ایرج افشار، کوشش‌گران). تهران: انتشارات اساطیر.
کتاب آبی: گزارش‌های محرمانۀ وزارت امور خارجۀ انگلیس دربارۀ انقلاب مشروطۀ ایران ج هشتم در تاریخ 9مارس1912 تا 15فوریۀ1913. (1369). (احمد بشیری، کوشش‌گر). تهران: نشر نو.
کتاب نارنجی: اسناد سیاسی وزارت خارجۀ [روسیۀ تزاری] دربارۀ رویدادهای [انقلاب مشروطۀ] ایران. (1368). (پروین منزوی، مترجم). تهران: پرواز.
مکی، حسین. (1370). زندگانی سیاسی سلطان احمدشاه. تهران: امیرکبیر.
ملکم، سرجان. (1380). تاریخ کامل ایران. (میرزااسماعیل حیرت، مترجم). تهران: افسون.
یسلسون، آبراهام. (1368). روابط سیاسی ایران و آمریکا 1883-1923م /1300-1340ق. (محمدباقر آرام، مترجم). تهران: امیرکبیر.
مقاله
سیدبنکدار، سیدمسعود. (1390). «بررسی نقش نظارتی مجلس شورای ملی بر جواهرات سلطنتی در دورۀ پهلوی اول». فصل‌نامۀ علمی‌تخصصی اسناد بهارستان، سال اول، پائیز 1390، ضمیمه، صص 177-192.
سیدبُنَکدار، سیدمسعود؛ امامیِ جمعه، وحید. (1398). «بررسی اسنادی وضعیت اموال دولتی (بیوتات سلطنتی) در دورۀ احمدشاه قاجار (مطالعۀ موردی: کاخ گلستان)». فصل‌نامۀ علمی‌پژوهشی تاریخ‌نامۀ ایران بعداز اسلام، سال دهم، شمارۀ 21، زمستان 1398، صص 1-32.