مبارزه با قاچاق در خلیج فارس و دریای عمان در زمان رضا شاه (1300-1320) (براساس آرشیو سازمان اسناد ملی ایران)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه تاریخ در دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

چکیده

با دگرگونی سیاسی در ایران از قاجار به پهلوی اول، صفحات جنوبی ایران صحنۀ تحولات نوین اقتصادی شد. مجموعه‌ای از تکاپوهای تجاری و گمرکی موجب تحرک در بخش‌های گوناگون اقتصادی جزایر و بنادر خلیج فارس و دریای عمان شد. مقارن با این دگرگونی‌ها، فعالیت‌های پرسود قاچاق نیز افزایش یافت.
هدف: بررسی قاچاق در خلال فعل‌وانفعالات اقتصادی جزایر و بنادر خلیج فارس در برهۀ زمانی سال‌های 1300-1320ش و نحوۀ برخورد حکومت رضاشاه برای مهار و مبارزه با آن.
روش/ رویکرد پژوهش: روش پژوهش تحلیلی و براساس مطالعۀ داده‌های اسنادی آرشیو سازمان اسناد و کتاب‌خانۀ ملی، نشریات نظامی، اقتصادی و روزنامه‌های گوناگون ایران در این دوره است.
یافته‌ها و نتیجه‌گیری: دولت پهلوی اول برای ایجاد تحول اقتصادی مدنظر، به ابعاد مختلف موضوع قاچاق در فعالیت‌های زیرساختی کوتاه‌مدت و سیاست‌های بلندمدت هم‌زمان توجه کرد و در انتها با تلاش برای مبارزۀ حقوقی و امنیتی با قاچاق کالا موجب رونق مناطق مذکور شده‌است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Anti-smuggling policy of the Iranian government in the Persian Gulf and the Sea of Oman during the reign of Reza Shah (1925-1941)

نویسنده [English]

  • MohammadJafar Chamankar
Associate Professor, Department of History, Urmia University, Urmia, I. R. Iran
چکیده [English]

Following the transfer of power from Qajars to the Pahlavi, islands and ports on the Persian Gulf and the Sea of Oman witnessed unprecedented level of foreign trade. At the same time the smuggling goods into the land and illegal trade also increased sharply.
Purpose: This paper reports a study of smuggling during the period of 1921-1941 and the policies adopted by the government to tackle it.
Method and Research Design: Findings are based on materials held at the National Library and Archives Organization (NLAI), including archival documents and newspapers.
Findings and Conclusions: In order to boost economic development, various aspects of smuggling in the region were considerd and policies adopted and successfully implemented to prevent illegal acitivies. As a result, the economic condition of the area improved gradually.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Goods smuggling
  • Iran؛ Reza Shah Pahlavi (1925-1941)؛ Persian Gulf؛ the Sea of Oman
منابع
اسناد
سازمان اسناد و کتاب‌خانۀ ملی ایران (ساکما)، اسناد شمارۀ:
3976/293/98؛ 9224/298/98؛ 125/240؛ 273/240؛ 292/240؛ 439/240؛ 870/240؛ 11138/240؛ 1460/240؛ 2511/240؛ 3831/240؛ 4266/240؛ 4267/240؛ 4278/240؛ 4279/240؛ 4719/240؛ 4932/240؛ 5376/240؛ 5470/240؛ 5983/240؛ 8245/240؛ 10065/240؛ 11422/240؛ 13008/240؛ 14040/240؛ 16435/240؛ 17810/240؛ 20147/240؛ 20905/240؛ 24033/240؛ 28627/240؛ 28993/240؛ 29402/240؛ 29929/240؛ 30991/240؛ 31299/240؛ 31303/240؛ 32202/240؛ 34788/240؛ 43049/240؛ 44519/240؛ 45932/240؛ 48922/240؛ 52219/240؛ 52493/240؛ 53219/240؛ 58431/240؛ 74948/240؛ 75993/240؛ 79338/240؛ 85235/240؛ 86180/240؛ 88192/240؛ 93795/240؛ 96118/240؛ 464/260؛ 288/290؛ 2472/291؛ 1108/293؛ 4517/293؛ 6921/293؛ 32691/293؛ 39076/293؛ 122483/293؛ 134860/293؛ 32691/293؛ 415931/293؛ 302/294؛ 36162/310؛ 21/355؛ 506/355؛ 588/355؛ 608/355؛ 485/365؛ 85594/27804؛ 4945؛ 2656.
کتاب
اسنادی از اتاق بازرگانی بوشهر. (ج1). (1393). (مجتبی پریدار، کوشش‌گر). تهران: اتاق بازرگانی بوشهر و نشر آبادبوم.
جان‌پولاد، احمد. (1385). سرگذشت یک افسر ایرانی. تهران: پردیس و شیرازه.
جعفری ولدانی، اصغر. (1376). نگاهی تاریخی به جزایر ایرانی تنب و ابوموسی. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌الملل وزارت امور خارجه.
رائین، اسماعیل. (1356). دریانوردی ایرانیان: از عصر استعمار تا امروز. تهران: جاویدان.
رحیم‌زادۀ صفوی، علی‌اصغر. (1308). ایران اقتصادی. تهران: چاپ‌خانۀ اتحادیۀ طهران.
شیخ‌الاسلامی، جواد. (1366). قتل اتابک و شانزده مقالۀ تحقیقی دیگر. تهران: کیهان.
صفایی، ابراهیم. (1368). خاطره‌های تاریخی. تهران: کتاب‌سرا.
قائم‌مقامی، جهانگیر. (1326). تاریخ تحولات سیاسی نظام ایران. تهران: مطبوعات.
قائم‌مقامی، جهانگیر. (1355). تاریخ ژاندارمری ایران از قدیم‌ترین ایام تا عصر حاضر. تهران: بی‌نا.
کاظمی، محمد؛ البرز، منوچهر. (1355). تاریخ پنجاه‌سالۀ نیروی زمینی شاهنشاهی ایران. تهران: آیین ملی بزرگداشت پنجاه سال شاهنشاهی پهلوی.
کوهی کرمانی، حسین. (1324). تاریخ تریاک و تریاکی در ایران. تهران: کتاب‌فروشی محمدعلی علمی.
کیهان، مسعود. (1310). جغرافیای مفصل ایران. (ج3). تهران: مطبعۀ مجلس.
 
گاه‌نامه: پنجاه سال شاهنشاهی پهلوی. (ج1). (1356). تهران: کتاب‌خانۀ پهلوی.
گزیدۀ اسناد خلیج فارس. (ج3). (1373). (مینا ظهیرنژاد، کوشش‌گر). تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه.
لواء مختاری، پاشا. (1329). تاریخ هفتادسالۀ پلیس ایران. تهران: چاپ‌خانۀ ارتش.
مجموعه‌مصوبات مجلس شورای ملی. (دورۀ هفتم). (ج1). (1307). تهران: انتشارات مجلس شورای ملی.
مدنی، احمد. (1341). دریانوردی خلیج فارس و پیشینه‌های تاریخی آن. تهران: اداره‌کل انتشارات و رادیو.
مصور رحمانی، غلام‌رضا. (1368). کهنه‌سرباز: خاطرات سیاسی و نظامی سرهنگ ستاد غلام‌رضا مصور رحمانی. تهران: رسا.
نفیسی، سعید. (1345). تاریخ معاصر ایران از کودتای سوم اسفندماه 1299 تا بیست‌وچهارم شهریورماه 1320. تهران: فروغی.
نوبخت، حبیب‌الله. (1342ق). شاهنشاه پهلوی. تهران: مطبعۀ مجلس.
یکرنگیان، میرحسین. (1336). گلگون‌کفنان: گوشه‌ای از تاریخ نظامی معاصر: از عصر درخشان صفوی تا حادثۀ ناگوار شهریور 20. تهران: کتاب‌فروشی محمدعلی علمی.
نشریات
اشعۀ پهلوی: (اسفند 1311، ش7).
اطاق تجارت: (اول آبان 1308)؛ (سال 4، شمارۀ 63، اول خرداد 1312)؛ (سال 5، شمارۀ 84-85، نیمۀ اول اردیبهشت 1313)؛ (سال 6، شمارۀ 116، نیمۀ دوم مرداد 1314).
اطلاعات: (شمارۀ 330، 3/3/1306)؛ (شمارۀ 629، 28/12/1306)؛ (شمارۀ 774، 5/3/1308)؛ (شمارۀ 778، 11/3/1308)؛ (شمارۀ 825، 12/4/1308)؛ (شمارۀ 839، 30/4/1308)؛ (شمارۀ 845، 6/6/1308)؛ (شمارۀ 1140، 29/6/1309)؛ (شمارۀ 1213، 24/9/1309)؛ (شمارۀ 1234، 21دی1309)؛ (شمارۀ 1243، 1/11/1309).
ایران باستان: (اسفند 1311، ش7).
ایران‌شهر: (س3، ش11، 1مهر1304)؛ (س3، ش12، 1آبان1304).
پیاده‌نظام: (دی 1315، ش1)؛ (بهمن 1318، ش2).
چهره‌نما: (سال 1322، ش9).
حبل‌المتین: (25شهریور1303، ش7)؛ (10آذر1303، ش14)؛ (1دی1303، ش15)؛ (8دی1303، ش11)؛ (22دی1303، ش13)؛ (20بهمن1303، ش13)؛ (11اسفند1303، ش6)؛ (11اردیبهشت1304، ش17)؛ (29خرداد1304، ش17)؛ (5تیر1304، ش9)؛ (13شهریور1304، ش23)؛ (20شهریور1304، ش29)؛ (س34، ش7، 3اسفند1304)؛ (س33، ش23، 25اردیبهشت1305)؛ (س34، ش23، آذر 1305)؛ (س36، ش3، 5دی1306)؛ (س36، ش6، 26دی1306)؛ (س36، ش 16-17، 14فروردین1307)؛ (س36، ش23، 25اردیبهشت1307)؛ (س36، ش29، 5تیر1307)؛ (س36، ش 30-31، 19تیر1307)؛ (س36، ش 39-40، 20شهریور1307)؛ (س36، ش 41-42، 10مهر1307)؛ (س36، ش44، 24مهر1307)؛ (س37، ش 36-37، 5شهریور1308)؛ (س37، ش 42-43، 16مهر1308)؛ (س38، ش5، 10دی1308)؛ (س38، ش9، 15بهمن1308)؛ (س39، ش12، 3آذر1309)؛ (س21، ش28، 13ربیع‌الاول1332).
خلیج ایران: (س2، ش2، 3آذر1309، ص1)؛ (س2، ش17، 5فروردین1310).
سواره‌نظام: (دی 1315، ش1)؛ (فروردین 1318، ش1).
طوفان: (سنبلۀ 1300)؛ (س2، ش52، 22حمل1302).
عصر حدید: (ش2، اسفند 1306)؛ (ش21، اردیبهشت 1309)؛ (ش25، مرداد 1309).
علوم مالیه و اقتصاد: (س1، ش2، جوزا، سرطان و اسد 1303)؛ (س1، ش3، سنبله، میزان، و عقرب 1303).
قشون: (ش1، حوت 1300)؛ (شمارۀ 2، ۹حوت1300)؛ (ش3، 16حوت1300).
قلم آزاد: (شمارۀ 11-2، آذر 1308)؛ (ش50، فروردین 1309)؛ (ش 8-9، مرداد و شهریور 1309)؛ (ش12، اردیبهشت 1310).
گمرکات ایران: (ش54، اردیبهشت 1313)؛ (ش55، خرداد 1313)؛ (ش67، خرداد 1314)؛ (ش77، فروردین 1315).
نامۀ اقتصاد و بازرگانی: (س4، ش9، آذر 1320)؛ (س4، ش10، دی 1320).
نامۀ بازرگان: (ش3، اردیبهشت 1317)؛ (ش4، خرداد 1317)؛ (ش7، مهر 1319)؛ (ش13، فروردین 1318)؛ (ش15، خرداد 1318).
نامۀ راه: (س1، ش4، شهریور 1319).
نامۀ ماهانۀ ژاندارمری: (س1333، ش2).
نظمیه: (خرداد 1304)؛ (تیر 1304، ش1)؛ (مرداد 1304).
نیروی هوایی شاهنشاهی: (اسفند 1349، ش307).