عاملیت زنان در وقف‌نامه‌های رقبات آبی (موردمطالعه: وقف‌نامه‌های دورۀ قاجار در کرمان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه مردم‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، تهران، ایران.

2 استادیار گروه مردم‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، تهران، ایران

3 استادیار گروه مردم‌شناسی واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

شناخت پویاییِ سامانۀ اقتصادی-اجتماعی وقف در ایران به‌ویژه در دورۀ قاجار، با نشانه‌شناسی وقف‌نامه‌ها امکان‌پذیر است. این سامانۀ فرهنگی با بن‌مایه‌های مذهبی، اجتماعی، و اقتصادی در اقلیم خشک فلات مرکزی ایران و ازجمله در شهر کرمان، دسترسی زنان به منابع آب را گواهی می‌دهد.
هدف: شناخت ذهنیت زنان در این سامانۀ فرهنگی و چگونگی عاملیت آنان در شرایط دسترسی به منابع آب
روش/ رویکرد پژوهش: نظریه-روش تحقیق حاضر انسان‌شناسیِ تفسیری با رویکرد تاریخی است و روش نشانه‌شناسی فرهنگی مقاله، استفاده از تکنیک مشاهده در واحد اسنادِ «دفتر موقوفات ایالت کرمان» شامل 168 فقره وقف‌نامۀ زنانِ دارای منابع آب، و 11 برگ سند مکمل مرتبط است. این پژوهش با نمونه‌گیری نظری و نگاهی به مفهوم عاملیت در فرانظریۀ گیدِنز و تلفیق آن با نظریۀ هیوسون دربارۀ عاملیت و مفهوم مرگ‌آگاهی از ادگار مورن انجام شده‌است.
یافته‌ها و نتیجه‌گیری: دسترسی زنان به منابع آب، فرصتی برای عاملیت زنان در سطوح چندگانه و مبتنی‌بر پایه‌های عاملیت است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

women 's agencies in water resources endowments(case study: Endowments of Qajar era in Kerman)

نویسندگان [English]

  • Azam Alikhani 1
  • Mohammad Homayonsepehr 2
  • Vahid Rashidvash 3
1 PhD Student in Anthropology, Islamic Azad University, Central Tehran Branch, Tehran, I. R. Iran
2 Assistant Professor, Department Of Anthropology, Islamic Azad University, Central Tehran Branch, Tehran, I. R. Iran
3 Assistant Professor, Department Of Anthropology, Islamic Azad University, Central Tehran Branch, Tehran, I. R. Iran
چکیده [English]

Purpose: Understanding dynamics of the socio-economic system of endowment (Waqf), especially in the Qajar era of Iran, with the semiotics of the deeds of endowment. With its religious, social and economic themes in the arid land of Iran in gerneral and Kerman province in particular, such deeds demonstrate the importance of the social status of women
Method and Research Design: The present study was conducted with an anthropological method focusing on the historical approach and the method of cultural semiotics using observation techniques in the Kerman's Endowments Office. In addition, 168 deeds of endowment belonging to women with water resources and 11 items of the supplement records were examined. Theoritical sampling and Giddens’ meta-theory in the in the concept of agency and its integration with Hewson and Moren theory were adopted in the present project.
Findings and Conclusions: Women's access to water resources was an opportunity for women's agency multiple levelsand and it is based on foundations of agency.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Endowment
  • Women’s Agency
  • Ownership
  • Kerman
  • Water Resources
منابع فارسی
اسناد
سازمان اسناد و کتاب‌خانۀ ملی ایران (ساکما):
4-280-99؛ 5-280-99؛ 14-280-99؛ 33-280-99؛ 107-280-99؛ 457-280-99.
آرشیو مردمی؛ (فاطمه صدر میرحسینی): تصویر سند شمارۀ 1 و 2.
آرشیو مردمی؛ (افضل‌السادات آل‌طه مکی): تصویر سند شمارۀ 3.
دفتر ثبت موقوفات ایالت کرمان (دماک): محل نگهداری: بنیاد ایران‌شناسی شعبۀ کرمان (کتاب‌خانۀ مرکز کرمان‌شناسی).
کتاب
احمدنیا، شیرین. (1394). زنان، سلامت و محیط زیست شهری. تهران: مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران.
باستانی پاریزی، محمدابراهیم (1392). خاتون هفت‌قلعه. (چ7). تهران: علم.
بوی، فیونا. (1394). مقدمه‌ای بر انسان‌شناسی دین. (چ2). (مهرداد عربستانی، مترجم). تهران: افکار.
 تاریخ شاهی قراخطائیان کرمان. (1390). (چ2). (محمدابراهیم باستانی پاریزی، مصحح). تهران: علم.
پارکر، جان. (1386). ساخت‌یابی. (حسین‌علی قاضیان). تهران: نشر نی.
پولاک، یاکوب ادوارد. (1368). سفرنامۀ پولاک. (چ2). (کیکاووس جهانداری، مترجم). تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (1363). ترمینولوژی حقوق. تهران: بنیاد راستاد.
جلائی‌پور، حمیدرضا. (1392). نظریه‌های متأخر جامعه‌شناسی. (چ4). تهران: نی.
دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغت‌نامۀ دهخدا. (ج15). (چ1). تهران: روزنه؛ مؤسسۀ چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
دی مور، جری. (1391). زندگی و اندیشۀ بزرگان انسان‌شناسی. (هاشم آقابیگ‌پوری؛ جعفر احمدی، مترجمان). تهران: جامعه‌شناسان.
رستگار فسایی، منصور. (1383). پیکرگردانی در اساطیر. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ریتزر، جرج. (1374). نظریۀ جامعه‌شناسی در دوران معاصر. (چ2). (محسن ثلاثی، مترجم). تهران: علمی.
زندِ رضوی، سیامک. (1388). جامعه‌شناسی و بحران منابع طبیعی تجدیدشونده در ایران. تهران: قطره.
سجودی، فرزان. (1396). نشانه‌شناسی فرهنگی. (چ2). تهران: علم.
عبدالهی، محمد. (1387). زنان در عرصۀ عمومی: عوامل، موانع و راهبردهای مشارکت مدنی زنان ایرانی. تهران: جامعه‌شناسان.
علی‌خانی، اعظم. (1395). دانش‌نامۀ عامیانۀ آب کویر کوهبنان. کرمان: فرهنگ عامه.
فکوهی، ناصر. (1386). تاریخ اندیشه و نظریه‌های انسان‌شناسی. (چ5). تهران: نی.
کلانتری خاندانی، حسین. (1387). سیری در جغرافیای استان کرمان: با تکیه بر مسائل طبیعی (زلزله)، انسانی و تاریخی. کرمان: مرکز کرمان‌شناسی.
لباف خانیکی، مجید. (1385). نظام‌های تقسیم آب در ایران. تهران: مؤسسۀ گنجینۀ ملی آب ایران.
لمبتون، آن کاترین سواین فورد. (1362). مالک و زارع در ایران. (چ3). تهران: مرکز انتشارات علمی‌وفرهنگی وابسته به وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
مورن، ادگار. (1393). هویت انسانی. (امیر نیک‌پی؛ فائزه محمدی، مترجمان). تهران: قصیده‌سرا.
میل، جان استوارت. (1379). انقیاد زنان. (علاءالدین طباطبائی، مترجم). تهران: هرمس.
ناجی راد، محمدعلی. (1382). موانع مشارکت زنان. تهران: کویر.
نادری، سارا. (1393). درآمدی بر روایت زنانه از شهر. (چ2). تهران: تیسا.
نرسیسیانس، امیلیا. (1390). مردم‌شناسی جنسیت. (چ2). تهران: نقد افکار.
وزیری، احمدعلی‌خان. (1376). جغرافیای کرمان. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
مقاله
احمدی، لیلا. (1400). مدخل «دنگ» در دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی. بازیابی 10آذر1400 از: https://www.cgie.org.ir/fa/article/246670/%D8%AF%D9%86%DA%AF%D8%8C.
امامی خویی، محمدتقی؛ تقوائی، فاطمه. (1392). «نشانه‌های توسعۀ فرهنگ ایرانی در مدرسۀ وقفی ترکان‌خاتون (قراختاییان کرمان)». مسکویه، دورۀ 8، شمارۀ 24، صص 7-28.
خراشادی، سرور؛ وحدتی‌نسب، حامد. (1392). «راز جدال نرسه با بهرام‌ها از نگاه انسان‌شناسی فرهنگی». جامعه‌شناسی تاریخی، دورۀ 6، شمارۀ 3، صص 211-263.
خلیلی، محسن. (1386). «آسیب‌شناسی مشارکت زنان در جامعۀ معاصر ایران». زن در توسعه و سیاست (پژوهش زنان)، دورۀ 5، شمارۀ 2، صص 165-186.
رحمانی، جبار؛ فرحزادی، یاسمن. (1394). «سفره‌های نذری در تهران: عاملیت زنانه در جماعت آیینی». پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، دورۀ پنجم، شمارۀ 2، صص 183-200.
زرین‌کوب، روزبه. (1380). «ولیعهد و مسئلۀ جانشینی در عصر ساسانی». باستان‌شناسی و تاریخ، دورۀ 14، شمارۀ 2 (پیاپی 28)، صص 11-15.
صدیقی، بهروز. (1389). «تئوری ساخت‌یابی آنتونی گیدنز: پیامدهای تئوریک و روش‌شناختی و کاربرد عملی آن در جامعه‌شناسی». پژوهش اجتماعی، دورۀ 3، شمارۀ 9، صص 141-167.
عباسی، سیما؛ صفری، مهدی؛ عسگری، لیلا. (1396). «کارکردهای اسطوره‌شناختی آب در ایران باستان». فصل‌نامۀ آموزش محیط زیست و توسعۀ پایدار، سال 6، شمارۀ 2.
عسکری خانقاه، اصغر؛ سجادپور، فرزانه. (1383). «نگرش قدسی، اندیشۀ قدسی». مطالعات فرهنگ- ارتباطات (نامۀ پژوهش)، شمارۀ 17، صص 99-120.
علی‌رضانژاد، سهیلا؛ سرائی، حسن. (1386). «زن در عرصۀ عمومی: مطالعه‌ای دربارۀ فضاهای عمومی دردسترس زنان شهری و تغییرات آن». نامۀ علوم اجتماعی، شمارۀ پیاپی 30. صص 123-149.
عناصری، جابر. (1372). «تعزیه: هنر وقفی ایران و میراث جاویدانی از قلمرو آیین و ایمان». وقف میراث جاویدان، شمارۀ 3، صص 38-41.
فصیحی، سیمین، (1389). «حقوق شهروندی در عریضه‌های زنان عصر مشروطه (دورۀ دوم و سوم مجلس شورای ملی ایران)». تاریخ ایران، شمارۀ 8، صص 147-165.
کائینی، محمدرضا. (1391). «پیشینه و کارکرد وقف در اسلام و تاریخ تمدن اسلامی». وقف میراث جاویدان، شمارۀ 79-80، صص 67-100.
محمدی، سیدبیوک. (1392). «واحد مشاهده در تحقیقات کیفی». پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، دورۀ 3. شمارۀ 2، صص 145-162.
مصطفوی، محمدعلی. (1396). «بررسی ماهیت تولیت و انواع آن». وقف میراث جاویدان، شمارۀ 97 و 98، صص 63-82.
ورنر، کریستف. (1378). «زنان واقف در تهران عهد قاجار». (نسیم مجیدی قهرودی، مترجم). وقف میراث جاویدان، سال 7، شمارۀ 4 (پیاپی 28)، صص 115-122.
پایان‌نامه
احمدی، نزهت. (1380). «نهاد وقف، دگرگونی‌ها و کارکردهای فرهنگی-مذهبی آن در عصر صفوی». رسالۀ دکتری تاریخ، دانشگاه اصفهان.
مصاحبه
میرحسینی، فاطمه (متولی موقوفۀ مریم‌بیگم). (1398). کرمان: دفتر موقفۀ مریم بیگم.
منابع لاتین
Grant, Melita. (2017). “Gender Equality and Inclusion in Water Resources Management”. Action Piece. Stockholm: Global Water Partnership. retrieve 12-08-2020 from: http://www.gwp.org/globalassets/global/about_gwp/publications/gender/gender-action-piece.pdf
Hewson, M. (2010). “Agency”. In: (Albert James Mils, Gabrielle Durepos, & Elden Wiebe, Eds.), Encyclopedia of case study research. Volumes I and II, pp 13-16. Thosand Oaks, CA: SAGE Publications.
Warner, Jeroen. (2004). “Plugging the GAP Working with Buzan: the Ilisu Dam as a security issue”. Occasional Paper, No 67. SOAS Water Issues Study Group, School of Oriental and African Studies/King’s College London.