جنبش کارگری و حزب توده در کارخانۀ نخ‌ریسی و نساجی خسروی خراسان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار تاریخ دانشگاه آزاد واحد نجف آباد، نجف‌آباد، ایران

2 دانشجوی دکتری تاریخ ایران دورة اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد، نجف‌آباد، ایران

چکیده

در سال 1316ش اولین و بزرگ‌ترین کارخانۀ نخ‌ریسی و نساجی شرق ایران با عنوان «شرکت نخ‌ریسی و نساجی خسروی خراسان» در مشهد راه‌اندازی شد. با تأسیس این کارخانه و اشتغال کارگران در این واحد صنعتی، زمینۀ تشکیل اجتماعات سیاسی کارگری در مشهد امکان‌پذیر شد. وقایع شهریور 1320ش و بازشدن فضای سیاسی موجب شد تا جنبش کارگری در مشهد ایجاد شود. وضعیت نابه‌سامان اقتصادی آن دوران در نقاط مختلف ازجمله مشهد باعث شد تا حزب توده از موقعیت استفاده کند و بر جنبش کارگری مسلط شود. این حزب با نفوذدادن اندیشه‌های خود بین کارگران و دادن آگاهی و آموزش به آن‌ها برای اعادۀ مطالباتشان، واکنش کارفرمایان را برانگیخت.
هدف: بررسی نقش حزب توده در سازمان‌دهی به تشکل‌ها و اعتصاب‌ها در کارخانۀ نخ‌ریسی و نساجی خسروی و نحوۀ واکنش کارفرمایان و دستگاه حاکمه به این قبیل فعالیت‌ها.
روش/ رویکرد پژوهش: این مقاله با روش تحلیل-تاریخی و با تکیه بر اسناد، و منابع کتاب‌خانه‌ای تدوین شده‌است.
یافته‌ها و نتیجه‌گیری: گسترش فعالیت‌های شاخۀ کارگری حزب توده در کارخانۀ نخ‌ریسی و نساجی خسروی و درنتیجه مطالبات پی‌درپی کارگران سبب شد تا کارفرمایان سیاست‌هایی ازجمله ایجاد دسته‌جات مذهبی دربرابر توده‌ای‌ها و اخراج و تعلیق کارگران را اتخاذ کنند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Tudeh Party activities in Khosravi textile Factory of Khorasan (1941-1953)

نویسندگان [English]

  • Alireza Abtahi 1
  • Sahnaz Hatit 2
1 Assistant Professor of History, Islamic Azad University, Najafabad Branch, Najafabad, I. R. Iran
2 Ph.D. of History, Islamic Azad University, Najafabad Branch, Najafabad, I. R. Iran
چکیده [English]

Purpose: To report the role of Tudeh Party in organizing factory workers’ trade unions and launching strikes in Khosravi Textile Factory as well as the reaction of factory owners and local authorities to such activities.
Method and Research Design: Archival documents and library sources were examined to collect data for analysis.
Findings and Conclusions: Local authorities and factory owners successfully organized religious groups and expelled activist workers to stop of Tudeh Party and its supporters.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mashhad
  • Tudeh Party
  • Khosravi Cotton
  • and Textile Factory
  • Textile Workers
  • Khorasan
منابع
اسناد
ادارۀ اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت خارجه (استادوخ): 1329، کارتن 44، پوشۀ 24.
سازمان اسناد و کتاب‌خانۀ ملی ایران (ساکما): 084571/240؛ 3284/291.
سازمان کتاب‌خانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی (ساکماق):
0053/29؛ 52581؛ 97289؛ 108021؛ 119192؛ 137508؛ 137509؛ 137528؛ 137552؛ 137577؛ 137585؛ 137787؛ 137797؛ 138360؛ 138843؛ 139142؛ 139972؛ 141076؛ 142428؛ 143940؛ 145135؛ 145224؛ 145855؛ 149428؛ 149429؛ 149430؛ 149571؛ 150209؛ 150835؛ 150851؛ 15855؛ 160159.
کتاب‌خانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی (کمام): 5/12-5/1/12/119/17.
مرکز اسناد انقلاب اسلامی (مراسان): 9450؛ 9818؛ 9836؛ 10511؛ 10608.
مؤسسۀ مطالعات تاریخ معاصر ایران (متما): شمارۀ پ-6718.
مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های سیاسی (مپس): 1j113912؛ 2j113912.
کتاب
آبراهامیان، یرواند. (1389). ایران بین دو انقلاب. (چ12). تهران: نی.
اسکرین، سرکلارمونت. (بی‌تا). جنگ جهانی اول در ایران. (غلام‌حسین صالحیار، مترجم). تهران: اطلاعات.
الهی، حسین. (1382). احزاب و سازمان‌های سیاسی و عملکرد آن‌ها در خراسان (1320-1332). (چ1). مشهد: دانشگاه فردوسی.
پیرا، فاطمه. (1379). روابط سیاسی-اقتصادی ایران و آلمان (بین دو جنگ جهانی). (چ1). تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
تبرائیان، صفاءالدین. (1371). ایران در اشغال متفقین. (چ1). تهران: رسا.
جلالی، غلام‌رضا. (1377). تقویم تاریخ خراسان از مشروطه تا انقلاب اسلامی. (چ1). تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
دالمانی، هانری رنه. (1335). سفرنامۀ از خراسان تا بختیاری. (علی‌محمد فره‌وشی، مترجم). تهران: بی‌نا.
ریچاردز، فرد. (1343). سفرنامه. (چ1). (مهین‌دخت صبا، مترجم). تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
لنزوسکی، جورج. (1353). رقابت روسیه و غرب در ایران. (چ1). تهران: جاویدان.
مجید فیاض، عبدالمجید. (1389). از باغ قصر تا قصر آرزوها. (ج2). (چ1). تهران: کویر.
نجف‌زاده، علی. (1394). کنسولگری‌ها، مستخدمان و مستشاران خارجی در مشهد (از دورۀ قاجار تا انقلاب اسلامی). مشهد: انصار.
میرزای قاجار، زین‌العابدین. (1382). نفوس ارض اقدس، یا، مردم مشهد قدیم. (چ1). (مهدی سیدی، مصحح). مشهد: مهبان.
مقاله
آذری خاکستر، غلام‌رضا. (1392). «در جستجوی حقایق شهریور 1320 مشهد، شاخۀ کارگری حزب توده (9)». هفته‌نامۀ مجازی تاریخ شفاهی، شمارۀ 139، 29آبان1392.
مطبوعات
روزنامۀ آزادی: ش983، (14/12/1316).
روزنامۀ آفتاب شرق: ش19، (27/7/1314)؛ ش 165 و 166، (24/6/1326)؛ ش38، (15/4/1331)؛ ش25، (11/2/1333).
روزنامۀ اطلاعات: ش101، (آذر 1305).
روزنامۀ خراسان: ش299، (11/4/1329).
روزنامۀ راستی: ش1، (17/1/1322)؛ ش8، (14/2/1322)؛ ش9، (18/2/1322)؛ ش66، (26/8/1322)؛ ش79، (21/10/1322)؛ ش88، (1/12/1322)؛ ش148، (2/8/1323)؛ ش372، (21/6/1325)؛ فوق‌العادۀ راستی، ش102، (11/2/1323).
روزنامۀ شهامت: ش82، (12/12/1316).
روزنامۀ ندای خراسان: ش27، (28/9/1325)؛ ش29، (5/10/1325).
سال‌نامۀ حزب توده: س1349.
مجلۀ اتاق تجارت: س3، ش30، (1310)؛ س6، ش98، (1313)؛ س7، ش134، (1315).
پایان‌نامه
توکلی قدیمی، مجید. (1379). «حزب توده از آغاز تا کودتای 28 مرداد». (کارشناسی ارشد رشتۀ تاریخ)، دانشگاه فردوسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی.
مصاحبه‌ها
تاریخ شفاهی ساکماق، مصاحبه با حسین مشکینیان. (18/3/1389)؛ (8/4/1389).
تاریخ شفاهی ساکماق، مصاحبه با محمد واعظ خراسانی. (22/7/1380).
تاریخ شفاهی ساکماق، مصاحبه با محمدمهدی باروحی. (31/1/1389)؛ (18/2/1389).
تاریخ شفاهی مرکز اسناد انقلاب اسلامی (مراسان)، مصاحبه با طاهر احمدزاده. (1/11/1369).
مصاحبۀ نگارنده با محمدحسین دیانی. (4/7/1396).