عصیان زبردست‌خان چاپش‌لو در اواخر دورۀ قاجار در شمال خراسان: علل و پیامدها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری تاریخ گروه تاریخ دانشگاه شهید بهشتی و پژوهشگر تاریخ معاصر، تهران، ایران

2 استادیار گروه تاریخ دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران

چکیده

هدف: علل داخلی و خارجی طغیان زبردست‌خان چاپش‌لو از خان‌های درگز را در سال‌های پایانی دهۀ 1290ش بررسی می‌کند و تبعات آن را از زوایای سیاسی، نظامی، اجتماعی و اقتصادی وامی‌کاود.
روش/ رویکرد پژوهش: داده‌ها عمدتاً با تکیه بر اسناد مراکز آرشیوی، و منابع کتابخانه‌ای گردآوری شده‌است.
یافته‌ها و نتیجه‌گیری: بی‌ثباتی سیاسی و فقدان حکومت مرکزی مقتدر و بافت فرهنگی و ساخت اجتماعی-اقتصادی منطقۀ درگز عوامل داخلی و تکاپوهای پنهانی انگلیسی‌ها و حمایت تلویحی شوروی عناصر خارجی طغیان بودند پیامدهای این شورش عبارت بود از چالش دیپلماتیک دولت ایران با شوروی برای استرداد زبردست‌خان، تشدیدِ ناامنی و وحشت‌زدگی اهالی منطقه و بروز شکاف اجتماعی و آسیب به اموال و عایدات دولتی و دارایی‌های خصوصی.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The rebellion of Zabardastkhan Chapeshlu’s in North of Khorasan: Reasons and Consequences

نویسندگان [English]

  • Mohammad Hassan Pourghanbar 1
  • Yaqub Tabesh 2
1 Ph.D. of History, Researcher Iranian contemporary historical studies, Shahid Beheshti University, Tehran, I. R. Iran,
2 Assistant Professor, Department of History, Hakim Sabzevari University, Sabzevar, I. R. Iran
چکیده [English]

Purpose: Reports the insurgency of Zabardastkhan Khan Chapeshlu, a tribal chief from Dargaz in north-east Iran in th elater years of 1920s. The paper explores domestic and foreign forces behind the revolt, also discusses its political, military, social, and economic consequences
Method and research design: Data mainly obtained from archival records and library resources.
Findings and conclusion:  Political instability, the lack of a strong central government, in addition to cultural and socio-economic conditions of the region paved the wasy for the insugencey.  British covert activities and implicit support by Soviet Union encourages the revolt. Consequences included a diplomatic chllege with the Soviets for extradition of the Khan, intensifies insecurity in the region and a terrified population, social disorder, and damage to public and private assets.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Dargaz (Khorasan)
  • Zabardastkhan Chapeshlu
منابع
اسناد
اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجۀ ایران (استادوخ):
سال 1339ق، کارتن 2، پوشۀ 29؛ سال 1339ق، کارتن 2، پوشۀ 35؛ سال 1339ق، کارتن 42، پوشۀ 2؛
سال 1339ق، کارتن 42، پوشۀ 9؛ سال 1339ق، کارتن 42، پوشۀ 35؛
سال 1300، کارتن 38، پوشۀ 3؛ سال 1300، کارتن 42، پوشۀ 7؛ سال 1300، کارتن 44، پوشۀ 10؛
سال 1300، کارتن 44، پوشۀ 58؛ سال 1300، کارتن 45، پوشۀ 42.
سازمان اسناد و کتاب‌خانۀ ملی ایران (ساکما):
شناسۀ سند 2441/230.
کتاب‌خانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی (کمام):
شمارۀ بازیابی 289/3/17/34/4؛ 113/1/18/34/6؛ 120/3/12/90/7؛ 4/32/17/1/60.
مؤسسۀ مطالعات تاریخ معاصر ایران (مُتما):
شمارۀ راهنما 6876-0-0پ؛ 2-1865-11م؛ 59-104-12م؛ 66-104-12م؛ 229-104-12م؛ 230-104-12م؛ 254-104-12م؛ 275-104-12م؛ 305-104-12م؛ 307-104-12م؛ 167-1965-12م؛ 168-1965-12م؛ 5-103-14م؛ 8-103-14م؛ 24-103-14م؛ 31-103-14م؛ 32-103-14م؛ 44-103-14م؛ 4-326-14م؛ 295-335-14م؛ 18298-0-0ن؛ 18584-0-0ن؛ 18558-0-0ن؛ 43075-0-0ن؛ 43150-0-0ن؛ 43276-0-0ن؛ 45712-0-0ن؛ 45749-0-0ن.
کتاب
جلالی پندری، یدالله. (1367). زندگی و اشعار ادیب نیشابوری. تهران: چاپ و نشر بنیاد.
شهوازی بختیاری، ستار. (1363). نام‌ها و نامه‌ها: روایتی از روزنامه‌ها و روزنامه‌نگاران خراسان در دوران قاجاریه. مشهد: ایوار.
صارم درگزی، محمود. (1388). خاطرات میرزامحمود صارم‌الممالک درگزی. شیروان: شیلان.
میرزاصالح، غلام‌حسین. (1366). جنبش کلنل محمدتقی‌خان پسیان بنابر گزارش کنسول‌گری انگلیس در مشهد. تهران: تاریخ ایران.
میرزاصالح، غلام‌حسین. (1369). جنبش میرزاکوچک‌خان بنابر گزارش‌های سفارت انگلیس در تهران. تهران: تاریخ ایران.
میرنیا، علی. (1381). سرزمین و مردم شهرستان درگز: جغرافیای تاریخی، تمدن و فرهنگ، اوضاع اجتماعی-اقتصادی، فرهنگ عامه، آثار تاریخی، شعرا و دانشمندان. مشهد: سخن‌گستر.
وین، آنتونی. (1383). ایران در بازی بزرگ: سرپرسی سایکس کاشف، کنسول، سرباز، جاسوس. (عبدالرضا مهدوی، مترجم). تهران: نشر پیکان.
مجلات و روزنامه‌ها
روزنامۀ ایران، شماره‌های 1106، 1145 و 1161، سال 1301ش.
روزنامۀ شفق سرخ، شمارۀ 43، سال 1301.
ماه‌نامۀ خاطرات وحید، دورۀ دهم، شمارۀ 9-10، سال 1351.