نقش آلمانی‌ها در تأسیس راه‌آهن در ایران عصر رضاشاه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری ایرانشناسی، بنیاد ایران‌شناسی و دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

2 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

هدف: مرور تلاش دولت آلمان در ساخت راه‌آهن در ایران عصر قاجار و نقش شرکت‌های آلمانی در ساختن راه‌آهن سراسری ایران در دورۀ رضاشاه و تأمین ملزومات آن.
روش/رویکرد پژوهش: داده‌ها از اسناد آرشیوی ایران، منابع کتابخانه‌ای فارسی، انگلیسی، آلمانی و دانمارکی استخراج شده است.
یافته‌ها و نتیجه‌گیری: باوجود سربرآوردن آلمان‌ها در سپهر سیاست ایران در نیمۀ دوم سلطنت قاجارها، مخالفت‌های روس و انگلیس و تلاطم ناشی از جنگ جهانی اول، مانع از موفقیت آلمانی‌ها در ساخت راه‌آهن ایران شد. در مرحلۀ اولِ ساخت راه‌آهن سراسری در دوران رضاشاه، آلمان‌ها توانستند کارنامه‌ای موفق از خود به‌جا بگذارند؛ ولی ازآنجاکه شریک آن‌ها در سندیکا یعنی آمریکایی‌ها در جنوب ضعیف عمل کرده بودند، شرکت‌های آلمانی نیز از ادامۀ کار بازماندند. در مرحلۀ دوم و پایانی راه‌آهن سراسری نیز به‌دلیل کشاکش سیاسی در آلمان و رقابت شرکت‌های آلمانی با کنسرسیوم کامپساکس در ساخت راه‌آهن، نقشی کم‌رنگ از آنان به‌جای مانده‌است. آلمان در تأمین تجهیزات موردنیاز راه‌آهن تلاشی درخور توجه داشت؛ ولی اشغال ایران در شهریور بیست به مناسباتی ازاین‌دست پایان داد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The role of the Germans in establishing the Iranian railway

نویسندگان [English]

  • Mostafa Noori 1
  • Karim Soleymani 2
1 PhD Student of PhD student in Iranology, Iranology Foundation and Shahid Beheshti University, Tehran I. R. Iran
2 Associate Professor of History, Shahid Beheshti University, Tehran I. R. Iran
چکیده [English]

Purpose: To review the efforts of the German government in the construction of the Iranian railway in the Qajarid era. Also, the role of German companies in the construction of Iran cross country railway and supplying the equipment during the time of Reza Shah is investigated.
Method and Research Design: Data was gathered from records held at in the Iranian archival centers, as well as Persian, English, German, and Danish library materials.
Findings and Conclusions: Despite the increasing presence of the Germans in the political sphere of Iran in the second half of the Qajarid period, Russian and the British opposed the involvement of the Germans in construction of railway in Iran during WWI. In the first stage of the construction of the nation’s cross country railway during Reza Shah time, Germans left a successful record behind. However, as their American partners in the syndicate did not perform well in the southern part of the project, German companies stopped their operations. In the second and final stage, however, because of political turmoil in Germany and competition with the Compax consortium, only a small role was given to Germans. Germany had an outstanding role in the supply of equipment of the project. Eventually, the occupation of Iran by the Allied Forces in mid 1941put an end to their role.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iron Road
  • Qajar
  • Germany
  • Reza Shah
  • Iran
  • World War II
  • منابع

    اسناد

    • · سازمان اسناد و کتاب‌خانۀ ملی ایران (ساکما): 6006-240؛ 6007-240؛ 6009-240؛ 6458-240؛ 9150-240؛ 9676-240؛ 13383-240؛ 14959-240؛ 15580-240؛ 16993-240؛ 23059-240؛ 5875-290؛ 4638-293؛ 72062-310.
    • · مرکز اسناد انقلاب اسلامی (مرسان): 00328008؛ 00328009؛ 00328010؛ 00328011؛ 00328012؛ 00328014؛ 328031.
    • · مرکز اسناد و کتاب‌خانۀ مجلس شورای ملی (متما): 80/32/33/8.

    کتاب

    • · آدمیت، فریدون. (2536 شاهنشاهی). اندیشۀ ترقی و حکومت قانون عصر سپهسالار. تهران: چاپ‌خانۀ سپهر.
    • · استوارت، ریچارد. ا. (1370). در آخرین روزهای رضاشاه: تهاجم روس و انگلیس به ایران در شهریور 1320. (عبدالرضا هوشنگ مهدوی و کاوه بیات، مترجمان). تهران: معین.
    • · اویسی، ع. م. (1302). راه عملی برای ساختن راه‌آهن در ایران. تهران: مطبعۀ فاروس.
    • · ترسکینسکی، آناتول. (1326). تاریخچۀ مختصر راه‌آهن در ایران. تهران: چاپ‌خانۀ بنگاه راه‌آهن.
    • · تیلر، آلن جان پرسیوال. (1374). جنگ جهانی دوم. (بهرام فرداد امینی، مترجم). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    • · جمال‌زاده، سیدمحمدعلی. (1335). گنج شایگان. برلین: کاوه.
    • · زرگر، علی‌اصغر. (1372). تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در دورۀ رضاشاه. (کاوه بیات، مترجم). تهران: پروین؛ معین.
    • · شجاعی دیوکلائی، سیدحسن. (1398). توسعه‌نیافتگی و صنعتی‌سازی ایران عصر قاجار و پهلوی اول. تهران: تیسا.
    • · شوستر، مورگان. (1915). اختناق ایران. کلکته: مطبع حبل‌المتین.
    • · عیسوی، چالز. (1362). تاریخ اقتصادی ایران. (یعقوب آژند، مترجم). تهران: گستره.
    • · کاشف‌السلطنه، پرنس دو چای. (1301). [مجلۀ] ممات و حیات. تهران: مجلس شورای ملی.
    • · کرزن، جرج. ن. (1373). ایران و قضیۀ ایران. (ج1). (غلام‌علی وحید مازندرانی، مترجم). تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
    • · لنزوسکی، جورج. (2536 شاهنشاهی). رقابت روسیه و غرب در ایران. (اسماعیل رائین، مترجم). تهران: جاویدان.
    • · محبوبی اردکانی، حسین. (1376). تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران. (ج2). تهران: دانشگاه تهران.
    • · مکملی، محمدکاظم. (1379). تاریخ جامع راه‌آهن. تهران: روابط‌عمومی راه‌آهن جمهوری اسلامی.
    • · ملکوتی، مجتبی. (1327). راه‌آهن ایران. تهران: خواندنی‌ها.
    • · میرجعفری، حسین؛ نورائی، مرتضی. (1388). روش پژوهش در تاریخ. تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
    • · هدایت، مهدی‌قلی. (1344). خاطرات و خطرات. تهران: زوار.
    • · هدایت، مهدی‌قلی. (1363). گزارش ایران. تهران: نقره.

    مقاله

    • · آبادیان، حسین. (1392). «ماهیت روابط اقتصادی آلمان و ایران از 1277 تا 1318/1898 تا 1940». پژوهش‌نامۀ تاریخ اجتماعی و اقتصادی، سال دوم، ش1، بهار و تابستان 1392، صص 1-17.
    • · رفیع، حسین؛ عباس‌زادۀ مرزبالی، مجید. (1397). «بررسی روابط ایران و آلمان در عصر پهلوی». فصل‌نامۀ مطالعات سیاسی، س یازدهم، ش42، زمستان 1397، صص 113-148.

    نشریه

    • · اطلاعات: 21/6/1305، ص1؛ 29/3/1306، ص2؛ 7/5/1306، ص2؛ ۱۸/۵/۱۳۰۶، ص۲؛ ۱۳/۲/۱۳۰۷، ص۳؛ 12/8/1307، ص2؛ 22/9/1307، ص2؛ 18/11/1307، ص3؛ 23مهرماه1308، ص2؛ 13/8/1308، ص3؛ 25/9/1309، ص2؛ 12/3/1310، ص1.
    • · ایران نو: 24صفر1328، ص2؛ 23ربیع‌الاول1328، ص3.
    • · چهره‌نما: 15ربیع‌الثانی1328، ص12.
    • · حبل‌المتین: 18ذی‌قعدۀ1328ق، صص 3-6؛ 23محرم1343، ص5.
    • · راه‌آهن سراسر ایران (نشریۀ وزارت طرق): 5/6/1317.
    • · کوشش: 4/9/1305، ص3؛ 23/9/1305، ص3؛ 14/4/1307، ص1؛ 8/6/1307، صص 1-2؛ 11/9/1307، ص1؛ 3/4/1308، ص1؛ 7/5/1308، ص1؛ 10/5/1308، ص1؛ 7/3/1309، ص1؛ 30/3/1309، ص1؛ 7/12/1309، ص3.
    • · نامۀ راه، ش4، شهریورماه1319، ص32؛ ش 5-6، مهر و آبان 1319، صص 13-16.

    منابع خارجی (انگلیسی، آلمانی، دانمارکی)

    • · Donn, A. G. (1938). “The Trans-Iranian railway”. Journal of The Royal Central Asian Society, 25 (2), p 219-227.
    • · Pohl, Manfred. (1999). Philipp Holzmann: Geschichte eines Bauunternehmens 1849-1999, München: Beck.
    • · Rion, Nicholas. L. (2011). “FORTY YEARS OF MICROHISTORIOGRAPHY”. A Research Paper Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the M.A in History, Department of History Southern Illinois University Carbondale.
    • · Saxild, Jørgen. (1971). En dansk Ingeniørs Erindringer. København: Lindhardt og Ringhof, pp 49-50. (نسخۀ الکترونیکی).