کارکرد آموزشی-فرهنگی دارالمعلمات و دانشسراهای دخترانه در دورۀ پهلوی اول

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ، گروه تاریخ، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شبستر، ،شبستر، ایران

2 استادیار گروه تاریخ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر

3 استادیار، گروه تاریخ، دانشگاه تهران، تهران، ایران

4 استادیار، گروه تاریخ، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شبستر، ایران

چکیده

هدف: دورۀ سلطنت رضاشاه مرحله‌ای در ارتقای موقعیت اجتماعی زنان ایران بود. دولت در اجرای برنامۀ تجدد و سکولاریسم، برنامه‌های متعدد ازجملۀ تأسیس دانشسَراهای دخترانه تأسیس کرد که شکل سازمان‌یافته‌تر دارالمعلمات به‌شمار می‌رفت. هدف تأمین و تربیت معلمان زن بود. این ابتکار در آن زمان در ارتقای جایگاه آموزشی و فرهنگی زنان نقش مؤثر داشت. نشان‌دادن این نقش هدف این مقاله است.
روش/ رویکرد پژوهش: داده‌ها از اسناد و مدارک آرشیوی و کتابخانه‌ای گردآوری و تحلیل شده‌است.
یافته‌ها و نتیجه‌گیری: تأسیس دانشسَراهای دخترانه سبب افزایش سواد زنان و تأمین آموزگاران زن شد و زمینۀ ورود زنان را به عرصۀ عمومی، به‌ویژه دستگاه اداری و مراکز علمی فراهم کرد . از این رو در ارتقای موقعیت موثر بود؛ هرچند در ابتدا عمدتاً به زنان طبقۀ بالا محدود بود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Role of Teacher Training Centers in Promoting Women Social Status During the Timd of Reza Shah Pahlavi (1925-1941)

نویسندگان [English]

  • Alireza Sangtrashan 1
  • Manijeh Sadri 2
  • Hasan Zandiye 3
  • Masomeh Gharedaghi 4
1 Department of History, Shabestar Branch, Islamic Azad University, Shabestar, Iran
2 Assistant Professor, Department of History, Islamic Azad University, Shabestar Branch, Shabestar, I. R. Iran
3 Assistant Professor, Department of History, University of Tehran, Tehran, I. R. Iran
4 . Assistant Professor, Department of History, Islamic Azad University, Shabestar Branch, Shabestar, I. R. Iran
چکیده [English]

Purpose: Reza Shah's reign was a new stage in the advancement of women's status in Iran. The new government implemented a number of programs in line with the modernization and secularization, one being the establishment of teacher taining colleges (Daaneshsara) to provide training female teachers. Such initiatives played a significant role in promoting the status of women.
Method and Research Design: Analysis is based on data gathered from archival and library materials.
Findings and Conclusion: The establishment of girls' teacher training centers played a significant role in increasing women's literacy when graduates were recruited in newly extablished public schools. The initiative also provided an opportunity for woment to enter the public sphere, especially to the government departments and research centers. However, at the early stages this was mainly limited to the upper class memebers.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Teacher training centers- Iran- Women- Reza Shah Pahlavi (1925-1941)
منابع
اسناد
سازمان اسناد و کتاب‌خانۀ ملی ایران (ساکما): اسناد شمارۀ 11034/297؛ 12076/297؛ 1327/297؛ 13950/297؛ 15729/297؛ 22541/297؛ 25843/297؛ 26081/297؛ 28917/297؛ 34106/240؛ 42994/297؛ 49403/240؛ 6491/297؛ 8815/297.
کتاب
آبراهامیان، یرواند. (1382). ایران بین دو انقلاب. (محمدابراهیم فتاحی و احمد گل‌محمدی، مترجمان). تهران: نی.
آمار آموزش و پرورش: مرکز آمار سازمان برنامه‌وبودجۀ دوران پهلوی. (1355). تهران: برنامه‌وبودجه.
آموزگار، حبیب‌الله. (1307). اصلاحات اجتماعی محتوی مفاسد اجتماعی ما و علاج آن‌ها. تهران: سیروس.
اتحادیه، منصوره و دیگران. (1390). زن در تاریخ ایران معاصر (از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی): مجموعه‌مقالات سمینار بین‌المللی زن در تاریخ ایران معاصر دانشگاه زنجان، 15 تا 17 اسفند 1383. تهران: کویر.
احصائیۀ معارف. (1308). قوانین و مقررات. تهران: مطبعۀ روشنایی.
ادیبی، حسین. (1358). طبقۀ متوسط جدید در ایران. تهران: جامعه.
اکبری، محمدعلی. (1384). تبارشناسی هویت جدید ایرانی (عصر قاجاریه و پهلوی اول). تهران: علمی‌وفرهنگی.
انتخابی، نادر. (1390). ناسیونالیسم و تجدد در ایران و ترکیه. تهران: نگارۀ آفتاب.
ایوانف، م. س. (1356). تاریخ نوین ایران. (هوشنگ تیزابی، مترجم). تهران: طوفان.
بامداد، بدرالملوک. (1347). زن ایرانی از انقلاب مشروطیت تا انقلاب سفید. (ج1). تهران: ابن‌سینا.
بررسی تحولات آموزش‌وپرورش ایران. (1352). (عباس خاقانی، کوشش‌گر). تهران: دانشکدۀ علوم اجتماعی.
بزرگ‌امید، ابوالحسن. (1363). از ماست که بر ماست. تهران: دنیای کتاب.
بهنام، جمشید. (1375). ایرانیان و اندیشۀ تجدد. تهران: فرزان روز.
تقی‌زاده، سیدحسن. (1351). مقالات تقی‌زاده. (ج3). (ایرج افشار، ناظر). تهران: کتاب‌خانۀ ملی ایران.
حکمت، علی‌اصغر. (1355). سی خاطره از عصر فرخندۀ پهلوی. تهران: وحید.
خسروپناه، محمدحسین. (1384). هدف‌ها و مبارزۀ زن ایرانی از انقلاب مشروطه تا سلطنت پهلوی. تهران: پیام امروز.
خلیلی‌خو، محمدرضا. (1373). توسعه و نوسازی ایران در دورۀ رضاشاه 1299-1320ش. تهران: جهاد دانشگاهی دانشگاه شهید بهشتی.
دهقان، علی. (1329). تربیت‌معلم در کشورهای فرانسه- انگلستان - ایران. تهران: چاپ‌خانۀ دانشگاه.
رایس، کلارا کولیور. (1383). زنان ایرانی و راه و رسم زندگی آنان: سفرنامۀ کلارا کولیور رایس. (اسدالله آزاد، مترجم). تهران: کتابدار.
رشدیه، فخرالدین. (1370). زندگی‌نامۀ پیر معارف رشدیه: بنیان‌گذار فرهنگ نوین ایران. تهران: هیرمند.
رکنی، علی. (1333). سازمان‌های فرهنگی ایران. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ساتن، الول. (1335). رضاشاه کبیر یا ایران نو. (عبدالعظیم صبوری، مترجم). تهران: علمی.
سال‌نامه و آمار 1315-1316ش و 1316-1317ش. (1317). تهران: شرکت سهامی چاپ.
سال‌نامۀ آماری وزارت فرهنگ، سال تحصیلی 1316-1317. (1317). تهران: مطبعۀ روشنایی.
سال‌نامۀ دانش‌سَرای عالی (1314-1315). (1315). تهران: مطبعۀ روشنایی.
سال‌نامۀ دانش‌سَرای عالی (1319-1320). (1320). تهران: مطبعۀ روشنایی.
سال‌نامۀ وزارت معارف، اوقاف و صنایع مستظرفه. (1297). تهران: مطبعۀ مجلس.
سال‌نامۀ وزارت معارف، اوقاف و صنایع مستظرفه. (1312). تهران: مطبعۀ مجلس.
ساناساریان، الیز. (1384). جنبش حقوق زنان در ایران: طغیان، افول و سرکوب از ۱۲۸۰ تا انقلاب ۵۷. (نوشین احمدی خراسانی، مترجم). تهران: اختران.
سرمد، غلام‌علی. (1372). اعزام محصل به خارج از کشور (در دورۀ قاجاریه). تهران: بنیاد.
سیاسی، علی‌اکبر. (1386). یک زندگی سیاسی: خاطرات دکتر علی‌اکبر سیاسی. تهران: ثالث.
صدیق، عیسی. (1352). یادگار عمر. (ج2). تهران: طهوری.
صدیق، عیسی. (1353). یادگار عمر. (ج3). تهران: امیرکبیر.
صدیق، عیسی. (1354). تاریخ فرهنگ ایران از آغاز تا زمان حاضر. تهران: دانشگاه تهران.
صلاح، مهدی. (1388). کشف حجاب، زمینه‌ها، پیامدها و واکنش‌ها. تهران: مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
طغرانگار، حسن. (1383). حقوق سیاسی-اجتماعی زنان قبل و بعداز انقلاب اسلامی ایران. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
فتحی، مریم. (1383). کانون بانوان با رویکردی به ریشه‌های تاریخی حرکت‌های زنان در ایران. تهران: مؤسسۀ مطالعات تاریخ معاصر.
فوران، جان. (1388). مقاومت شکننده. (احمد تدین، مترجم). تهران: علمی‌وفرهنگی.
کسروی، احمد. (1324). امروز چاره چیست. بی‌جا: توگا.
گیدنز، آنتونی. (1373). جامعه‌شناسی. (منوچهر صبوری کاشانی، مترجم). تهران: نی.
مجموعه‌قوانین موضوعه و مسائل مصوبۀ دورۀ نهم تقنینیه. (1329). تهران: مجلس.
مجموعه‌مصوبات و قوانین موضوعۀ مجلس سوم قانونگذاری. (1319). تهران: چاپ‌خانۀ مجلس.
محبوبی اردکانی، حسین. (1370). تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران. (ج1). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
مناشری، دیوید. (1397). نظام آموزشی و ساختن ایران مدرن. (محمدحسین بادامچی و عرفان مصلح، مترجمان). تهران: سینا.
میلسپو، آرتور. (1356). مأموریت آمریکائی‌ها در ایران. (حسین ابوترابیان، مترجم). تهران: پیام.
نشریۀ آمار کارمندان دولت. (1335). وزارت کشور: آمار عمومی. تهران: سازمان برنامه.
نظام‌نامۀ مدارس ابتدایی و متوسطه. (1299). تهران: وزارت معارف و صنایع و اوقاف مستظرفه.
نهضت نسوان شرق. (1384). (غلام‌رضا سلامی و افسانه نجم‌آبادی، کوشش‌گران). تهران: شیرازه.
وحدت، فرزین. (1381). رویارویی فکری ایران با مدرنیت. (مهدی حقیقت‌خواه، مترجم). تهران: ققنوس.
یغمایی، اقبال. (1355). کارنامۀ رضاشاه کبیر بنیانگذار ایران نوین. تهران: اداره‌کل نگارش وزارت فرهنگ و هنر.
یوسفی، منصور؛ علی‌دوستی، محمدعلی؛ دانش‌پژوه، زهرا. (1356). تربیت‌معلم در پنجاه سال شاهنشاهی پهلوی. تهران: دانشگاه تربیت‌معلم.
مقاله
اتحادیه، منصوره؛ فصیحی، سیمین؛ عاملی رضایی، مریم. (1387). «تاریخ‌نگاری زنان». کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، ش127، صص 22-33.
رستم‌کلایی، یاسمین. (1383). «آموزش زنان»: بخش چهارم از کتاب رضاشاه و شکل‌گیری ایران نوین. (مرتضی ثاقب‌فر، مترجم). تهران: جامی، صص 233-288.
شیخ‌رضایی، انسیه. (1371). «مدارس فرانسوی در ایران». گنجینۀ اسناد، ش ۷ و ۸، پاییزوزمستان ۱۳۷۱، صص 95-109.
صحیحی، حبیب‌الله. (1318). «تربیت فنی دانش‌آموزان در دانش‌سَراها». آموزش‌وپرورش، سال نهم، شمارۀ دهم، دی‌ماه 1318، صص 23-26.
لمبتون، آن. اس. (1368). «زمینه‌های دگرگونی اجتماعی در ایران در قرن نوزدهم میلادی». چاپ‌شده در کتاب درزمینه‌ی ایران‌شناسی. (چنگیز پهلوان، مترجم). تهران: میهن، صص 104-165.
ماتی، رودی. (1383). «آموزش‌وپرورش در دورۀ رضاشاه». چاپ‌شده در کتاب رضاشاه و شکل‌گیری ایران نوین. (مرتضی ثاقب‌فر، مترجم). تهران: جامی، صص 187-219.
هس، آندره. (1304). «راپورت مسیو آندره هس - معلم حقوق اقتصادی (درباب تشکیلات تعلیم در ایران)». تعلیم‌وتربیت، دورۀ اول، ش2، اردیبهشت 1304، صص 13-21.
یزدانی، مرضیه. (1378). «تأسیس دارالمعلمات (دانش‌سرای دختران) و تحصیلات بانوان». گنجینۀ اسناد، شمارۀ 35-36، پاییزوزمستان 1378، صص 47-81.
روزنامه و نشریه
آموزش‌وپرورش، سال چهارم، شمارۀ 1، فروردین 1313، ص64.
آموزش‌وپرورش، سال هفتم، شمارۀ 9-10، آذر و دی 1316، صص 563-564.
آموزش‌وپرورش، سال نهم، شمارۀ هفتم و هشتم، مهروآبان 1318، ص153.
آموزش‌وپرورش، سال نهم، شمارۀ یازدهم و دوازدهم. بهمن و اسفند 1318، صص 121-122.
آموزش‌وپرورش، سال یازدهم، شمارۀ نهم و دهم، آذر و دی 1320، ص20.
تجدد ایران، شمارۀ 1802، 18دی1314، ص1.
حبل‌المتین، سال 1، شمارۀ 105، یکشنبه 23رجب1325، ص4.
زبان زنان، سال 4، شمارۀ 3، خرداد 1301، ص21.
شفق سرخ، سال 8، 1308ش، شمارۀ 1176، ص3.
شفق سرخ، سال 8، 1308ش، شمارۀ 1212، ص3.
شکوفه، ش6، سال اول، 1331ق، صص 22-23.
عالم نسوان، سال سوم، شمارۀ سوم، صص 20-22.
عالم نسوان، سال دهم، اردیبهشت 1309، ش3، صص 103 و 104.
نامۀ بانوان، شمارۀ 1، اسد 1299، صص 1-2.
منابع انگلیسی
Arasteh, Reza. (1962). Education and Social Awakening in Iran 1850-1960. Leiden, E. J. Brill, Preis brosch.
Kashani Sabet, Firuveh. (1999). Frontier Fictions: Shaping the Iranian National. Prinston Univercity Press.
Munibar, Rahman. (1972). “Movement For The Emancipation Of Women In Persia”. Bulletin of Institute of Islamic Studies, No 1, pp 17-45.
Paidar, Parvin. (1995). Women and the Political Process in Twentieth-Century Iran. Cambridge University Press.