ساختارشناسی پنج ورق حساب از سدۀ ششم هجری (کهن‌ترین اسناد نویافتۀ محفوظ در مرکز اسناد آستان قدس رضوی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر موسسۀ باستان‌شناسی دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری تاریخ ایرن بعد از اسلام دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

هدف: بررسی، بازخوانی و ساختارشناسی پنج ورق حساب نوشته‌شده در سال‌های 507، 509 [2برگ]، 514 و 565 هجری قمری می‌پردازد.
روش/ رویکرد پژوهش: نخست همۀ اسناد بازخوانی شده و سپس با روش توصیفی-تحلیلی بررسی شده‌است.
یافته‌ها و نتیجه‌گیری: این پژوهش با رمزگشایی از خطوط و علامت‌های ثبت‌شده بر کهن‌ترین نمونه‌های شناخته‌شده از ورَق (فَرد) و تنها نمونه‌های اصیل و کهن شناخته‌شدۀ پیش‌از دورۀ مغول، نشان می‌دهد که آنچه امروز با عنوان علائم سیاق شناخته می‌شود. درواقع همان روش نگارش اعداد به‌شیوۀ ساده‌نویسی و حرف‌نویسی اعداد عربی است. این مجموعه ما را در شناخت بهتر روند سیاق‌نویسی، نظام دفترداری و تحوّل تدریجی نشانه‌های سیاق یاری می‌کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analysis of the structure of five accounting sheets from the 12th century held at the Astan Quds Razavī Document Center

نویسندگان [English]

  • Emadaddin Shaykholhokamaei 1
  • Mohammad Hossein soleymani 2
1 Researcher at the Institute of Archeology, Tehran University, Tehran, I. R. Iran
2 PhD Student of History of Iran after Islam, Kharazmi University, Tehran, I. R. Iran
چکیده [English]

Purpose: To examine five accounting sheets in Arabic issued in the early years of the 12th  century and held at the Astan Quds Razavi Library & Documentation Center
Methodology and Research Design: Paleographical analysis and symbols decoding was carried out to  determine the authenticity if records.
Findings and Conclusions: Examination revealed that what today is known as Siāq (Notation) writing is the same as writing and spelling of Arabic numbers. This collection helps to better understand the process of Siāq writing, the system of bookkeeping, and the gradual evolution of surface signs.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Account Sheet
  • Seljuk Documents
  • sixth AH / twelfth AD century
  • Astan Quds Razavī
  • Accounting
  • and Bookkeeping

مراجع

منابع
اسناد
سازمان کتابخانه‌ها موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی (ساکماق):
1/148683؛ 2/148683؛ 3/148683؛ 4/148683؛ 5/148683؛ 6/148683؛ 7/148683؛ 8/148683؛ 9/148683؛ 10/148683.
 
نسخۀ خطی
کاشانی، حسن‌بن‌علی. المرشد فی الحساب. کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، شمارۀ بازیابی 2154.
کتاب
جفری خان. (1388). پاپیروس‌ها: صورت‌حساب‌ها، نامه‌ها و اسناد. (مهرناز نصریه، مترجم). تهران: کارنگ.
حسینی منشی، محمدمیرک بن مسعود. (1385). ریاض‌الفردوس خانی. (ایرج افشار و فرشته صرافان، کوشش‌گران). تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
دیوسکوریدس، پدانیوس. (1391). الحشائش. (غلام‌علی عرفانیان، مقدمه‌نویس؛ مهران‌بن منصوربن مهران، مترجم). مشهد: سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
قمی، حسن‌بن محمدبن حسن. (1385). تاریخ قم. (محمدرضا انصاری قمی، کوشش‌گر). قم: کتابخانۀ بزرگ آیت‌الله‌العظمی مرعشی نجفی.
مازندرانی، عبدالله‌بن محمدبن کیا. (1952م). رسالۀ فلکیه در علم سیاقت. (والتر هینس، کوشش‌گر) آلمان: فرانس اشتاینر.
مقاله
شیخ‌الحکمایی، عمادالدین. (1397). «ریشه‌یابی علامت‌های کسر در سیاق دورۀ ایلخانی». میراث علمی اسلام و ایران، شمارۀ 14، پاییزوزمستان 1397. صص 24-36.
شیخ‌الحکمایی، عمادالدین. (1398). «فرد و جایگاه آن در طبقه‌بندی اسناد اسلامی». پژوهش‌های نسخه‌شناسی، شمارۀ 3 (زیر چاپ).
نیسن، فردریک. (1393). «جنیزه: مجموعه‌اسناد و مدارک کشف‌شده در جنیزۀ کنیسۀ بن‌عزرا در فُسطاط». دانشنامۀ جهان اسلام. جلد 11.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 29 خرداد 1398
  • تاریخ بازنگری: 04 تیر 1398
  • تاریخ پذیرش: 19 تیر 1398

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار