ساختار رکن مطلع در مکاتبات عصر قاجار

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ ایران دورۀ اسلامی دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

2 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

هدف: بررسی ساختار رکن مطلع در مکاتبات داخلی و خارجی در دیوان‌سالاری عصر قاجار.
روش/ رویکرد پژوهش: مقاله با روش توصیفی و تحلیلی و با استفاده از اسناد و مدارک آرشیوی و منابع کتابخانه‌ای تنظیم شده‌است.
یافته‌ها و نتیجه‌گیری: ساختار نامه‌های دیوانی از سه بخش رکن مطلع، رکن حال، و رکن خاتمه تشکیل می‌شود. اجزای رکن مطلع هم شامل سه بخش خطاب، القاب، و دعا است. با روی‌کارآمدن حکومت قاجار، رکن مطلع در مکاتبات دیوانیِ داخلی و خارجی کوتاه‌تر شد. کوتاهی و بلندی مطلع در دورۀ قاجار در مرحلۀ اول به ارزش و اهمیت نامه بستگی داشت. معمولاً در مکاتبات داخلی دیوانسالاری قاجار، بخش دعا در رکن مطلع به کار نمی رفت و ازبین خطاب و القاب هم یکی از آن‌ها مورد استفاده قرار می گرفت. در مکاتبات خارجی دعا و القاب به‌ندرت استفاده می‌شد و به طور کلی رکن مطلع در بیشتر مکاتبات عصر قاجار از اصول نامه‌های اخوانی تبعیت می‌کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The structure of openings of the Qajarid official correspondence

نویسندگان [English]

  • Hossein Ahmadi-Rahbarian 1
  • MaghsodAli Sadeghi -Gandomani 2
1 PhD Student, History of Iran, Tarbiat Modarres University, Tehran. I. R. Iran
2 Associate Professor, Department of History, Tarbiat Modarres University, Tehran. I. R. Iran
چکیده [English]

Purpose: This paper has examined the structure of the openings of the Qajarid domestic and forign correspondence.
Method and Research Design. Archival records and library resources were examined to collect data for this paper.
Findings and Conclusion: The structure of the introduction consisted of three parts: addressing, titles and prayers.   Since the Qajarid period, the initiation of domestic and foreign officialcorrespondence, depending on the importance of the letter, became shorter. The prayer line was not used for domestic correspondence and only one tiitle was used for th eadrresee. With regard to foreign correspondence, prayer and complementary phrases were rarely used. The introduction to most of the Qajarid correspondence followed the Brotherhood principles.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Informative pillar
  • Bureaucracy
  • Brotherhood
  • Correspondence
  • Qajarids
منابع
اسناد
سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران (ساکما): 7478/295؛ 7697/295.
نسخ خطی
گزارشات امین‌الدوله به ناصرالدین‌شاه. شماره‌بازیابی 13391. کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.
نامه‌های (مکاتبات) حسام‌السلطنه حاکم خراسان. شماره‌بازیابی 14188. کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.
کتاب
آل‌داود، سیدعلی. (1390). اسناد و نامه‌های امیرکبیر. تهران: سازمان اسناد ملی ایران.
اصفهانیان، کریم؛ غفاری، بهرام. (1394). اسناد تاریخی خاندان غفاری. (ج5). تهران: بنیاد موقوفات افشار یزدی.
افشار، ایرج. (1386). اسناد تاریخی خاندان غفاری. (ج2). تهران: بنیاد موقوفات افشار.
ثابتیان، ذ. (1343). اسناد و نامه‌های دورۀ صفویه. تهران: کتابخانۀ ابن‌سینا.
روستایی، محسن. (1395). ادبیات تاریخی و دیوان‌سالاری ایران "عهد مغول تا سرآغاز دولت صفویه". تهران: ندای تاریخ.
ستوده، منوچهر؛ امیری، علی. (1391). اسناد گزارش‌های پراکندۀ حکام ولایات ایران. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
شمیم، علی‌اصغر. (1389). ایران در سلطنت دورۀ قاجار. تهران: بهزاد.
صفایی، ابراهیم. (1352). نامه‌های تاریخی. تهران: چاپ‌خانۀ رشدیه.
صفایی، ابراهیم. (بی‌تا الف). اسناد سیاسی دوران قاجاریه. تهران: چاپ شرق.
صفایی، ابراهیم. (بی‌تا ب). یکصد سند تاریخی. تهران: انتشارات بابک.
ظهیرنژاد ارشادی، مینا. (1381). اسنادی از روابط ایران و انگلیس در عهد محمدشاه قاجار. تهران: مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی.
فرهومند، علی. (بی‌تا). احسن‌المراسلات. چاپ سنگی.
قائم‌مقام فراهانی، ابوالقاسم‌بن‌عیسی. (بی‌تا). منشآت. (فرهادمیرزا، تدوین‌گر). تهران: انتشارات کتاب‌فروشی علمیۀ اسلامیۀ طهران.
قائم‌مقامی، جهانگیر. (1350). مقدمه‌ای بر شناخت اسناد تاریخی. تهران: انجمن آثار ملی.
قائم‌مقامی، جهانگیر. (1358). نامه‌های سیاسی و تاریخی سیدالوزرا قائم‌مقام فراهانی (دربارۀ معاهدۀ صلح ترکمانچای و غرامات آن). تهران: دانشگاه تهران.
کاووسی عراقی، محمدحسن؛ احمدی، حسین. (1376). اسنادی از روابط ایران و فرانسه در دورۀ فتح‌علی‌شاه قاجار. تهران: انتشارات وزارت خارجه.
کسروی، احمد. (1385). تاریخ مشروطۀ ایرن. تهران: امیرکبیر.
گروسی، حسن‌علی‌خان. (بی‌تا). منشآت حسن‌علی‌خان گروسی. چاپ سنگی.
گزیدۀ اسناد سیاسی ایران و عثمانی: دورۀ قاجاریه. (1370). (ج 2، 4). تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
مجمع‌المراسلات. (بی‌تا). چاپ سنگی. تهران: چاپخانۀ اسلامیه.
مکاتبات و سیاق. (بی‌تا). چاپ سنگی. شماره‌بازیابی: 21/8/63. موجود در کتابخانۀ تخصصی اسلام و ایران.
منتجب‌الدین بدیع، علی‌بن‌احمد. (1396). عتبةالکتبه: گزیده‌ای از مراسلات دیوان سلطان سلجوقی. (مریم صادقی، کوشش‌گر). تهران: نگاه معاصر.
منتخب منشآت. (1286ق). (میرزامحمدرضا بن محمدرحیم‌بیگ کلهر، گردآورنده). بی‌جا: دارالطباعۀ آقاسیدمهدی بن آقاسیدمحمدباقر.
میرزاصالح، غلام‌حسین. (1365). اسناد رسمی در روابط سیاسی ایران با انگلیس و روس و عثمانی. (ج 1 و 2). تهران: نشر تاریخ ایران.
نصیری، محمدرضا. (1364). اسناد و مکاتبات تاریخی ایران: دورۀ افشاریه. گیلان: جهاد دانشگاهی دانشگاه گیلان.
نصیری، محمدرضا. (1368). اسناد و مکاتبات تاریخی ایران: دورۀ قاجار. (ج2). تهران: کیهان.
نوایی، عبدالحسین. (1363). اسناد و مکاتبات سیاسی ایران از سال 1115 تا 1135ھ ق؛ همراه با یادداشت‌های تفصیلی. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
نوایی، عبدالحسین. (1368). شاه‌اسماعیل صفوی: مجموعۀ اسناد و مکاتبات تاریخی، تهران: انتشارت ارغوان.
مقاله
عبدامین، مجید. (1394). «مجموعۀ عرایض و نامه‌های اشخاص به ناصرالدین‌شاه». پیام بهارستان، ش26، صص 85-118.