تأثیر سیاست‌های اقتصادی در تقابل بازاریان با حکومت در عصر پهلوی دوم (1320-1357ش)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ ایران بعد از اسلام دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

2 استاد تاریخ ایران دورۀ اسلامی دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

3 استاد گروه تاریخ دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.

چکیده

هدف: توضیح سیاست‌های اقتصادی دولت در تقابل بازاریان با حکومت پهلوی دوم است؛ در پاسخ به این پرسش که سیاست‌ها و عملکرد اقتصادی دولت چه تأثیری بر نارضایتی و تقابل بازاریان با حکومت پهلوی دوم داشته‌است؟
روش/ رویکرد پژوهش: این پژوهش با روش توصیفی-تبیینی و با تکیه بر اسناد و منابع اصلی انجام شده‌است.
یافته‌ها و نتیجه­گیری: یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که سیاست‌های تبعیض‌آمیز دولت علیه بازاریان، مداخلۀ نهادهای دولتی در امور بازار، افزایش روزافزون نقش دولت در اقتصاد، بحران‌های اقتصادی و تحت‌فشار قرارگرفتن بازاریان ازسوی دولت، و هم‌چنین تلاش دولت درجهت مدرنیزه‌کردن اقتصاد و اجرای برنامۀ توسعۀ صنعتی شتابان در کشور و پیامدهای ناشی از آن، به‌طور روزافزون عرصه را بر بازاریان تنگ کرد و با تهدید کسب‌وکار بازاریان، نارضایتی و واکنش آن‌ها را علیه حکومت پهلوی دوم برانگیخت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Government economic policies against the interests of Bazaaries (1941-1979)

نویسندگان [English]

  • Adel rostami 1
  • Morteza Dehghan nejad 2
  • Asghar Mahmoodabadi 3
1 PhD Student, History, Department of History, University of Isfahan, Isfahan, I. R. Irann
2 Professor of History, Department of History, University of Isfahan, Isfahan, I. R. Iran
3 Professor, Department of History, University of Isfahan, Isfahan, I. R. Iran
چکیده [English]

Purpose: Bazaaries (Persian: بازاری ), the traditional wealthy merchants of bazaars were not favorured by the economic policies of the government, especially in the later years of Shah reign. This paper discusses such policies and their impact on turning away from supporting the regime.  
Method and Research Design: Data has been collected from archival records.
 Findings and Conclusion: Discrimination against Bazaaries, intervention of the government agencies in the bazaar, involvement of the government in economic activities, economic crisis, modernization of the national economy, industrial development plans were the reasons resulted in the dissatisfaction among Bazaaries.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Economic Policies
  • Bazzaris
  • Iran
منابع
اسناد
-                         سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی (ساکما): 2480/291؛ 28224/293؛ 84299/240؛ 6071/340؛ 2126/310؛ 72870/293؛ 11589/293/97؛ 4187/290؛ 6610/290؛ 8448/290؛ 61133/240؛ 19646/293؛ 136611/293؛ 6149/340؛ 11496/220؛ 1246/293/96؛ 62181/293؛ 57263/293؛ 113331/293؛ 2885/293/91؛ 94987/240.
-                         کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای ملی (کمام): 402429؛ 1458؛ 18299؛ 1045218؛ 653882؛ 705491؛ 719134؛ 622981؛ 704150؛ 624419؛ 768154.
-                         سیر مبارزات امام‌خمینی در آینۀ اسناد به‌روایت ساواک. (1386). (ج 1 و 2). تهران: موسسۀ تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی.
-                         بارل، رابرت مایکل. (1389). یادداشت‌های سیاسی ایران 1344-1260. (ج 12 و 14). (افشار امیری، مترجم). تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
کتاب
-                    آبراهامیان، یرواند. (1382). ایران بین دو انقلاب. (چ8). (احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی ولیلایی، مترجمان). تهران: نی.
-                    آوری، پیتر و همکاران. (1388). تاریخ ایران کمبریج: جلد هفتم: قسمت سوم: دورۀ پهلوی. (تیمور قادری، مترجم). تهران: مهتاب.
-                    ادیب، محمدحسین. (1380). بحران‌های اقتصادی ایران و راهکارهای برون‌رفت از آن. اصفهان: ناشر مؤلف.
-                    اشرف، احمد. (1359). موانع تاریخی رشد سرمایه‌داری در ایران: دورۀ قاجاریه. تهران: زمینه.
-                    امجد، محمد. (1380). ایران؛ از دیکتاتوری سلطنتی تا دین‌سالاری. (حسین مفتخری، مترجم). تهران: باز.
-        باریر، جولیان. (1363). اقتصاد ایران (1970-1900/1349-1279). تهران: مرکز تحقیقات تخصصی حسابداری و حسابرسی.
-                    بشیریه، حسین. (1374). جامعه‌شناسی سیاسی: نقش نیروهای اجتماعی در زندگی سیاسی. (چ2). تهران: نشر نی.
-                    بشیریه، حسین. (1393). زمینه‌های اجتماعی انقلاب ایران. (علی اردستانی، مترجم). تهران: نگاه معاصر.
-                    پهلوی، محمدرضا. (1371). پاسخ به تاریخ. (حسین ابوترابیان، مترجم). تهران: ناشر مترجم.
-                    دیگار، ژان پیر و همکاران. (1377). ایران در قرن بیستم: بررسی اوضاع سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در یکصد سال اخیر. (عبدالرضا (هوشنگ) مهدوی، مترجم). تهران: البرز.
-                    رزاقی، ابراهیم. (1367). اقتصاد ایران. (چ1). تهران: نشر نی.
-                    رهبری، مهدی. (1379). اقتصاد و انقلاب اسلامی ایران (بررسی مقایسه‌ای نظریه‌های اقتصادی با انقلاب اسلامی ایران). تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
-                    سازمان برنامه‌وبودجه. (1356). سالنامۀ آماری کشوری.
-                    طیب‌نیا، علی. (1374). تئوری‌های تورم با نگاهی به فرآیند تورم در ایران. تهران: جهاد دانشگاهی دانشگاه تهران.
-                    عسگراولادی، اسدالله. (1392). فرجام بازار: خاطرات اسدالله عسگراولادی. تهران: کارآفرین.
-                    فوران، جان. (1378). مقاومت شکننده. (چ2). (احمد تدین، مترجم). تهران: رسا.
-                    کاتوزیان، محمدعلی (همایون). (1372). اقتصاد سیاسی ایران: از مشروطیت تا پایان سلسلۀ پهلوی. (محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، مترجمان). تهران: مرکز.
-                    کارشناس، مسعود. (1382). نفت، دولت و صنعتی‌شدن در ایران. (علی‌اصغر سعیدی و یوسف حاجی‌عبدالوهاب، مترجمان). تهران: گام نو.
-                    کدی، نیکی. آر. (1369). ریشه‌های انقلاب ایران. (عبدالرحیم گواهی، مترجم). تهران: قلم.
-                    گازیوروسکی، مارک. (1371). سیاست خارجی آمریکا و شاه: ایجاد یک حکومت سلطه‌پذیر در ایران. (چ2). (جمشید زنگنه، مترجم). تهران: رسا.
-                    گراهام، رابرت. (1358). ایران سراب قدرت. (فیروز فیروزنیا، مترجم). تهران: سحاب کتاب.
-                    معدل، منصور. (1382). طبقه، سیاست و ایدئولوژی در انقلاب ایران. (محمدسالار کسرایی، مترجم). تهران: باز.
-                    مؤمنی، باقر. (1359). مسئلۀ ارضی و جنگ طبقاتی. تهران: پیوند.
-                    میرمحمدصادقی، علاءالدین. (1392). پنجره‌ای به گذشته: خاطرات علاءالدین میرمحمدصادقی. تهران: کارآفرین.
-                    میلانی، محسن. (1388). شکل‌گیری انقلاب اسلامی. (مجتبی عطارزاده، مترجم). تهران: گام نو.
-                    نجاتی، غلام‌رضا. (1371). تاریخ سیاسی بیست‌وپنج‌سالۀ ایران. (ج2). (چ2). تهران: رسا.
-                    هالیدی، فرد. (1358). دیکتاتوری و توسعۀ سرمایه‌داری در ایران. (فضل‌الله نیک‌آیین، مترجم). تهران: امیرکبیر.
مقاله
-          اسمیت، بنجامین. (1389). «اقدام جمعی و قدرت بسیج‌کنندگی بازار در ایران». (جعفر خیرخواهان، مترجم). چشم‌انداز ایران، شمارۀ 64 (آبان و آذر 1389)، ص55.
-                         اشرف، احمد. (1387). «اتحاد بازار و روحانیت: بنیان اجتماعی شورش‌ها و انقلاب‌ها». چاپ‌شده در کتاب طبقات اجتماعی، دولت و انقلاب در ایران. (سهیلا ترابی فارسانی، مترجم). تهران: نیلوفر.
-                         توکل، محمد. (1381). «بازار سنتی ایران در سه دوره، رکن قدرت، جنگ قدرت، اوج قدرت». چشم‌انداز ایران، شمارۀ 16.
-                         حاجی‌یوسفی، امیرمحمد. (1376). «رانت، دولت رانتیر و رانتیریسم: یک بررسی مفهومی». اطلاعات سیاسی و اقتصادی، شمارۀ 125 و 126.
-                         شریعتی، شهروز. (1386). «چیستی و کاستی نظریۀ دولت رانتیر». راهبرد یاس، شمارۀ 11.
نشریات
-        روزنامۀ اطلاعات. ش15395. (1شهریور1356).
-        روزنامۀ اطلاعات. ش15587. (12اسفند1356).
-        روزنامۀ اطلاعات. ش16080. (14مهرماه1358).
-        روزنامۀ عصر جدید. ش48. (1307).
-        روزنامۀ کیهان. (17اردیبهشت1332).
-        مجلۀ اتاق بازرگانی. سال 25، ش1. (1334).
-        مجلۀ اتاق بازرگانی. سال 30، ش96. (1339).
-        مجلۀ دنیا. سال دوم، ش10. (1354).
-        مجلۀ مهرنامه. سال اول، ش5. (1389).
مصاحبه
-        تجریشی، اسدالله. (1373). شمارۀ کاست: 2270. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
-        ثانی، علی‌اصغر. (1387). مصاحبۀ چاپ‌شده در کتاب: بازار، سیاست و انقلاب. تهران: بنیاد ایران‌شناسی.
-        چهل‌تنی، مهدی. (1387). مصاحبۀ چاپ‌شده در کتاب: بازار، سیاست و انقلاب. تهران: بنیاد ایران‌شناسی.
-        خاموشی، سیدتقی. (1376). شمارۀ کاست: 2222. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
-        قدیریان، احمد. (1373). شمارۀ کاست: 1109. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
-         لباسچی، ابوالقاسم. (1983). شمارۀ کاست: 1. محل مصاحبه: پاریس. پروژۀ تاریخ شفاهی ایران، انگلستان: دانشگاه آکسفورد.
-        نیری، رضا. (1377). شمارۀ کاست: 2751. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
منابع انگلیسی
          Afkhami, Gholam. (1985). The Iranian revolution: Thanatos on a National scale. Washington, DC: Middle East Institute.
-           Ashraf, Ahmad. (1992). “Chamber of commerce, industries, and mines of Persia”. in Encyclopaedia Iranica. Vol. 3, PP 354-358.
-           Beblawi, Hazem; Luciani, Giacomo. (1987). The Rentier state. London: CroomHelm.
-           Bharier, Julian. (1971). Economic development in Iran: 1900-1970. London: oxford University press.
-           Graham, Robert. (1979). Iran: The Illusion of power. New York: St. Martin's Press.
-           Keshavarzian, arang. (2007). Bazaar and state in Iran: The Politics of the Tehran Marketplace. Cambridge University press.
-           Pahlavi, m. R. (1980). Answer to history. New York.
-           Parsa, Misagh. (1989). social origins of the Iranian Revolution. New Jersey: Rutgers university press.
-           Pearce, David. (1989). The MIT Dictionary of modern Economics. MIT press, 3 rd Edition.
-           Ramazani, Rouhollah. (1974). “Irans, ‘white Revolution’: A study in political Development”. International Journal of Middle East studies, 5(2), pp 124-139.
-           Zabih, Sepehr. (1979). Iran’s Revolutionary Upheaval: An Interpretive Essay. San Francisco: Alchemy Books.