تأثیر روابط تجاری ایران با هند بر اقتصاد و تولیدات داخلی ایران (1195-1324ق)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار تاریخ دانشگاه سیستان و بلوچستان

2 استادیار تاریخ دانشگاه پیام نور

چکیده

مناسبات دیرپای ایران و هند در دورۀ قاجار شکل تازه‌ای یافت. در این دوره نوع کالاها و شیوۀ مبادلات بازرگانی تغییر کرد و موجب دگرگونی نظام اقتصادی ایران شد. موضوع اصلی این تحقیق بازشناسی انواع کالاهای صادراتی و وارداتی بین ایران و هند و آثاری است که این موضوع بر تولیدات داخلی و اقتصاد ایران در دورۀ مذکور داشته‌است.
 هدف: تحلیل تأثیر روابط بازرگانی ایران و هند بر تولیدات و اقتصاد ایرانِ دورۀ قاجار تا پایان سلطنت مظفرالدین‌شاه است. در این مقالهْ فرصت‌ها و تهدیدهای موجود در این مناسبات تبیین می‌شود.
روش/  رویکرد پژوهش: رویکرد تحقیق حاضر «کیفی»[1] و «توصیفی–تحلیلی»[2] است و داده‌ها به روش «اسنادی»[3] و بر پایۀ منابع «کتابخانه‌ای»[4] گردآوری شده‌اند.
یافته‌ها ونتیجه گیری: نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که ایران از یک‌سو بازار فروش محصولات اروپایی شد و بازرگانان ایران به دلالان شرکت‌های غربی تبدیل شدند و ازسوی دیگر ایرانیان با برخی از روش‌های تولید کشاورزی و صنعتی آشنا شدند و برخی از دولتمردان درصدد برآمدند تا شیوه‌های جدید تولید را وارد ایران کنند.



[1]- Qualitative research


[2]- Descriptiv-analytical


[3]- Documentary method


[4]- Library method

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Iran-India Trade Relations (1794-1925):The Impact on the Iranian Domestic Economy and Production

نویسندگان [English]

  • Mohammad Piri 1
  • Mohammad Reza Askarani 2
1 Assistant professor; Department of history, Sistan & Balochestan University
2 Assistant professor in Payame Noor University
چکیده [English]

Purpose: Trade relations between the two countries during Qajar period until the end of the last years of Mozaffar al-Din Shah (1896-1907) are studied to explore the impact of imports on the economy of Iran.
Method and Research Design: Data was collected and analyzed from library resources and archival records of the Iranian Ministry of Foreign Affairs in Tehran. 
Findings and Conclusion:  A wide variety of goods was traded between the two countries. European products imported from India into the Iranian market led to the closure of many newly established industries of Iran. However, as the result of such imports, Iranians became familiar with modern agricultural and industrial technologies as some government officials sought to import such technologies to the country.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Trade relations
  • India
  • Iran
  • Qajar
  • Technology
منابع
اسناد
اِستادوخ (بایگانی وزارت امور خارجه)، 1316ق، صندوق 35، پوشۀ 5.
اِستادوخ (بایگانی وزارت امور خارجه)، 1317ق، صندوق 7، پوشۀ 4.
اِستادوخ (بایگانی وزارت امور خارجه)، 1317ق، صندوق 15، پوشۀ 5.
اِستادوخ (بایگانی وزارت امور خارجه)، 1320ق، صندوق 9، پوشۀ 8.
اِستادوخ (بایگانی وزارت امور خارجه)، 1320ق، صندوق 39، پوشۀ 13.
اِستادوخ (بایگانی وزارت امور خارجه)، 1321ق، صندوق 8، پوشۀ 3.
اِستادوخ (بایگانی وزارت امور خارجه)، 1323ق، صندوق 9، پوشۀ 3.
کتاب
آوری، پیتر؛ همبلی، گاوین؛ ملوین، چارلز و دیگران. (1387). تاریخ ایران در دورۀ افشاریه و زند و قاجار: از مجموعۀ تاریخ ایران کمبریج. (چ1). (مرتضی ثاقب‌فر، مترجم). تهران: جامی.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌خان. (1363). المآثروالآثار: چهل سال تاریخ ایران در دورۀ پادشاهی ناصرالدین‌شاه. (چ2). (ایرج افشار، کوشش‌گر). تهران: اساطیر.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌خان. (1367). تاریخ منتظم ناصری. (چ1). (محمداسماعیل رضوانی، مصحح). تهران: دنیای کتاب.
اولیویه، گیوم آنتوان. (1371). سفرنامۀ اولیویه: تاریخ اجتماعی-اقتصادی ایران در دوران آغازین عصر قاجار. (چ1). (محمدطاهر میرزا، مترجم). (غلام‌رضا ورهرام، مصحح و حاشیه‌نویس). تهران: انتشارات اطلاعات.
بروگش، هاینریش کارل. (1389). سفری به دربار سلطان صاحب‌قران 1859-1861. (چ3). (حسین کردبچه، مترجم). تهران: انتشارات اطلاعات.
پاتینجر، هنری. (1348). سفرنامۀ پاتینجر: مسافرت بلوچستان و سند. (چ1). (شاپور گودرزی، مترجم). تهران: کتاب‌فروشی دهخدا.
پولاک، یاکوب ادوارد. (1368). سفرنامۀ پولاک «ایران و ایرانیان». (چ2). (کیکاووس جهانداری، مترجم) تهران: خوارزمی.
خانیکوف، نیکولای ولادیمیروویچ. (1375). سفرنامۀ خانیکوف: گزارش سفر به بخش جنوبی آسیای مرکزی. (چ1). (اقدس یغمایی و ابوالقاسم بی‌گناه، مترجمان). مشهد: آستان قدس رضوی.
دیولافوا، ژان. باپتیست. (1361). سفرنامۀ مادام دیولافوا: «ایران و کلده». (چ2). (بهرام فره‌وشی، مترجم). تهران: خیام.
رایت، دنیس. (1383). انگلیسیان در ایران. (چ1). (غلام‌حسین صدری افشار، مترجم). تهران: اختران.
سایکس، پرسی مولزورث. (1363). سفرنامۀ ژنرال سرپرسی سایکس، یا، ده‌هزار میل در ایران. (حسین سعادت نوری، مترجم). تهران: لوحه.
سایکس، پرسی مولزورث. (1366). تاریخ ایران. (چ3). (سید محمدتقی فخر داعی گیلانی، مترجم). تهران: دنیای کتاب.
شوستر، ویلیام مورگان. (1389). اختناق ایران. (چ2). (حسن افشار، مترجم). تهران: ماهی.
ظهیرنژاد ارشادی، مینا (گردآورنده). (1381). اسنادی از روابط ایران و انگلیس در عهد محمدشاه قاجار ۱۲۵۰ تا ۱۲۶۴ه.ش. تهران: وزارت امور خارجه. مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی.
عیسوی، چارلز فیلیپ. (1369). تاریخ اقتصادی ایران (عصر قاجار، 1215-1332 ھ.ق). (چ2). (یعقوب آژند، مترجم). تهران: گستره.
فلور، ویلم. (1365). جستارهایی از تاریخ اجتماعی ایران در عصر قاجار. (2جلدی). (چ1). (ابوالقاسم سرّی، مترجم). تهران: توس.
کرزن، جورج ناتانیل کرزن. (1350). ایران و قضیۀ ایران. (غلام‌علی وحید مازندرانی، مترجم). تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
گوبینو، ژوزف آرتور. (1367). سفرنامه کنت دو گوبینو: سه سال در آسیا (1855-1858). (چ1). (عبدالرضا هوشنگ مهدوی، مترجم). تهران: کتاب‌سرا.
لرد کرزن در خلیج‌فارس بر پایۀ اسناد وزارت امور خارجه. (1370). (چ1). تهران: وزارت امور خارجه، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی، ادارۀ انتشار اسناد.
مستوفی، حمدالله بن ابی‌بکر. (1364). تاریخ گزیده. (چ3). (عبدالحسین نوایی، مصحح). تهران: امیرکبیر.
نفیسی، سعید. (1335). تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران در دورۀ معاصر، جلد اول: از آغاز سلطنت قاجارها تا پایان جنگ نخستین با روسیه. (چ2). تهران: مؤسسۀ مطبوعاتی شرق.
ویشارد، جان. (1367). بیست سال در ایران. (چ2). (علی پیرنیا، مترجم). تهران: نوین.
ویلز، چارلز جیمز. (1368). ایران در یک قرن پیش: سفرنامۀ دکتر ویلز. (چ1). (غلام‌حسین قراگوزلو، مترجم). تهران: اقبال.
هاردینگ، آرتور. (1370). خاطرات سیاسی سر آرتور هاردینگ. (چ1). (جواد شیخ‌الاسلامی، مترجم). تهران: کیهان.
هالینگبری، ویلیام. (1363). روزنامۀ سفر هیئت سر جان ملکم به دربار ایران در سال‌های ۱۷۹۹، ۱۸۰۰، ۱۸۰۱م. (چ1). (امیرهوشنگ امینی، مترجم). تهران: کتاب‌سرا.
هدایت، حاج مهدی‌قلی (مخبرالسلطنه). (1389). خاطرات و خطرات. (چ7). تهران: زوار.
مقاله
امیری، حیدر. (پاییز 1393). «تجارت بندر بوشهر در حوزۀ خلیج‌فارس (دورۀ قاجار)». فصل‌نامۀ مطالعات خلیج‌فارس، سال 1، شمارۀ 3، صص 81-93.
بوذری، علی؛ غلامی جلیسه، مجید؛ جعفری‌مذهب، محسن. (امرداد 1389). «بررسی تاریخچۀ صنعت چاپ در ایران». (مصاحبۀ چاپ‌شده در) ماه‌نامۀ کتاب ماه کلیّات، شمارۀ 152، صص 4-15.
الحسینی، فضل‌الله. (پاییز 1390). «سفرنامۀ هند، کشمیر و برمه (گزارش سفر نویسنده به هند و برمه طی سال‌های 1290 تا 1294ق)». (فرشته کوشکی، مصحح). مجلۀ پیام بهارستان، دورۀ دوم، سال 4، شمارۀ 13، صص 709-781.
سرافرازی، عباس. (بهار 1389). «نقش روزنامه‌های فارسی چاپ هند در انقلاب مشروطۀ ایران». فصل‌نامۀ مطالعات شبه‌قاره، سال2، شمارۀ 2، صص53-66.
سعادت نوری، حسین. (آذر 1347). «رجال دورۀ قاجاریه: علی‌خان ظل‌السلطان، سیف‌الملوک میرزا، اسدالله‌میرزا نایب‌الایاله، محمدمیرزا کاشف‌السلطنه». مجلۀ ارمغان، دورۀ 37، شمارۀ 9، صص 443-453.
غروی، مهدی. (تابستان 1375). «مجموعۀ سیمرغ و مروری بر چاپ کتاب‌های فارسی در شبه‌قاره». تهران: فصل‌نامۀ نامۀ پارسی، شمارۀ 1، صص 305-316.
فوران، جان. (فروردین و اردیبهشت 1371). «مفهوم توسعۀ وابسته، کلید اقتصاد سیاسی ایران در عصر قاجار [قسمت اول]». (علی طایفی، مترجم). اطلاعات سیاسی-اقتصادی، شمارۀ 55 و 56، صص 34-39.
کیانفر، جمشید. (پاییز 1381). «کاشف‌السلطنه و دو یادداشت دربارۀ چای». مجلۀ نامۀ انجمن، شمارۀ 7، صص 121-136.
ورهرام، غلام‌رضا. (پاییز 1364). «کمپانی انگلیسی هند شرقی در ایران». مجلۀ جستارهای ادبی، سال 18، شمارۀ 3، شمارۀ پیاپی 70، صص 469-516.
یزدانی، علی‌اکبر. (بهار 1388). «تاریخچۀ چای در ایران: مروری بر چند سند». مجلۀ پیام بهارستان، دورۀ دوم، شمارۀ 3، صص 527-534.