دستورالعمل‌های دیپلماتیک در ایران دورۀ قاجار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ ایران دانشگاه بین‌المللی امام خمینی قزوینٰ ایران

2 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) قزوین

3 استادیار گروه تاریخ دانشگاه بین المللی امام خمینی قزوین

4 دانشیار تاریخ دانشگاه بین المللی امام خمینی

چکیده

 
هدف: بررسی ساختارشناسی دستورالعمل‌های دیپلماتیک و نیز سیر تحول صدور این اسناد در دورۀ قاجار.

روش: در این پژوهش با روش توصیفی و تحلیلی اسناد دستورالعمل‌های دیپلماتیک مربوط به وزارت امورخارجه قاجار، بررسی  شده است.

یافته‌ها و نتیجه‌گیری: ساختار اسناد دستورالعمل همگام با تکوین و تحول وزارت امور خارجه تغییر کرده است. دستورالعمل‌های وزارت امور خارجه به‌لحاظ ساختاری موضوع‌محورند و به‌لحاظ شکلی در دستورالعمل‌های مفصل به‌صورت توضیحی و در دستورالعمل‌های مختصر به‌صورت دفعه مشخص می‌شوند. محتوای این نوع دستورالعمل‌ها عمدتاً کاربردی و برای مأمور دریافت‌کنندۀ آن لازم‌الاجرا بود. دستورالعمل‌های دیپلماتیک در دورة قاجار، چارچوب رفتاری ماموران را مشخص می‌کند و نیز حاوی قواعد و ضوابط و شامل چهار نوع است: 1. دستورالعمل اجرای تشریفات؛ 2. دستورالعمل سفرا و دیگر مأمورین دیپلماتیک برای انجام امور سیاسی و بین‌الدولی؛ 3. دستورالعمل‌های خفیه؛ 4. دستورالعمل‌های راهنما برای نهادها و ارگان‌های سیاسی.



 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Study on the structure of Iranian Diplomatic instructions of the Qajarid era (1798-1925)

نویسندگان [English]

  • sabah khosravizadeh 1
  • nasrolah pourmohammadi amlashi 2
  • Hojjat Falah Totkar 3
  • Mosen Beheshtiseresht 4
1 PhD Student, History, Imam Khomeini International university, Qazvin, I.R. Iran
2 Associate professor at Imam khomeini international university, Qazvin, I. R. Iran
3 Assistant professor at Imam khomeini international university, Qazvin, I. R. Iran
4 Associate professor at Imam khomeini international university, Qazvin, I. R. Iran
چکیده [English]

Purpose: The instructions issued for diplomatic missionaries differed in content and appearance and this independent research considers the types and components of these documents. This paper explores the varying characteristics of the Qajar Foreign Affairs Ministry Instructions.
Method and Research Design: Archival and library materials were examined to collect data.
Findings and Conclusion: Foreign Affairs Ministry's manuals were divided according to the subject. Four types of instructions were identified: instructions regarding formalities; directions for ambassadors and other diplomatic staff; occult instructions; and guidelines for political institutions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Foreign Ministry
  • Qajarids
  • Instructions
  • historical documents
  • diplomatic documents
اسناد
سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران (ساکما)، شماره سند، 49758/240؛ 27731/240؛ 39569/293؛ 1182/370؛ 125654/293؛ 7267/295؛ 28026/999؛ 27767/999؛ 327/998/93.
مرکز اسناد کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، شمارۀ بازیابی: 32-7576.
مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه (استادوخ)، کارتن 7، پروندۀ 33.
کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی (کمام)، شمارۀ ثبت، 16638؛ 17500؛ 76497.
کتاب
اتحادیه، منصوره: روحی، سعید. (1385). در محضر شیخ فضل‌الله نوری: اسناد حقوقی عهد ناصری. (ج1). تهران: نشر تاریخ ایران.‌
اشپولر، برتولد. (1373). تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی. (ج2). (جواد فلاطوری و مریم میراحمدی، مترجمان). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌بن‌علی. (1367). تاریخ منتظم ناصری. (ج3). (محمداسماعیل رضوانی، مصحح). تهران:‌ دنیای کتاب.
امین‌الدوله، علی‌بن‌محمد (میرزاعلی‌خان). (1391). راهنمای سفرا (مقررات و قوانین راجع به وزارت امور خارجه). (فرهاد طاهری، کوشش‌گر). تهران: انتشارات کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی و انتشارات سفیر اردهال.
بیانی، خانبابا. (1375). پنجاه سال تاریخ ایران در دوره ناصری: مستند به اسناد تاریخی و آرشیوی. (ج3). تهران: نشر علم.
بیهقی، محمدبن‌حسین (ابوالفضل). (1374). تاریخ بیهقی. (خلیل خطیب رهبر، مصحح). تهران: انتشارات مهتاب.
جهانگیر، امپراتور هند. (1359). جهانگیرنامه: توزک جهانگیری. (محمدِ هاشم، مصحح). تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
خواندمیر، غیاث‌الدین‌بن‌همام‌الدین. (1380). تاریخ حبیب‌السیَر. تهران: انتشارات خیام.
دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغت‌نامۀ دهخدا. تهران: موسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
ذوالعین، پرویز. (1381). آداب و تشریفات دیپلماتیک. تهران: نشر میزان.
سالور، قهرمان‌میرزا (عین‌السلطنه). (1374). روزنامۀ خاطرات عین‌السلطنه. (ج2). تهران: انتشارات اساطیر.
فروغ اصفهانی، مهدی‌بن‌باقر (محمدمهدی). (1387).‌ فروغستان: دانشنامۀ فن استیفا و سیاق. (ایرج افشار، کوشش‌گر). تهران:‌ میراث مکتوب.
فلور، ویلم. (1394). تاریخچۀ مالی-مالیاتی ایران از صفویه تا پایان قاجاریه. (مرتضی کاظمی یزدی، مترجم). تهران: نشر تاریخ ایران.
قائم‌مقامی، جهانگیر. (1350). مقدمه‌ای بر شناخت اسناد تاریخی. تهران: انتشارات انجمن آثار ملی.
مارتسنگ. (1301ق). رهنمای سفرا. ‌(عبدالرسول منشی تبریزی، مترجم). بمبئی: بی‌نا.
مرتنس، بران. (1395). قوانین‌السفرا: رساله‌ای دربارۀ آداب دیپلماسی زمانۀ قاجار. (میرزاابراهیم ملکم، مترجم). (صباح خسروی‌زاده و فاطمه امیری‌پری، کوشش‌گران). تهران: انتشارات مهاجر.
مستوفی، عبدالله. (1384). شرح زندگانی من، یا، تاریخ اجتماعی و اداری دورۀ قاجاریه. (ج1). تهران: انتشارات زوّار.
مشکور، محمدجواد. (1350). اخبار سلاجقۀ روم. تهران: کتاب‌فروشی تهران.
میرزاسمیعا، محمدسمیع. (1368). تذکرة‌الملوک. (مسعود رجب‌نیا، مترجم). تهران: انتشارات امیرکبیر.
ممتحن‌الدولۀ شقاقی، میرزامهدی. (1379). مآثر مهدیه. تهران: وزارت امور خارجه.
نامه‌های امیرکبیر به‌انضمام رسالۀ نوادرالامیر. (1371). (سیدعلی آلِ‌داود، مصحح و تدوین‌گر). تهران: نشر تاریخ ایران.
نسوی، محمدبن‌احمد. (1370). نفثة‌المصدور. (امیرحسین یزدگردی، مصحح و توضیح‌دهنده). تهران: نشر ویراستار.
وحید قزوینی، محمدطاهربن‌حسین. (1383). تاریخ جهان‌آرای عباسی. (سعید میرمحمدصادق، مصحح). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مقاله
بی‌نا. (1377). «گوشه‌ای از تاریخ مالیه در عصر قاجار: تهیه و تصویب کتابچۀ دستورالعمل». پژوهشنامۀ مالیات، شمارۀ 19.
توکلی، احمد. (1328). «تاریخچۀ وزارت امور خارجه و اولین اساسنامۀ آن». نشریۀ وزارت امور خارجه، شمارۀ دوم، جلد اول.
خسروی‌زاده و هادی قیصریان فرد. (1392). «تشکیلات وزارت خارجۀ ایران در دورۀ ناصری». فصلنامۀ مطالعات تاریخ فرهنگی، سال پنجم، شمارۀ 17، صص 41-62.
شهیدزاده، حسین. (1344). «تشریفات دیپلماتیک در یک قرن پیش». نشریۀ وزارت امور خارجه، دورۀ سوم، شمارۀ دوم.
محیط طباطبایی، محمد. (1339). «نخستین وزیر امور خارجۀ ایران». نشریۀ وزارت خارجه، دورۀ دوم، شمارۀ 12.
نظریان، داود؛ مرعشی، سیدمحمدحسین. (1389). «دستورالعمل تشریفات، آداب استقبال و پذیرایی از هیئت‌های دیپلماتیک در دورۀ قاجار». فصلنامۀ پیام بهارستان، شمارۀ 7، صص 813-828.