جایگاه مذهب و مسائل فقهی در مناسبات ایران و عثمانی در دورۀ صفویه و افشاریه (با تأکید بر متن مصالحه‌نامه‌ها)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار تاریخ دانشگاه شهید چمران اهواز

2 دانشجوی دکتری تاریخ ایران بعد از اسلام دانشگاه تربیت مدرس تهران

چکیده

هدف: هدف از پژوهش حاضر بررسی نقش مذهب و فقه در روابط ایران و عثمانی در دورۀ صفویه و افشاریه با تکیه بر متن مصالحه‌نامه‌های دوجانبه است.

روش/رویکرد پژوهش: رویکرد نویسنده در این مقاله کیفی-تاریخی است. داده‌ها براساس اسناد و منابع تاریخی گردآوری و تجزیه‌وتحلیل شده‌اند.

یافته‌های پژوهش: یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که مناسبات ایران و عثمانی همزمان با استقرار حکومت صفویه در قلمرو ایران و رسمیت‌یافتن مذهب تشیع، به تنش و بی‌ثباتی بیشتر، عمیق‌تر، و طولانی‌تری دچار شد. روابط تاریخی ایران با همسایگان غربی‌اش به‌میزان زیادی متأثر از مسائل سوق‌الجیشی و اقتصادی بوده و جنگ‌های کوچک و بزرگ و معاهدات گوناگون صلح، وجه غالب این روابط پرفرازونشیب بوده‌است؛ بااین‌حال، به‌نظر می‌رسد که در دورۀ بررسی‌شده، ایرانیان و عثمانی‌ها (به‌ویژه عثمانی‌ها) مذهب را دستاویز مهم‌تری برای آغاز جنگ قرار می‌دادند؛ بنابراین، مذهب و مسائل فقهی جایگاه و نقش پررنگ‌تری در متن معاهدات فی‌مابین داشته‌است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Sectarian and jurisprudential (Shariah) issues in the relations between Iranian and Ottoman empires during Safavid and Afsharid periods

نویسندگان [English]

  • Ali Ghasemi 1
  • Ali Taheri 2
چکیده [English]

Purpose: The paper explains how and why sectarian issues and the shariah found an important and continous themes in the relations between the Iranian and Ottoman empires during the Safavid and Afsharid periods.
Method and Research Design: Data for this paper was gathered from archival records.
Findings: The relationship between the Sunni Ottomans and Shiite Safavids turned tense and turbulent soon after the latter was established in Iran. Real problems were of strategic and economic nature; however, religious differences were always pretexts for war, more frequently by the Ottomans. Several peace treaties were signed, in all of them religious issues were prominent.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Religion
  • jurisprudence
  • Iran
  • Ottoman
  • Safavids
  • Afsharids
ابن‌اسحاق. (1377). سیرت رسول‌الله. (رفیع‌الدین اسحاق بن محمد همدانی (قاضی ابرقوه)، ترجمه و انشاء). (دکتر اصغر مهدوی، مقدمه و تحقیق). (2ج). تهران: خوارزمی.
ابن‌قدامه المقدسی. (1388ق/1968م). المغنی. (ج 5 و 10). بی‌جا: المکتبۀ القاهره.
ادریسی آریمی، مهری. (1385). تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دورۀ افشاریان و زندیان (رشتۀ تاریخ). (چ3). تهران: پیام نور.
اسپناقچی پاشازاده، محمدعارف ابن م‍ح‍م‍دش‍ری‍ف. (1379). انقلاب الاسلام بین الخواص و العوام:... . (رسول جعفریان، محقق و مصحح). (چ1). قم: نشر دلیل.
استرآبادی، میرزامهدی‌خان. (1377). جهانگشای نادری. (چ1). (عبدالله انوار، کوشش‌گر). تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
اسکندربیگ منشی. (1382). تاریخ عالم‌آرای عباسی. (ج 1 و 2). (چ3). (ایرج افشار، مصحح). تهران: امیرکبیر.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌بن‌علی. (1367). تاریخ منتظم ناصری. (ج2). (محمداسماعیل رضوانی، محقق و مصحح). (چ1). تهران: نشر دنیای کتاب.
جعفریان، رسول. (1378). تاریخ ایران اسلامی جلد4: صفویه از ظهور تا زوال. (چ1). تهران: موسسۀ فرهنگی دانش و اندیشۀ معاصر.
خنجی اصفهانی، فضل‌الله‌بن‌روزبهان. (1362). سلوک‌الملوک. (محمدعلی موحد، مصحح و مقدمه‌نویس). (چ1). تهران: انتشارات خوارزمی.
خواجگی اصفهانی، محمدمعصوم. (1368). خلاصةالسیر: تاریخ روزگار شاه‌صفی صفوی. (ایرج افشار، مصحح). تهران: انتشارات علمی.
سیوری، راجر. (1385). ایران عصر صفوی. (چ16). (ویراست3). (کامبیز عزیزی، مترجم). تهران: نشر مرکز.
شعبانی، رضا. (1381). تاریخ تحولات سیاسی-اجتماعی ایران در دوره‌های افشاریه و زندیه. (چ4). تهران: سمت.
شمس‌الأمۀ سرخسی، محمدبن‌احمد. (1335ق). المبسوط... . (ج2). حیدرآباد: بی‌نا.
شهابی، محمود. (1387). ادوار فقه. (ج1). (چ6). تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
شیخ طوسی. (1400ق/1980م). النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی. (الطبعه الثانیه). بیروت: دارالکتاب العربی.
شیخ‌بهایی، محمدبن‌حسین. (1328ق). جامع عباسی. (نظام‌الدین محمد ساوجی، تکمله) (چاپ سنگی). طهران: بی‌نا.
ضیائی بیگدلی، محمدرضا. (1380). اسلام و حقوق بین‌الملل. (چ6). تهران: کتابخانۀ گنج دانش.
علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف. (1428ق). تذکرة‌الفقهاء. (جزء 17). بی‌جا: مؤسسۀ آل البیت علیهم‌السلام احیاء التراث.
عمید زنجانی، عباسعلی. (1367). فقه سیاسی، (جلد سوم: حقوق بین‌الملل اسلام). (چ1). تهران: امیرکبیر.
فخر رازی، محمدبن عمر. (1366). تفسیر کبیر. (ج28). مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی.
لکهارت، لارنس. (1383). انقراض سلسلۀ صفویه. (اسماعیل دولتشاهی، مترجم). (چ3). تهران: انتشارت علمی و فرهنگی.
------------. (1331). نادرشاه. (مشفق همدانی، مترجم و اقتباس‌گر). تهران: چاپخانۀ شرق.
محقق سبزواری، محمدباقر بن محمدمؤمن. (1377). روضةالانوار عباسی در اخلاق و شیوۀ کشورداری. (چ1). (اسماعیل چنگیزی اردهایی، مصحح). تهران: آینۀ میراث.
مهدوی، عبدالرضا (هوشنگ). (1388). تاریخ روابط خارجی ایران: از ابتدای دورۀ صفویه تا پایان جنگ جهانی دوم (1500-1945). (چ14). تهران: امیرکبیر.
نجفی، شیخ محمدحسن. (1981م). جواهرالکلام فی شرح شرائع‌الاسلام. (ج21). بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
مقاله

 

عمید زنجانی، عباسعلی. (1343، تیرماه). «اسلام و همزیستی مسالمت‌آمیز/ روابط خارجی مسلمین/ عهدنامه‌ها».مجلۀ درس‌هایی از مکتب اسلام، 5(10)، صص 59-63.
 
مجموعه‌مقاله
الگار، حامد. (1388). «نیروها و جریانات مذهبی ایران در سده‌های 18 و 19». چاپ‌شده در فصل ششم از دفتر دوم از جلد هفتم کتاب مجموعۀ تاریخ ایران کمبریج: تاریخ ایران دورۀ پهلوی از رضاشاه تا انقلاب اسلامی. (پیتر آوری، گاوین همبلی، چارلز ملویل، ناظران). (مرتضی ثاقب‌فر، مترجم). تهران: جامی.
واسعی، سید علیرضا. (1392). «چگونگی مواجهه با مجروحان جنگی در فرهنگ اسلامی». در: مجموعه‌مقالات دومین همایش بین‌المللی «اسلام و حقوق بشردوستانۀ بین‌المللی». (غلامرضا جلالی، کوششگر). مشهد: بنیاد پژوهش‌های بین‌المللی.