پژوهشی درباره ماهیت «خزانۀ حجت» در تشکیلات دیوانی غزنویان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ دانشگاه پیام نور

چکیده

هدف تحقیق:هدف پژوهش حاضر بازبینی ماهیت تشکیلاتی است که ازسوی پژوهشگران با نام «خزانه حجت» در سازمان حکومتی غزنویان پذیرفته شده‌است. مطابق این دیدگاه خزانه‌ای ایجاد شده بود که تنها به گونه‌ای از اسناد به نام «حجت» اختصاص داشته‌است. این پژوهش با هدف بررسی وجود ماهوی این تشکیلات انجام شده‌است.
روش و رویکرد: گردآوری مطالب در این پژوهش به شیوه کتابخانه‌ای و اسنادی است. همچنین تلاش می‌شود تا با استفاده از روش تحلیل محتوای عناصر واژگانی در تاریخ بیهقی -تنها اثری که عبارت «خزانه حجت» در آن به‌کار رفته‌است- و یافته‌های کمی و کیفی به‌دست‌آمده، فرضیه پژوهش مورد آزمون قرار گیرد.
دستاورد و یافته‌ها: نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که بازخوانی پژوهشگران از عبارت «خزانه حجت» در تاریخ بیهقی پایه استواری ندارد و بدین‌ترتیب اذعان به وجود خزانه‌ای مختص به «حجت» (به‌عنوان نوعی از اسناد)، مولود قرائت نادرستی از کتاب اخیر بوده‌است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

“Khazana-ye Hojjat” in the Ghaznavid Bureaucracy: Unraveling a misreading

نویسنده [English]

  • yazdan farrokhi
چکیده [English]

Purpose: This paper examines of the existence of a repository scholars generally believe operated in the Ghaznavid (977-1186 A.C) bureaucracy, to store a certain kind of government document which they namedKhazana ye Hojjat[Treasury of proof].
Method/Research Design: An analysis of the content of Tarikhi e Bayhaqi and examination of archival records was carried out to collect data.
Findings: Misreading of Tarikhi e Bayhaqi has led researchers to falsely believe that there has been a Khazana ye Hojjat.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Khazana ye Hojjat
  • Tarikhi e Bayhaqi
  • Ghaznavids
کتاب
ابن‌فندق، علی‌بن‌زید بیهقی. (1361). تاریخ بیهق. (احمد بهمنیار، مصحح). تهران: فروغی.
انوری، حسن. (1382). فرهنگ بزرگ سخن. تهران: سخن.
انوری، حسن. (1376). اصطلاحات دیوانی در دوره غزنوی و سلجوقی. تهران: سخن.
بهار، محمدتقی. (1386). سبک‌شناسی. (ج2). تهران: امیرکبیر.
بیهقی، ابوالفضل. (1390). دیبای دیداری: متن کامل تاریخ بیهقی. (محمدجعفر یاحقی و مهدی سیدی، مصححان). تهران: سخن.
بیهقی، ابوالفضل. (1383). تاریخ بیهقی. (علی‌اکبر فیاض، مصحح). (محمدجعفر یاحقی، کوششگر). مشهد: دانشگاه فردوسی.
بیهقی، ابوالفضل. (1377). تاریخ بیهقی. (جعفر مدرس صادقی، کوششگر). تهران: مرکز.
بیهقی، ابوالفضل. (1373). تاریخ بیهقی. (ج3). (خلیل خطیب رهبر، کوششگر). تهران: مهتاب.
تنکابنی، حمید. (1383). درآمدی بر دیوانسالاری در ایران. تهران: علمی فرهنگی.
ثواقب، جهانبخش. (1385). روش تحقیق با تأکید بر تاریخ. شیراز: نوید شیراز.
جوینی، عطاملک. (1385). تاریخ جهانگشای جوینی. (محمد قزوینی، مصحح). تهران: دنیای کتاب.
جوینی، منتجب‌الدین بدیع. (1384). عتبة‌الکتبه. (علامة قزوینی، مصحح). تهران: اساطیر.
حسینی کازرونی، احمد. (1383). گزیده تاریخ بیهقی: خزانۀ حجت ه‍م‍راه ب‍ا ش‍رح، ت‍وض‍ی‍ح‍ات و م‍ع‍ان‍ی ل‍غ‍ات. تهران: زوار.
خوارزمی، محمدبن‌احمد. (1362). ترجمه مفاتیح‌العلوم نگارش‌یافته بین سالهای ۳۶۷-۳۷۲ ه.ق. (حسین خدیوجم، مترجم). (ویرایش دوم). تهران: علمی فرهنگی.
داعی‌الاسلام، سید محمدعلی. (1363). فرهنگ نظام. تهران: حیدری.
دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغت‌نامه دهخدا. (ج7). تهران: دانشگاه تهران.
دیانی، محمدحسین. (1377). مقدمه‌ای بر آرشیو. مشهد: دانشگاه فردوسی.
زمخشری، محمودبن‌عمر. (1843م) مقدمة‌الادب. (یوهانس‌گدفرید وتزاشتاین، مصحح). لبسیا: انبروسیوس ابن‌بارت.
طوسی، خواجه نظام‌الملک. (1387). سیرالملوک یا سیاست‌نامه. (هیوبرت دارک، مصحح). تهران: علمی فرهنگی.
فدایی عراقی، غلامرضا. (1377). مقدمه‌ای بر شناخت اسناد آرشیوی. تهران: سمت.
قائم‌مقامی، جهانگیر. (1350). مقدمه‌ای بر شناخت اسناد تاریخی. تهران: انجمن آثار ملی.
کرمینی، علی‌بن‌محمد. (1385). تکملة‌الاصناف: ف‍ره‍ن‍گ ع‍رب‍ی-ف‍ارس‍ی از ق‍رن ش‍ش‍م ه‍ج‍ری. (ج1). (علی رواقی و زلیخا عظیمی، کوششگران). تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
گردیزی، عبدالحی. (1363). زین‌الاخبار. (عبدالحی حبیبی، مصحح). تهران: دنیای کتاب.
معین، محمد. (1379). فرهنگ فارسی. (ج1). تهران: امیرکبیر.
میراحمدی، مریم. (1368). نظام حکومت ایران در دوران اسلامی. تهران: موسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ناصرخسرو. (1357). دیوان اشعار حکیم ناصرخسرو قبادیانی. (ج1). (مجتبی مینوی و مهدی محقق، مصحح). تهران: موسسة مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل.
شمس منشی، محمدبن‌هندوشاه نخجوانی. (1964-1976). دستورالکاتب فی تعیین‌المراتب. (عبدالکریم علی‌اوغلی علیزاده، مصحح). مسکو: دانش.
همدانی، رشیدالدین فضل‌الله. (1373). جامع‌التواریخ. (محمد روشن و مصطفی موسوی، مصححان). تهران: البرز.
مقاله
امیری خراسانی، احمد؛ غلامی، مجاهد. (1385). «درنگی بر برخی از آداب و رسوم دربار غزنه با تکیه بر تاریخ ابوالفضل بیهقی». مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی (دانشگاه اصفهان)، دورة2، شمارة 47، زمستان، صص 41-68.
شعبان‌زاده، بهمن. (1392). «تقدیر سیاست و اجتماع در دیبای خسروانی». ماهنامه علوم اجتماعی، دی‌ماه، شمارة 70، صص39-47.
عزیزی، غلامرضا. (1390). «بررسی تعریف سند از دیدگاههای گوناگون». فصلنامه گنجینة اسناد، سال 21، دفتر 1، بهار، صص120-151.
کیانی هفت‌لنگ، کیانوش. (1386). «سند و اسناد ملی در گفتگو با: منصوره اتحادیه، کیانوش کیانی هفت‌لنگ و مسعود کوهستانی‌نژاد». کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شمارة 111، مرداد، صص12-19.
مجموعه‌مقاله
اشعری، علی‌اکبر.(1390). مقدمه مقاله «مدیریت اسناد الکترونیکی». در: مجموعه‌مقالات نخستین همایش ملی آرشیوی ایران. (غلامرضا عزیزی، کوششگر). تهران: کتابدار و سازمان اسناد و کتابخانة جمهوری اسلامی ایران.
برگ نیسی، نادیا. (1390). «خزانه». در: دانشنامه جهان اسلام. (غلامعلی حداد عادل، ناظر). تهران: بنیاد دانشنامة جهان اسلام. (ج15، صص453-460).
رکنی یزدی، محمدمهدی. (1386). «دیوان رسالت و آیین دبیری از خلال تاریخ بیهقی». در کتاب: یادنامة ابوالفضل بیهقی: مجموعه سخنرانیهای مجلس بزرگداشت ابوالفضل بیهقی: مشهد 21 تا 25 شهریور 1349. (محمدجعفر یاحقی، کوششگر). مشهد: دانشگاه فردوسی. (صص197-222).
صمیعی، میترا. (1381). «آرشیو». در: دائرة‌المعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی. (عباس حری، ناظر). تهران: کتابخانة ملی جمهوری اسلامی ایران. (ج1، صص19-25).
کاظم‌آبادی، محمد. (1391). «دفتر اسناد رسمی». در: دانشنامه جهان اسلام. (غلامعلی حداد عادل، ناظر). تهران: بنیاد دانشنامة جهان اسلام. (ج17، صص831-836).
محقق، مهدی. (1386). «برخی از اصطلاحات اداری و دیوانی در تاریخ بیهقی». در کتاب: یادنامه ابوالفضل بیهقی: مجموعه سخنرانیهای مجلس بزرگداشت ابوالفضل بیهقی: مشهد 21 تا 25 شهریور 1349. (محمدجعفر یاحقی، کوششگر). مشهد: دانشگاه فردوسی. (صص457-472).