بررسی اوزان سنتی به کار رفته در دستورالعمل‌های ساخت مرکب در رساله‌های خوشنویسی

نویسندگان

1 استادیار مرمت اشیای تاریخی و فرهنگی، دانشگاه هنر اصفهان

2 استادیار شیمی معدنی، پژوهشگاه شیمی و مهندسی شیمی ایران

3 دانشجوی دکتری مرمت اشیاء تاریخی و فرهنگی/دانشگاه هنر اصفهان

چکیده

واحدهای سنجش قدیمی که در کشور ما مورداستفاده قرار می‌گیرد، بسیار متنوع است. ازجملة این واحدها، واحدهای سنجش وزن است که در اصناف گوناگون کاربرد داشته است. مرکب نیز ازجمله موادی است که برای ساخت آن، به ترکیب مواد مختلف بر اساس وزن معین و طبق دستورالعمل مشخص نیاز است.
هدف: دستورالعمل‌های بسیاری در رساله‌های خوشنویسی برای ساخت مرکب ذکر شده است و در آن‌ها از اوزان مختلفی نام برده شده است. هدف این پژوهش، آشنایی با اوزان سنتی به‌کاررفته در دستورالعمل‌های موجود در رساله‌های خوشنویسی است. اینکه کدام‌یک از اوزان سنتی در دستورالعمل‌های ساخت مرکب به‌کاررفته است و هرکدام از آن‌ها چه اختلافی با یکدیگر دارند از پرسش‌های مطرح‌شده در این پژوهش است.
روش و رویکرد پژوهش: این پژوهش، پژوهشی کاربردی است که در آن به مطالعة تطبیقی اوزان سنتی به‌کاررفته در دستورالعمل‌های ساخت مرکب، در رساله‌های خوشنویسی پرداخته شده است. روش پردازش این پژوهش توصیفی تحلیلی است و داده‌ها بر اساس مطالعات کتابخانه‌ای گردآوری شده‌اند.
یافته‌های پژوهش: با توجه به مطالعات انجام‌شده، نسبت وزنی مواد تشکیل‌دهندة مرکب در کیفیت آن اهمیت زیادی دارد؛ بنابراین آشنایی با اوزان سنتی به‌کاررفته در رساله‌های خوشنویسی و معادل آن‌ها در دستگاه SI )دستگاه بین‌المللی یکاها) و همچنین دقت در تبدیل صحیح آن‌ها به معادل‌های وزنی در این دستگاه، امر مهمی است که باید در ساخت مرکب موردنظر قرار گیرد تا مرکب‌های ساخته‌شده از کیفیت و مرغوبیت لازم برخوردار باشند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Traditional Weighting System for Ink Makingin Calligraphy Treaties

نویسندگان [English]

  • mehrnaz Azadi Boyaghchi 1
  • maryam Afsharpoor 2
  • Mohammad Hadadi 3
چکیده [English]

Purpose: This paper introduce traditional weighting system used for mixing the ingredients of ink for calligraphy.
Method/Research Design: Data is collected from Instructional treaties
Findings: Dang, Methqaal, Deram, Tolaa, Owgiye, Sir, Setir, Mod, Ratl, Chaarak, Mann are the names of weighting scales. Considering the importance of weight ratio and the amount of ingredients in the quality and stability of ink, knowledge of these scales in order to add correct amount of each ingredient is vital.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Traditional weight system
  • ink
  • calligraphy treaties
  • کتاب فارسی

    • حاجی شریفی، احمد. (1386).اسرار گیاهان دارویی. تهران: حافظ نوین.
    • دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغت‌نامة دهخدا. (جلد13). (چ2). تهران: موسسة انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
    • زاوش، محمد. (1375). کانی‌شناسی در ایران قدیم. (ج1و2). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    • سلطانی، زهرا؛ فرهمند، حمید؛ عابد اصفهانی، عباس. (1394). جستاری دربارة مرکب خوشنویسی: وجه‌تسمیه، آسیب‌ها، مواد و روش‌های ساخت. اصفهان: گلدسته.
    • فرزان، ناصر. (1372). شیمی کاربردی و تجربی چسب و رنگ. خرمشهر: افشار.
    • فرهنگ، پرویز. (1379). فرهنگ بزرگ مواد. تهران: سپیده سحر.
    • فضایلی، حبیب‌الله. (1370). تعلیم خط. (چ1). تهران: سروش (انتشارات صداوسیمای جمهوری اسلامی).
    • فلور، ویلم. ام. (1391). اوزان و مقیاس‌ها در عصر قاجار. (مصطفی نامداری منفرد، مترجم). تهران: آبادبوم.
    • قلیچ‌خانی‌، حمیدرضا. (1390). فرهنگ واژگان و اصطلاحات خوشنویسی و هنرهای وابسته. ت‍ه‍ران‌: روزنه‌.
    • قلیچ‌خانی‌، حمیدرضا. (1373). رس‍الاتی‌ در خوشنویسی و ه‍ن‍ره‍ای‌ واب‍س‍ته‌. ت‍ه‍ران‌: روزنه‌.
    • کیانی، کاظم. (1386). اطلس مصور گیاهان دارویی. تبریز: زرقلم.
    • مایل هروی، نجیب. (1372). کتاب‌آرایی‌ در تمدن اسلامی: مجموعه رسائل‌ درزمینة خوشنویسی، مرکب‌سازی، کاغذگری، تذهیب و ت‍ج‍ل‍ی‍د؛ بانضمام فرهنگ واژگ‍ان‌ نظام کتاب‌آرایی. مشهد: آستان قدس رض‍وی‌، بنیاد پژوهشهای اسلامی.‌
    • مؤمن‌ حسینی، محمد. (1376). تحفة حکیم مؤمن‌. تهران: نشر شهر.
    • نورانی، مصطفی. (1388). گیاهان دارویی. قم: کوثر غدیر.
    • هینتس، والتر. ‏‫(1388). اوزان و مقیاس‌ها در فرهنگ اسلامی. (غلامرضا ورهرام، مترجم). ت‍ه‍ران‌: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی‏.

    مقاله

    • اسماعیل الخاروف، محمد احمد. (1354). «اوزان و مکاییل و مقاییس اسلامی از قرن اول تا قرن چهاردهم هجری». فصلنامة مقالات و بررسی‌ها، شمارة 21و22، صص173-215.
    • بینش، تقی. (1341). «رسالة مقداریه». مجلة فرهنگایران‌زمین، شمارة 10، صص408-436.
    • پروین گنابادی، محمد. (1333). «برخی از مقیاسات پزشکی: کتاب مفردات ابن‌البیطار». مجلة یغما، شمارة 79، صص516-520.
    • زراءنژاد، منصور. (1383). «بررسی واحدهای سنجش وزن، کیل، طول و سطح در تاریخ اقتصادی مسلمانان».مجلةاقتصاد اسلامی، شمارة 15، صص155-172.
    • شاد قزوینی، پریسا. (1382). «ویژگیهای کلی هنر اسلامی در سه شاخة هنری خوشنویسی، تذهیب و نگارگری با نگاه غیب و شهود». دوفصلنامة مدرس، هنر، شمارة 3، صص61-72.
    • قائم‌مقامی، جهانگیر. (1347). «اوزان و مقادیر قدیم ایران». مجلة بررسی‌های تاریخی، شمارة 14، صص161-170.
    • قلیچ‌خانی، حمیدرضا. (1381). «معرفی، بررسی و مقایسة متن‌های آموزش خوشنویسی (از سپیده‌دم دورة اسلامی تا پایان دورة قاجار)». مجلة کتاب ماه هنر، صص140-146.
    • نیشابوری، فضل‌الله. (1382). «بررسی و مقایسة دستورالعملهای مندرج در رساله‌های خوشنویسی فارسی».مجلةنامة بهارستان، سال چهارم، شمارة 7و8، صص81-86.

    مجموعه مقالات

    • خسروی بیژائم، فرهاد؛ لامعی رشتی، محمد؛ آقا علی‌گل، داود. (1386). «فن‌شناسی مرکب سیاه خوشنویسی» درمجموعه مقالات هشتمین همایش حفاظت و مرمت اشیاء تاریخی و فرهنگی و تزیینات وابسته به معماری، تهران، صص541-548.

    پایان‌نامه

    • سلطانی اشیانی، زهرا. (1391). «فن شناسی و آسیب‌شناسی مرکب مشکی و قهوه‌ای در آثار خوشنویسان معاصر و بررسی تأثیر افزودنی عسل بر ویژگی‌های بصری مرکب»، پایان‌نامة کارشناسی ارشد. دانشگاه هنر اصفهان، دانشکدة مرمت.

     

    منابع اینترنتی

    • اشرفی، مرتضی. (بی‌تا). «فرهنگ اندازه‌شناسی: فرهنگ اوزان و مقادیر علمی و عملی بین‌المللی». تهران: سازمان ملی استاندارد ایران.

    (بازیابی 1خرداد1395) از:  http://isiri.org/portal/file/?147287/book-ozan1.pdf

    • وثیق‌زاده انصاری، حمید. (1393). «اندازه‌گیری متریک: واحدها و تبدیل‌ها».

    (بازیابی 10خرداد1395) از:    https://rasekhoon.net/article/show/939708

    منابع لاتین

    • Carvalho, D. (2001). Forty Centuries of Ink. Echo library.

    (Retrieved March 05, 2015) from: http://manybooks.net/titles/carvalhoetext9840cnk10.html

    • Arias, T. E. (2007). “Study of Colours in Arabic manuscripts in Al-Andalus”. Third Islamic Manuscripts Conference, Cambridge, 28-31 August 2007.

    (Retrieved July 10, 2016) from: http://www.islamicmanuscript.org/files/espejo_teresa_2007_tima.pdf

    • Zekrgoo, Sadra. (2014). “Methods of Creating, Testing and Identifying Traditional Black Persian Inks”. Restaur. 35(2), pp133–158.