فرازوفرود «بانک انگلیس در ایران و خاورمیانه» (1327- 1331ش)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دوره دکتری تاریخ انقلاب اسلامی در پژوهشکده امام خمینی (س) و انقلاب اسلامی

چکیده

با پایان مدت امتیاز بانک شاهنشاهی ایران (1888- 1949م) در بهمن‌ماه1327ش/ ژانویه1949م، بانک جدیدی با عنوان «بانک انگلیس در ایران و خاورمیانه» در ایران تأسیس شد.
هدف پژوهش: بررسی چگونگی شکل‌گیری و دلایل ناکامی و پایان کار «بانک انگلیس در ایران و خاورمیانه» در ایران است.
‌روش و رویکرد پژوهش: برای تبیین موضوع پژوهش از الگو یا روش «ردیابی فرایند» پیروی شده است. ردیابی فرایند، روشی است که در آن، تحلیل‌گر تلاش می‌کند، مکانیسم‌های علّی‌ای را مشخص کند که متغیر تبیین را به یک پیامد پیوند می‌دهد
یافته‌های پژوهش: ما را به نتایج زیر رهنمون می‌کند: جامعة ایرانی، عموماً، نظر مساعدی نسبت به تداوم فعالیت‌های «بانک انگلیس در ایران و خاورمیانه»، در ایران نداشتند و آن را مانند ابزاری برای پیشبرد اهداف استعماری انگلیس در ایران ارزیابی می‌کردند. همچنین، تقارن زمانی تأسیس و فعالیت «بانک انگلیس در ایران و خاورمیانه» با گسترش بحران در روابط ایران و انگلیس به دلیل نهضت ملی کردن صنعت نفت ایران، ، نقش مهمی در ناکامی زودهنگام بانک مذکور در ایران ایفا کرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Rise and fall of the Imperial Bank of Persia

نویسنده [English]

  • Mozaffar Shahedi
چکیده [English]

Purpose: The Imperial Bank of Persia (IBP, established in 1888) played a major role in the economy of Iran in the absence of any national bank until 1925, when the National Bank of Iran (= Bank-e Melli) was established, and took over the role of the IBP as the reserve bank. This paper reviews the history of IBP.
Method/Research Design: Deploys process tracking method, ie. a method by which the analyst attempts to determine the upper mechanisms, co-variants that deliver a  certain outcome.
Findings: Iranians generally were suspicious of the role of the Imperial Bank. They saw it a tool for promoting the policies of imperial UK interests.  The renewal of the Bank's license to operate in Iran coincided with the decision of the Iranian government to nationalize Iran's oil industry. It damaged diplomatic relations between Iran and the UK, and led to the failure of the Bank to continuing operations.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Imperial Bank of Persia
  • Iran-United Kingdom- foreign relations
اسناد
- سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما)، 240023062/613 ج م ب آ ا.
- سازمان اسناد و کتابخانه معاصر ایران. (مُتما)، 310-204-5 م.
- مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران. (مُتما)، 435-50-5 م.
کتاب فارسی
-                    ابتهاج، ابوالحسن. (1371). خاطرات ابوالحسن ابتهاج. (ج1). (چ1). (علیرضا عروضی، کوششگر). تهران: علمی.
-                    باستانی پاریزی، محمدابراهیم. (1367). اژدهای هفت‌سر. تهران: دنیای کتاب.
-          بیانی، خانبابا. (1375). غائله آذربایجان؛ مستند به اسناد تاریخی و سیاسی و آرشیوی. (چ1). (سعید قانعی، کوششگر). تهران: زریاب.
-          بیل، جیمز. ا. (1371). شیر و عقاب: روابط بدفرجام ایران و آمریکا. (چ1). (فروزنده برلیان، مترجم). (عبدالرضا هوشنگ مهدوی و حسین ابوترابیان، ویراستاران). تهران: فاخته.
-                    تیموری، ابراهیم (1357). عصر بی‌خبری یا تاریخ امتیازات. تهران: اقبال.
-                    جهانشاهی، عبدالعلی. (1338). تاریخچه سی‌ساله بانک ملی ایران: 1307- 1337. (چ1). تهران: بانک ملی ایران.
-          حضرتی، حسن (1394). درسگفتار دکتر حسن حضرتی: روش‌شناسی و روش‌تحقیق پیشرفته (سه‌شنبه 17 آذر 1394). تهران: پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی.
-                    دانشپور، عبدالحسین (بی‌تا). بانک شاهنشاهی و امتیاز. بی‌جا: نامه ظفر
-                    دهخدا، علی‌اکبر (1372- 1373). لغت‌نامه. (محمد معین و جعفر شهیدی، ویراستاران). تهران: دانشگاه تهران
-                    رایت، دنیس. (1359). انگلیسی‌ها در میان ایرانیان. (چ1). (لطفعلی خنجی، مترجم). تهران: امیرکبیر.
-                    ساعد مراغه‌ای، محمد. (1373). خاطرات سیاسی ساعد مراغه‌ای. (باقر عاقلی، کوششگر). تهران: نامک.
-                    سفری، محمدعلی. (1371). قلم و سیاست: از استعفای رضاشاه تا 28 مرداد 1332. (ج1). (چ1). تهران: نامک.
-          شاهدی، مظفر. (1387). تاریخ بانک شاهنشاهی ایران: گوشه‌هایی از روابط سیاسی و اقتصادی ایران و انگلستان (1888- 1952). (چ1). تهران: پژوهشکده پولی و بانکی.
-                    عبده، جلال. (1368). چهل سال در صحنه: خاطرات جلال عبده. (ج1). (چ1). (مجید تفرشی، کوششگر). تهران: رسا.
-          عظیمی، فخرالدین. (1372). بحران دموکراسی در ایران (1320- 1332). (چ1). (عبدالرضا هوشنگ مهدوی و بیژن نوذری، مترجمان). تهران: البرز.
-                    محمدی، ولی‌الله. (1350). بانک و عملیات بانکی. (ویرایش2). تهران: مؤسسه عالی حسابداری.
-          مک‌گی، جورج؛ والترز، ورنون ‌آنتونی. (1369). سه گزارش، پیرامون ملی شدن صنعت نفت ایران. (غلامرضا نجاتی، مترجم). تهران: شرکت سهامی انتشار.
-          هدایت، مهدی‌قلی.‌ (1375). خاطرات و خطرات: توشه‌ای از تاریخ شش پادشاه و گوشه‌ای از دوره زندگی من. تهران: زوار.
مقاله
-    طالبان، محمدرضا. (1387). «تأملی بر تکنیک ردیابی فرایند در مطالعات انقلاب اسلامی ایران». فصلنامه متین. شماره 40، صص 96- 118.
نشریه
مجله خواندنیها، (سال 12، شماره 40، 24 دی 1330، ص 3)؛ (سال 12، شماره 11، 13 مهر 1330، ص 3)؛ (سال 12، شماره 7، 30 شهریور 1330، ص 4)؛ (سال 11، شماره 93، 22 تیر 1330، ص 2)؛ (سال 9، شماره 57، 17 اردیبهشت 1328، ص 5)؛ (سال 9، شماره 27، 2 بهمن 1327، ص 2)؛ (سال 9، شماره 21، 11 دی 1327، ص 2)؛ (سال 9، شماره12، 9 آذر 1327، ص 2)؛ (سال 9، شماره 2، 4 آبان 1327، ص 2)؛ (سال 8، شماره 101، 30 مرداد 1327، ص 6)؛ (سال 8، شماره 77، 8 خرداد 1327، ص 7).
 منابع لاتین
- Burrell. R. M. (1999). Iran Political Diaries: 1881-1965. (Vol 13). Oxford: Archive Editions.
- Jonse. Geoffery. (1989). Banking and Empire in Iran. (Vol 1). London: Cambridge university.