تحلیل پدیده شکار سلطنتی در عصر قاجار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دورة دکتری تاریخ ایران بعد از اسلام دانشگاه بین‌المللی امام خمینی قزوین

2 استادیار و عضو هیئت‌علمی گروه تاریخ دانشگاه بین‌‌المللی امام خمینی قزوین

3 عضو هیئت‌علمی دانشگاه پیام نور واحد کرمانشاه

4 دانش آموخته کارشناسی ارشد تاریخ ایران بعد از اسلام

چکیده

هدف: هدف این نوشتار بررسی سنت شکار به‌عنوان یکی از رسوم مورد علاقه حکام قاجار است. سنت شکار در سیر پادشاهی ایران در قبل و بعد از اسلام تا زمان تأسیس سلسله پهلوی، ازجمله آداب ‌و رسوم پادشاهان و در مقام نظر، از الزامات مقام شاهی بوده و یکی از صفات لازمه پادشاهان به شمار می‌‌آمده است. بااین‌حال فرض بر این است که خوش‌گذرانی و صرف اوقات فراغت در شکارگاه‌‌ها یکی از علل اصلی توجه شاهان قاجار به امر شکار بوده است و بررسی آن مسئله اصلی این مقاله است. در این راستا به سؤالات زیر پاسخ می‌‌دهد که چرا برخی از شاهان قاجار به‌رسم شکار توجه ویژه‌‌ای داشتند؟ و این سنت با چه روندی اجرا می‌‌شد و دارای چه آثار و تبعاتی بود؟
روش و رویکرد: این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی و با اتکا به متون اسنادی- کتابخانه‌‌ای به واکاوی موضوع می‌‌پردازد.
یافته‌‌ها و نتایج: نتایج نشان می‌‌دهد که توجه شاهان قاجار ازجمله فتحعلی‌‌شاه، ناصرالدین‌‌شاه و مظفرالدین‌‌شاه به شکار علاوه بر خوش‌گذرانی و سرگرمی، انگیزه‌های سیاسی و کسب مشروعیت از طریق اثبات توانایی تیراندازی خود بود که با تشریفات خاص اجرا می‌‌شد. این رسم همچنین نقش زیادی در تحمیل هزینه‌‌ها و کم‌توجهی به امور داخلی نیز داشته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Royal Hunting in the Qajarid era

نویسندگان [English]

  • Masoud Adinevand 1
  • Bagher Ali Adelfar 2
  • Shamsaldin Amraei 3
  • Sattar Bazvand 4
1
2
3
4
چکیده [English]

Purpose: Royal hunting was an important tradition practiced for many centuries by kings and rulers in Iran. This article only focuses on the practice by the Qajarid kings (1785-1925).
Method/Research Design: Archival documents and library resources were used to collect data for analysis.
Conclusion: Qajar kings followed the tradition with much interest. Among them Fath-Ali Shah (1797- 1834), Naser al-Din Shah (1848-1896), and Mozaffar ad-Din Shah (1896-1907) were more enthusiastic to hunt. In addition to the joy of it, they viewed hunting as an opportunity to demonstrate their competence as rulers, hence enhancing their authority and legitimacy. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Royal hunting- Qajarids
اسناد
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما)، شماره 21714/296، 6320/295، 2852/295، 6335/295، 218/295،
5902/295، 7187/295، 3732/295، 4774/295، 0571/207.
کتاب‌های فارسی
آموزگار، ژاله(1386). تاریخ اساطیر ایران.تهران: سمت.
آوری، پیتر(1373). تاریخ معاصر ایران.(محمد رفیعی مهرآبادی، مترجم). تهران: عطایی.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌‌خان(1390). یادداشتهای روزانه 1301-1300ق. (سیف‌‌الله وحیدنیا، کوششگر). تهران: نشر آبی.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ(1367).مرآه‌‌البلدان. (1،2،3). (عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث، کوششگران). تهران: دانشگاه تهران.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ(1368). مرآه‌البلدان. (ج4). (عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث، کوششگران). تهران: دانشگاه تهران.
افضل‌‌الملک، میرزاغلامحسین‌‌خان(1361). افضل‌‌التواریخ. (منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان، کوششگران). تهران: نشر تاریخ ایران.
امانت، عباس(1393). قبله عالم.(حسن کامشاد، مترجم). تهران: کارنامه.
بروگش، هینریش(1389). سفری به دربار صاحبقران.(مهندس کردبچه، مترجم). تهران: اطلاعات.
پوپ، ادوارد(1387). شاهکارهای هنر ایران. (پرویز ناتل خانلری، مترجم). تهران: علمی و فرهنگی.
پولو، مارکو(1350). سفرنامه مارکوپولو(با مقدمة جان ماسفیلد). (حبیب‌‌الله صحیحی، مترجم). تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
پولاک، یاکوب ادوارد(1368). ایران و ایرانیان. (کیکاووس جهانداری، مترجم). تهران: خوارزمی.
جلالی، بهمن(1377). گنج پیدا: مجموعه‌ای از عکس‌‌های آلبوم‌خانه کاخ‌موزه گلستان.تهران: سازمان میراث فرهنگی.
جمعی از نویسندگان(1375). «بازداری». دانشنامة جهان اسلام. (ج1). زیر نظر سیدمصطفی میرسلیم. تهران: بنیاد دایره‌المعارف اسلامی. صص 415-433.
خُرموجی، محمدجعفر(1345). حقایق‌الاخبار ناصری. (حسین خدیوجم، کوششگر). تهران: زوار.
دروویل، گاسپار(1348). سفرنامه دروویل.(جواد محبی، مترجم). تهران: گوتنبرگ.
دوکوتزبوئه، موریس(1365). مسافرت به ایران. (محمود هدایت، مترجم). تهران: جاویدان.
دورة روزنامة شرف و شرافت(1355). نقاشی‌‌ها و خطوطی از دوره ناصرالدین‌‌شاه. تهران: بی‌‌نا.
روزنامه خاطرات ... السلطنه(بی‌‌تا). (فرخ سرآمد، کوششگر). تهران: نوین.
روزنامة وقایع اتفاقیه(ج 4)(1374). تهران: کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران با همکاری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
شیل، لیدی(1368). خاطرات. (حسین ابوترابیان، مترجم). تهران: نشر نو.
شمیم، علی‌‌اصغر(1387). ایران در دوره سلطنت قاجار. تهران: بهزاد.
ظل‌‌السلطان، مسعودمیرزا(1362). تاریخ مسعودی. (حسین خدیوجم، کوششگر). تهران: یساولی.
فوریه، ژوآنس(1384). سه سال در دربار ایران.(عباس اقبال، مترجم). (همایون شهیدی، کوششگر). تهران: علم.
قاجار، ناصرالدین‌‌شاه(1384). روزنامه خاطرات. (عبدالحسین ملک‌‌زاده و عبدالحسین نوایی، مصحح و مقدمه‌نویس). تهران: سازمان اسناد و کتابخانة ملی.
ـــــــــــــــــــــــــــ(1378). یادداشتهای روزانه. (پرویز بدیعی، کوششگر). تهران: سازمان اسناد و کتابخانة ملی.
ـــــــــــــــــــــــــــ(1372). شهریار جاده‌‌ها: سفر به عتبات. (محمدرضا عباسی و پرویز بدیعی، کوششگران). تهران: سازمان اسناد ملی ایران.
ــــــــــــــــــــــــــــ(1369). روزنامة خاطرات ناصرالدین‌‌شاه در سفر سوم به فرنگستان. (محمداسماعیل رضوانی و فاطمه قاضیها، مصحح). تهران: رسا.
قاضیها، فاطمه(1390الف). گزارش شکارهای ناصرالدین‌‌شاه. تهران: مرکز اسناد ملی ایران.
کریستین­سن، آرتور(1368). تاریخ ایران در زمان ساسانیان. (رشید یاسمی، مترجم). تهران: دنیای کتاب.
گزنفون(1389). سیروپدی: زندگی‌‌نامة کوروش.(ابوالحسن تهامی، مترجم). تهران: نگاه.
گیرشمن، رومن(1372). ایران از آغاز تا اسلام. (محمد معین، مترجم). تهران: علمی و فرهنگی.
ــــــــــــــــــــ(1371). هنر ایران در دوران ماد و هخامنشی. (عیسی بهنام، مترجم). تهران: نشر علمی و فرهنگی.
لمبتون، آ. اس.(1375). ایران عصر قاجار. (سیمین فصیحی، مترجم). تهران: گوتنبرگ.
مستوفی، عبدالله(1324). شرح زندگانی من.(ج1). تهران: علمی.
مارکام، کلمنت(1367). تاریخ ایران در دوره قاجار. (میرزا رحیم فرزانه، مترجم). تهران: فرهنگ ایران.
مجموعه قوانین دوره نوزدهم مجلس شورای ملی(ج2)(1335). طرح قانونی راجع به شکار، مصوب 2/12/1335ش.
نسوی، ابوالحسن علی‌بن احمد(1354). بازنامه: با مقدمه‌‌ای در صید آداب آن در ایران تا قرن هفتم هجری. (احمد غروی، مصحح و کوششگر). تهران: مرکز مردم‌شناسی ایران.
هدایت، رضاقلیخان(1380). روضه‌‌الصفای ناصری.(ج9و10). (جمشید کیانفر، مصحح و حاشیه‌نویس). تهران: اساطیر.
هیلنر، جان(1385). شناخت اساطیر ایران. (ژاله آموزگار و احمد تفضلی، مترجمان). تهران: بهار.
مقاله‌‌ها
باقری، معصومه؛ رضایی، مسعود(1391، بهار). «جایگاه شکار در نزد هخامنشیان». مجله مطالعات ایرانی، 11(21)، صص 27-42.
چراغی، رحیم(1374). «شکار زمستانی و نوروزی شاه‌‌عباس». چیستا، شماره 116و117، صص 469-476.
دادور، ابوالقاسم؛ خسروی‌‌فر، شهلا(1390، بهاروتابستان). «مطالعه تطبیقی نقش شکار در هنر ایران باستان با هنر بین‌‌النهرین». مطالعات تطبیقی هنر، شمارة 1، صص 29-44.
دین‌‌پرست، ولی(1393). «کاربست‌‌های نظامی شکار در فتوحات دورة ایلخانان و تیموریان». پژوهشنامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 3(2)، صص 30-17.
قاضیها، فاطمه(1390ب). «قدیمی‌ترین سند بازیافته از شکارهای ناصرالدین‌شاه قاجار». فصلنامه اسناد بهارستان، شماره 1(4)، زمستان 1390، صص 245-261.
‌‌کخ، هاید ماری(1382). «خداشناسی و پرستش در عیلام و ایران هخامنشی». (نگین میری، مترجم). مجله باستان پژوهی، شمارة 11، صص 39-46.
معینی، علیرضا؛ جدی، محمدجواد(1388). «سواد فرمانی از ناصرالدین‌‌شاه در ممنوعیت شکار در فصل زمستان و بهار». پیام بهارستان، شمارة 75، صص7-9.
روزنامه‌ها
روزنامه اطلاعات هفتگی، شماره 41، 23/3/1331ش، صص 10-11.
پایان‌نامه
خسروی، زهرا(1379، زمستان). «پیدایش شعر نخجیرگاهی در ادبیات عربی تا پایان قرن سوم قمری»، (پایان‌نامه کارشناسی ارشد، تاریخ ایران دوره اسلامی)، دانشگاه تهران، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، صص 437-454.
کتاب لاتین

 

Ouseley, W.(1819). Travel in various Countries of the East; more particularly Persia. London.